Τα περιπλανώμενα ορφανά της αγάπης

Άρης Κατσιλάκης, Χωρίς Τίτλο (λεπτομέρεια), 2024, ξύλο, ψημένη άργιλος υψηλής θερμοκρασίας με υάλωση και οξειδωμένα φύλλα ψευδόχρυσου, 105 x 72 x 60 εκ.

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΖΗΣΗΣ ΚΟΤΙΩΝΗΣ, Ξένοι στη φλεγόμενη γη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2024, σελ. 216

   

Ο Ζήσης Κοτιώνης, δημιουργός με πολύπλευρο καλλιτεχνικό, ποιητικό και πεζογραφικό έργο και αρχιτέκτονας που αναστοχάζεται πάνω στον χωροχρόνο ανθρώπων, πόλεων, κτιρίων και αντικειμένων, κινείται με ευελιξία σε όλο το φάσμα του μύθου, της ιστορίας και των φιλοσοφικών ιδεών με ανατρεπτικό, ριζοσπαστικό και βέβηλο τρόπο. Έτσι ανορθόδοξα και αιρετικά, καυστικά και αποκαλυπτικά, η τέχνη του ποιητικού λόγου του συγγραφέα μπολιάζει τον επιστημονικό λόγο του ακαδημαϊκού δασκάλου, δημιουργώντας υβριδικές συσσωματώσεις, απρόσμενες συντήξεις και παράδοξες διασταυρώσεις ετερογενειών.

Ο Ζήσης Κοτιώνης βουτάει εναλλάξ στις δεξαμενές των θεολογιών και των φιλοσοφικών θεωριών, των εμβληματικών λογοτεχνικών έργων και των βιωματικών εμπειριών επιχειρώντας μια ευρηματική σύντηξη ποιητικών αποκαλύψεων και δοκιμιακού λόγου. Στον πυρήνα των λογισμών του φέρνει σε επικοινωνία τους ανένταχτους και αποσυνάγωγους, καταραμένους, βασανισμένους και απόκληρους διανοητές-μύστες του οικουμενικού πολιτισμού. Συνομιλεί με όσους έζησαν προφητικά και έξω από το κοινό μέτρο σαν ξένοι, αρνούμενοι να συμβαδίσουν με τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής τους και να υποταγούν στους νόμους και στους κανόνες της εξουσίας. Όσους αγάπησαν με πάθος και πείσμα, τον άνθρωπο, τη φύση, τον άλλον, τα ζώα, κάποιον εξαίσιο και ιδανικό ίσκιο, την ίδια τη ζωή, χωρίς ίσως ποτέ να την κατονομάσουν. Ο Δον Κιχότε του Θερβάντες, ο Ιησούς ο Ναζωραίος, ο Διογένης ο Κυνικός, ο Εμπεδοκλής, ο Φρειδερίκος Νίτσε και ο Ιάπωνας ποιητής Κομπάγιασι Ίσσα, έξη επινοημένα ή ιστορικά πρόσωπα, ήρωες μιας διαχρονικής παράλληλης αντι-κουλτούρας διασκελίζουν τους αιώνες σαν «τα περιπλανώμενα ορφανά της αγάπης», προσφέροντας δυνητικές εκδοχές της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο συγγραφέας στα σύντομα κεφάλαια του βιβλίου, οργανωμένα σε τρεις ενότητες και με ένα ασπρόμαυρο σκίτσο-βινιέτα να λειτουργεί σαν προανάκρουσμα που ενεργοποιεί τη φαντασία του αναγνώστη, ξεκινά την περιπέτεια των αισθήσεων και των σκέψεων, των αναμνήσεων και των συνειρμών εμπλέκοντας τα έξη αυτά διακριτά υποκείμενα σε διαδοχικές αλυσιδωτές διαντιδράσεις. Με ένα «όπου», το οποίο εντοπίζει την αφήγηση στον χώρο και στο χρόνο, εγγράφει το ατομικό βίωμα και την προσωπική κατάθεση σε ένα ευρύχωρο πλαίσιο, που περιλαμβάνει διακειμενικές ερμηνείες και διασταλτικές ανοιχτές και αφοριστικές αναγνώσεις. Παρακολουθεί τους ζωομορφισμούς του Ίσσα που ακολουθεί εκστατικός το σαλιγκάρι να ανηφορίζει το όρος Φούτζι μετακινώντας αργά το εύθραυστο κέλυφος που προστατεύει το γλοιώδες σώμα του, ζώντας την στιγμή στην απέραντη διάρκειά της, ή τη μύγα να τρίβει ηδονικά και ακατάπαυστα τα αρθρωτά της πόδια. Τον Διογένη τον Σκύλο στην Αγορά, να δρα δίχως αιδώ και να στοχάζεται πάνω την ελευθερία που ανακύπτει από τη δισυπόστατη σχέση δούλου και δεσπότη. Προσεγγίζει τον Ιησού των θαυμάτων, τον υιό ενός ανηλεούς Παντοκράτορα Πατέρα, τον αμνό του Θεού σε μια επαναλαμβανόμενη ακολουθία σταυρώσεων. Τον μεγαλοφυή, δημοκράτη, πανεπιστήμονα Εμπεδοκλή εκεί στη Σικελία να συλλαμβάνει το αδιαίρετο των κοσμικών δυνάμεων και την ουσία της εξέλιξης σαν μια δίχως τέλος και αρχή μεταμόρφωση, μια αέναη μεταλλαγή καταστάσεων. Τον Δον Κιχότε, τον λατρεμένο λογοτεχνικό ήρωα μικρών και μεγάλων, τον ιππότη της ελεεινής μορφής με το τενεκεδένιο κράνος και το σπασμένο ξύλινο κοντάρι, να σκιαμαχεί και να ζει τον ιδανικό έρωτα και τον Νίτσε να κραυγάζει άπελπις και μόνος μέσα στη βαθιά νύχτα, κυνηγημένος από το όραμα ενός ανθρώπου με πιο “ανθρώπινο” πρόσωπο.

Η αφήγηση του Ζήση Κοτιώνη είναι πολύτροπος, εύστροφη και παιγνιώδης, καθώς αναπτύσσει ένα λόγο πολυσήμαντο, που με καυστική ειρωνεία, ελιγμούς και τεχνάσματα φέρνει στο προσκήνιο μια αμφισβητητική σχέση με τις κυρίαρχες κοινωνικοπολιτικές και ανθρωπολογικές ερμηνείες, τις φιλοσοφικές θέσεις και τα θεολογικά θέσφατα, τους μύθους και τα ιστορικά πραγματολογικά στοιχεία. Οι έξη συνταξιδιώτες του, παρίες και ξένοι, μοναχικά υποκείμενα που με την κριτική στάση και τον βίο τους αμφισβήτησαν τα κυρίαρχα αξιακά πρότυπα που εδράζονταν στην καταναλωτική ευδαιμονία, τον πλουτισμό εις βάρος της ευημερίας της ανθρωπότητας και στην αδιαφορία για την εξάντληση των φυσικών πόρων, συνοδοιπορούν μαζί του ανταλλάσσοντας ταυτότητες.

Σε μια εποχή παράδοξων αντιφάσεων, σε μια συνθήκη απρόσμενων δυισμών, όπου η υψηλή τεχνολογία συμπορεύεται με τον τεχνοφασισμό, η φρενήρης εξέλιξη των επιστημών με την έκπτωση των δημοκρατικών αξιών και των πολιτικών ελευθεριών, και ο υπερ-πλούτος των λίγων με την φτώχια, την καταπίεση, την κατάλυση των κανόνων συμβίωσης των κοινωνιών και τον πόλεμο, η κλιματική  καταστροφή υποφώσκει σαν ζοφερή, μη αναστρέψιμη πραγματικότητα που θα αλλάξει ριζικά τη ζωή στον πλανήτη. Στα ευσύνοπτα αποκαλυπτικά αυτά κείμενα ο συγγραφέας μοιράζεται την αγωνία για την επόμενη μέρα της ανθρωπότητας, τον νόστο για μια διαφορετική θεώρηση του κόσμου, αλλά και την προσωπική εμπειρία ο σκύλος του δεμένος με το λουρί του να τον ακολουθεί κατευθύνοντάς τον σαν ένας άτυπος αινιγματικός δεσπότης. Δούλος και αφέντης του εαυτού του.

Και τότε «ο αέρας της Γης, που παίρνει εισπνέοντας και δίνει εκπνέοντας πίσω στον κόσμο το σώμα, ηχεί, όπως βγαίνει βραχνά απ’ το στόμα και ταυτόχρονα φθίνει, μ’ έναν ήχο που μοιάζει να λέει τη λέξη “αγάπη”, μα καθώς δεν ακούς καθαρά, ο ήχος ήσυχα σβήνει».