 |
| Γιάννης Τσαρούχης, Παραλλαγή του σκηνικού για τις Βάκχες του Ευριπίδη,1968, gouache σε χαρτί |
Του Σάββα Μιχαήλ*
Ι
Δεν πρέπει να ξεγελαστούμε από το μικρό μέγεθος του βιβλίου του Alain Badiou , τα πεπερασμένα όρια ενός δοκιμίου για “ δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα”, όπως γράφει ο υπότιτλος. Το χειρότερο θα ήταν να νομίσει κανείς ότι πρόκειται για αναφορά σε δύο αρχειακά κατάλοιπα περασμένων καιρών, όπως λέει η κυρίαρχη δοξασία, η “κοινή γνώμη” όπως την διαμορφώνουν οι Κυρίαρχοι.
Ο Γάλλος φιλόσοφος δεν έπαψε να αντιμάχεται τον γενικό αποπροσανατολισμό και σχετικισμό και να υπερασπίζεται αυτό που ονομάζει τέσσερις διαδικασίες της αλήθειας, στην τέχνη, την επιστήμη, τον έρωτα, την πολιτική της χειραφέτησης. Χωρίς την καταφυγή σε ψεύτικους ουρανούς και υπερβατικότητες επιμένει στην ύπαρξη και την “εμμένεια των αληθειών”μέσα σε ένα συγκεκριμένο κόσμο και που έχουν καθολική αξία, σε εξαίρεση με τα όρια αυτού του κόσμο. Χωρίς την εμμένεια των αληθειών δεν υπάρχει δυνατότητα χειραφέτησης από την καταπίεση κάθε μορφής( θρησκευτικής, ιδεολογικής κρατικής, πολιτικής, έμφυλης κλπ) του πεπερασμένου.
Η Immanence des vérités (2018), η Εμμένεια των αληθειών, ο τρίτος και μεγαλύτερος τόμος της γιγάντιας Τριλογίας του L’être et l’ événement, το Είναι και το Συμβάν, που ο Μπαντιού συγγράφει επί τριάντα χρόνια, κι ενάντια στο ρεύμα, από τον καιρό της άμπωτης της επαναστατικής παλίρροιας του Μάη του ‘68 μέχρι στις μέρες μας: L’être et l’ événement (1988), Logiques des Mondes (2006), Immanence des vérités (2018). Η τεράστια αυτή στον χρόνο και στους τόπους πνευματική Οδύσσεια επιστρέφει σε μια απροσδόκητη Ιθάκη. Το καταληκτικό κεφάλαιο της όλης Τριλογίας, περιέχει τον αναστοχασμό του φιλοσόφου σε ό,τι θεωρεί ως τα μέγιστα πολιτικά έργα του 20ού αιώνα: την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Η κατακλείδα της Τριλογίας έχει προετοιμαστεί προηγουμένως και εκδοθεί σε χωριστό βιβλιαράκι, λίγους μόλις μήνες πριν την Εμμένεια των αληθειών , με τον τίτλο Πέτρογκραντ Σανγκάη , οι δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα – το βιβλιαράκι που έχουμε τώρα στα χέρια μας στην ωραία μετάφραση στα ελληνικά της Ειρήνης Μαρκίδη και του Τάσου Μπέτζελου.
Η επιλογή του Μπαντιού να κλείσει η Τριλογία με μια Επιστροφή στους εμβληματικούς τόπους του Πέτρογκραντ και της Σανγκάης μόνο τυχαία δεν είναι. Σίγουρα δεν είναι μια επίσκεψη στο Μουσείο ή σ’ αυτό που κυνικά ονομάζεται “σκουπιδοτενεκές της Ιστορίας”. Ήδη προηγουμένως, στον ογκώδη τρίτο τόμο έχει αναλύσει εκτεταμένα και σε βάθος την τεράστια διαφορά που χωρίζει τα “κατάλοιπα”, τα “απορρίμματα” (déchets) μιας άπειρης κίνησης, την οποία τα πεπερασμένα περιτρίμματα καλύπτουν και κρύβουν, και, από την άλλη, τα πεπερασμένα έργα (œuvres), τις συνέπειες της Τομής, του Συμβάντος που επιφέρει αυτή η άπειρη κίνηση προκαλώντας ρήξη στην συνέχεια μιας πεπερασμένης αλυσίδας αιτιών και αποτελεσμάτων.
Οκτωβριανή Επανάσταση και Πολιτιστική Επανάσταση είναι κορυφαία πολιτικά έργα. Δυνάμει εμπεριέχονται και προετοιμάζονται , κατά τον Μπαντιού, στην στρατηγική στροφή των Θέσεων του Απρίλη 1917 του Λένιν, κι αντίστοιχα στην Απόφαση των 16 Σημείων του Αυγούστου 1966 της ΚΕ του ΚΚ Κίνας υπό την επίβλεψη του Μάο. Πέτρογκραντ και Σανγκάη, Θέσεις του Απρίλη και Απόφαση των 16 Σημείων και προπαντός τα κύρια ονόματα Λένιν και Μάο αντίστοιχα αποτελούν, κατά τον Μπαντιού, έναν index, τον δείκτη με τον οποίο συνδέονται τα έργα που ξεπερνούν τα εν λόγω άτομα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαφανίζεται ή αγνοείται ο πρωτοπόρος ρόλος τους.
Τα ίδια τα έργα, αν και πεπερασμένα, δημιουργούνται από την διαδικασία αλήθειας της επαναστατικής πολιτικής της χειραφέτησης και ως εμμενείς αλήθειες έχουν καθολική ισχύ, ενάντια στον κυρίαρχο σχετικισμό, τον σκεπτικισμό ή και την άρνηση της λεγόμενης “κοινής γνώμης” απέναντι στην ίδια την δυνατότητα της επανάστασης και της νίκης της.
Είναι από αυτή την σκοπιά που πρέπει να διαβαστεί το Πέτρογκραντ Σανγκάη του Αλαίν Μπαντιού. Είναι μεν μια μικρή αλλά σημαντική, πυκνή εισαγωγή στο έργο του Γάλλου κομμουνιστή φιλοσόφου, η οποία, όμως, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποκοπεί εκλεκτικά από την συνολική φιλοσοφική του αναζήτηση, προπαντός από την τριλογία του Είναι και Συμβάντος. Αποτελεί κάλεσμα για μια κριτική ανάγνωση του όλου έργου . Προπαντός για να στοχαστούμε ξανά τον ορίζοντα της επανάστασης στον 21ο αιώνα. Και να δράσουμε ανάλογα.
ALAIN BADIOU, Πετρούπολη Σανγκάη Οι δύο επαναστάσεις
του 20ού αιώνα, μτφρ.
Ειρήνη Μαρκίδη, Τάσος Μπέτζελος, Αλεξάνδρα Μακροπούλου, εκδόσεις Εκτός Γραμμής
σελ. 104
Ι
Δεν πρέπει να ξεγελαστούμε από το μικρό μέγεθος του βιβλίου του Alain Badiou , τα πεπερασμένα όρια ενός δοκιμίου για “ δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα”, όπως γράφει ο υπότιτλος. Το χειρότερο θα ήταν να νομίσει κανείς ότι πρόκειται για αναφορά σε δύο αρχειακά κατάλοιπα περασμένων καιρών, όπως λέει η κυρίαρχη δοξασία, η “κοινή γνώμη” όπως την διαμορφώνουν οι Κυρίαρχοι.
Ο Γάλλος φιλόσοφος δεν έπαψε να αντιμάχεται τον γενικό αποπροσανατολισμό και σχετικισμό και να υπερασπίζεται αυτό που ονομάζει τέσσερις διαδικασίες της αλήθειας, στην τέχνη, την επιστήμη, τον έρωτα, την πολιτική της χειραφέτησης. Χωρίς την καταφυγή σε ψεύτικους ουρανούς και υπερβατικότητες επιμένει στην ύπαρξη και την “εμμένεια των αληθειών”μέσα σε ένα συγκεκριμένο κόσμο και που έχουν καθολική αξία, σε εξαίρεση με τα όρια αυτού του κόσμο. Χωρίς την εμμένεια των αληθειών δεν υπάρχει δυνατότητα χειραφέτησης από την καταπίεση κάθε μορφής( θρησκευτικής, ιδεολογικής κρατικής, πολιτικής, έμφυλης κλπ) του πεπερασμένου.
Η Immanence des vérités (2018), η Εμμένεια των αληθειών, ο τρίτος και μεγαλύτερος τόμος της γιγάντιας Τριλογίας του L’être et l’ événement, το Είναι και το Συμβάν, που ο Μπαντιού συγγράφει επί τριάντα χρόνια, κι ενάντια στο ρεύμα, από τον καιρό της άμπωτης της επαναστατικής παλίρροιας του Μάη του ‘68 μέχρι στις μέρες μας: L’être et l’ événement (1988), Logiques des Mondes (2006), Immanence des vérités (2018). Η τεράστια αυτή στον χρόνο και στους τόπους πνευματική Οδύσσεια επιστρέφει σε μια απροσδόκητη Ιθάκη. Το καταληκτικό κεφάλαιο της όλης Τριλογίας, περιέχει τον αναστοχασμό του φιλοσόφου σε ό,τι θεωρεί ως τα μέγιστα πολιτικά έργα του 20ού αιώνα: την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Η κατακλείδα της Τριλογίας έχει προετοιμαστεί προηγουμένως και εκδοθεί σε χωριστό βιβλιαράκι, λίγους μόλις μήνες πριν την Εμμένεια των αληθειών , με τον τίτλο Πέτρογκραντ Σανγκάη , οι δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα – το βιβλιαράκι που έχουμε τώρα στα χέρια μας στην ωραία μετάφραση στα ελληνικά της Ειρήνης Μαρκίδη και του Τάσου Μπέτζελου.
Η επιλογή του Μπαντιού να κλείσει η Τριλογία με μια Επιστροφή στους εμβληματικούς τόπους του Πέτρογκραντ και της Σανγκάης μόνο τυχαία δεν είναι. Σίγουρα δεν είναι μια επίσκεψη στο Μουσείο ή σ’ αυτό που κυνικά ονομάζεται “σκουπιδοτενεκές της Ιστορίας”. Ήδη προηγουμένως, στον ογκώδη τρίτο τόμο έχει αναλύσει εκτεταμένα και σε βάθος την τεράστια διαφορά που χωρίζει τα “κατάλοιπα”, τα “απορρίμματα” (déchets) μιας άπειρης κίνησης, την οποία τα πεπερασμένα περιτρίμματα καλύπτουν και κρύβουν, και, από την άλλη, τα πεπερασμένα έργα (œuvres), τις συνέπειες της Τομής, του Συμβάντος που επιφέρει αυτή η άπειρη κίνηση προκαλώντας ρήξη στην συνέχεια μιας πεπερασμένης αλυσίδας αιτιών και αποτελεσμάτων.
Οκτωβριανή Επανάσταση και Πολιτιστική Επανάσταση είναι κορυφαία πολιτικά έργα. Δυνάμει εμπεριέχονται και προετοιμάζονται , κατά τον Μπαντιού, στην στρατηγική στροφή των Θέσεων του Απρίλη 1917 του Λένιν, κι αντίστοιχα στην Απόφαση των 16 Σημείων του Αυγούστου 1966 της ΚΕ του ΚΚ Κίνας υπό την επίβλεψη του Μάο. Πέτρογκραντ και Σανγκάη, Θέσεις του Απρίλη και Απόφαση των 16 Σημείων και προπαντός τα κύρια ονόματα Λένιν και Μάο αντίστοιχα αποτελούν, κατά τον Μπαντιού, έναν index, τον δείκτη με τον οποίο συνδέονται τα έργα που ξεπερνούν τα εν λόγω άτομα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαφανίζεται ή αγνοείται ο πρωτοπόρος ρόλος τους.
Τα ίδια τα έργα, αν και πεπερασμένα, δημιουργούνται από την διαδικασία αλήθειας της επαναστατικής πολιτικής της χειραφέτησης και ως εμμενείς αλήθειες έχουν καθολική ισχύ, ενάντια στον κυρίαρχο σχετικισμό, τον σκεπτικισμό ή και την άρνηση της λεγόμενης “κοινής γνώμης” απέναντι στην ίδια την δυνατότητα της επανάστασης και της νίκης της.
Είναι από αυτή την σκοπιά που πρέπει να διαβαστεί το Πέτρογκραντ Σανγκάη του Αλαίν Μπαντιού. Είναι μεν μια μικρή αλλά σημαντική, πυκνή εισαγωγή στο έργο του Γάλλου κομμουνιστή φιλοσόφου, η οποία, όμως, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποκοπεί εκλεκτικά από την συνολική φιλοσοφική του αναζήτηση, προπαντός από την τριλογία του Είναι και Συμβάντος. Αποτελεί κάλεσμα για μια κριτική ανάγνωση του όλου έργου . Προπαντός για να στοχαστούμε ξανά τον ορίζοντα της επανάστασης στον 21ο αιώνα. Και να δράσουμε ανάλογα.
ΙΙ
Ποια είναι, όμως, η αλήθεια της Οκτωβριανής Επανάστασης που την διαδικασία της ο Μπαντιού διαβάζει εγγεγραμμένη στις Θέσεις του Απρίλη του Λένιν, εξετάζοντάς τες μία-μία;
Πέρα από την επιμέρους ιδιαιτερότητα της κάθε Θέσης και της επαναστατικής πράξης στην οποία αυτή οδήγησε ποια είναι η καθολικότητα της αλήθειας τους και η εμμένεια της αλήθειας αυτής στο ιστορικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας;
Σχετικά με τούτο το καίριο ερώτημα, ο Μπαντιού κάνει την εξής πρώτη παρατήρηση, προσθέτοντας αρχικά κι ένα επιφυλακτικό “ίσως”, πιθανόν ρητορικό: “ ...ίσως η λέξη “επανάσταση” και κυρίως ‘επανάσταση του !917” να πρέπει να γίνει αντιληπτή ως εξής: ξεκίνημα ή εκ νέου ξεκίνημα, της ιστορίας του ανθρώπινου είδους;” (σελ.23)
Παρακάτω και χωρίς καμιά ταλάντευση θα τονίσει: “ … στη Ρωσία, λαμβάνει όντως χώρα, απόν Οκτώβρη του 1917, η πρώτη νίκη της ανθρωπότητας, μιας μετανεολιθικής επανάστασης”(σελ. 34).
Ο Μπαντιού καταφεύγει και εδώ στον όρο “νεολιθική επανάσταση” που εισήγαγε ο μέγας μαρξιστής αρχαιολόγος Gordon Childe σχετικά με την εμφάνιση της γεωργίας και της μόνιμης εγκατάστασης σε πόλεις στη Νεολιθική Εποχή. Την συνδέει σχηματικά με όσα έγραφε ο Ένγκελς στην Καταγωγή της οικογένειας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του Κράτους το 1884, σε ένα προγενέστερο στάδιο ανάπτυξης της ανθρωπολογίας και αρχαιολογίας. Σίγουρα στον 20ό και 21ό αιώνα οι επιστήμες αυτές έχουν προχωρήσει πολύ , μαζί και η αμφίδρομη σχέση τους με την μαρξιστική προβληματική (Βλ, και τον συλλογικό τόμο Marxist Archaeology Today, ed. Ianir Milevski, Brill 2023). Η σημασία, όμως, της παρατήρησης του Μπαντιού και το σκεπτικό της βρίσκεται αλλού.
Στον περίφημο και τόσο παρεξηγημένο Πρόλογο του 1859 στην Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. Εκεί,στο κρίσιμο σημείο όπου ο Μαρξ τονίζει ότι “ο αστικός τρόπος παραγωγής είναι η τελευταία ανταγωνιστική μορφή της κοινωνικής διαδικασίας της παραγωγής” που “δημιουργεί επίσης τους υλικούς όρους για την επίλυση αυτού του ανταγωνισμού” θα προσθέσει και το καίριο συμπέρασμα: “Κι έτσι η Προϊστορία της ανθρώπινης κοινωνίας κλείνει με αυτόν τον κοινωνικό σχηματισμό” (υπογράμμιση δική μας) .
Σε άλλες ευκαιρίες, είχαμε επισημάνει ότι “εκείνο που αγνοείται ή ξεχνιέται συχνά – ιδιαίτερα από εκείνους που θέλουν να βλέπουν μια μηχανική “θεωρία των σταδίων” στον Πρόλογο του 1859 – είναι ότι ο όρος “Προϊστορία” πρωτοεμφανίζεται από την νεογέννητη επιστήμη της Αρχαιολογίας ακριβώς το 1859- την ίδια χρονιά του μαρξικού Προλόγου στην πρώτη συγκροτημένη Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. […] Η Ιστορία ως “Ιστορία της πάλης των τάξεων”, η θέση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου του 1848 ήδη το 1859 μετατοπίζεται κι εντάσσεται στην Προϊστορία, προεικονίζοντας την προβληματική της ύστερης περιόδου των έργων του Μαρξ και του Ένγκελς της δεκαετίας του 1880.
Η μέχρι τώρα Προϊστορία τερματίζεται και η αληθινή Ιστορία αρχίζει με την επαναστατική ανατροπή της τελευταίας ανταγωνιστικής μορφής κοινωνίας και την μετάβαση πέρα από τάξεις, πέρα από το Κεφάλαιο και πέρα από το Κράτος-στον πανανθρώπινο κομμουνισμό”/
Σε αυτή την διορατική σύλληψη του Μαρξ, την ασυμβίβαστη με κάθε “θεωρία των σταδίων” και γραμμική αντίληψη της Ιστορίας των επιγόνων του μαρξισμού, επιστρέφει ο Αλαίν Μπαντιού. Και ναι, η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν είναι μία ακόμα επανάσταση ανάμεσα στις τόσες . Είναι η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, κι έτσι, η αρχή του τέλους της Προϊστορίας.
ΙΙΙ
Κατά τον Μπαντιού η επανάσταση στην Ρωσία κράτησε μια δεκαετία περίπου. Διάφορα διεθνή και εθνικά εμπόδια και δυσκολίες οδήγησαν, όπως γράφει στο Πέτρογκραντ Σανγκάη (σελ.35) σε “μετασχηματισμό της εξουσίας”, “πλήρη συγχώνευση κομμουνιστικού κόμματος και κράτους”, “εξαφάνιση της εξουσίας των σοβιέτ”΄. Ο μετασχηματισμός της εξουσίας, την περίοδο της επικράτησης της ηγεσίας του Στάλιν, προετοίμασε μεν την “αναγκαία και ταχύτατη”, κατά τον Μπαντιού εκβιομηχάνιση, συνδεμένη, όμως με την κρατική τρομοκρατία της δεκαετίας του 1930. Πιο μακροπρόθεσμα, προετοίμασε την στασιμότητα μετά τον θάνατο του Στάλιν και τελικά την κατάρρευση του 1991.
Ο Μπαντιού δεν παρακάμπτει το πρόβλημα του Στάλιν και του σταλινισμού, την ΄δια στιγμή που απορρίπτει και σωστά την ταύτιση φασισμού - σταλινισμού και γενίκευση του σε ταύτιση. ταύτιση φασισμού-κομμουνισμού που επιχειρεί ο αστικός φιλελευθερισμός και αντικομμουνισμός. Δεν αγνοεί, όμως, ότι μεταξύ Πέτρογκραντ 1917 και Σανγκάης του 1966, μεσολαβεί το σταμάτημα της επανάστασης στην ίδια την Σοβιετική Ένωση.
Ο Μπαντιού θα αφιερώσει στην τριλογία του , κυρίως στο Logiques des Mondes (βλ. σσ. 29-37) και στο Immanence des Vérités (βλ. σσ.655-657) αξιοπρόσεκτες σελίδες στο μέγα τούτο ζήτημα. Χωρίς την διαύγαση του δεν μπορούν να κατανοηθούν. ούτε η νίκη και οι περιπλοκές της επανάστασης στην Κίνα, ούτε η κριτική του Μάο στον Στάλιν το 1953 και 1959 ούτε η ίδια η Πολιτιστική Επανάσταση, μαζί και ο ιδιότυπος μαοϊσμός του Αλαίν Μπαντιού .
Γράφει χαρακτηριστικά ο Γάλλος φιλόσοφος θέτοντας το ερώτημα Στάλιν στο πεδίο της αντιπαράθεσης ανάμεσα σε πολιτική του κράτους και πολιτική της κομμουνιστικής χειραφέτησης:
“Στην πραγματικότητα, τι είναι ο Στάλιν; Είναι το κύριο όνομα μιας διαδικασίας αντιστροφής της πολιτικής με την δεύτερη της έννοια προς την πολιτική με την πρώτη έννοια ΄ παίρνοντας το έργο που δείκτης του είναι το όνομα ‘Λένιν” το μετάτρεψε – κυρίως με τη βία, προπαντός από το 1936- σε πολιτική του κράτους. Αναμφίβολα η πιο σημαντική δήλωση του Στάλιν είναι εκείνη σύμφωνα με την οποία η επανάσταση “τερματίστηκε”[…] Η σταλινική διαδικασία είναι εκείνη μιας αποπολιτικοποίησης των αποτελεσμάτων του πολιτικού έργου που κληρονόμησε”(Immanence des Vérités σ.655, η υπογράμμιση στο πρωτότυπο).
Πάνω σ’ αυτή την βάση, ο Μπαντιού βλέπει τον αντίστροφο δρόμο που παίρνει η κινεζική Πολιτιστική Επανάσταση, με την ενεργό πολιτική κινητοποίηση των μαζών ενάντια στους υποστηρικτές του “καπιταλιστικού δρόμου” μέσα στο ίδιο το Κόμμα-Κράτος. Ερμηνεύει το σύνθημα του Μάο “ Το Ένα διαιρείται στα δύο ”, τον διχασμό της πολλαπλότητας σε δύο αντίθετους δρόμους, σαν “ διαμεσολάβηση μιας διαλεκτικής διαίρεσης ”:
“…κάθε πολιτικό έργο οικοδομείται σε τελευταία ανάλυση σε τρεις όρους: η διαίρεση(πρώτος όρος) των ενεργών λαϊκών μαζών που προκαλεί η κομμουνιστική διανοητική παρέμβαση(δεύτερος όρος) επιτρέπει να αντιταχθούν νικηφόρα στην πολιτική του Κράτους”(όπ. π. σελ. 657)
Η δικτατορία του προλεταριάτου, σύμφωνα με τον Μαρξ και τον Λένιν, αλλά κατά τον Μπαντιού σύμφωνα και με τον Μάο τον καιρό της Πολιτιστικής Επανάστασης, δεν έχει τίποτα το κοινό με την μονολιθική ενότητα ενός Κράτους- Κόμματος που επιβάλει μια αστυνομική αποπολιτικοποίηση των των μαζών και βλέπει παντού “υπονομευτές” και “φασίστες προς εξόντωση. Είναι ένα “μισο-κράτος που σβήνει “ του τύπου της Κομμούνας του Παρισιού ή των σοβιέτ του 1917.
Ή όπου, όπως έλεγε ο Μάο, γίνεται διάκριση των διαφορετικών κοινωνικών αντιφάσεων και λύνονται υπομονετικά και με την αυτενέργεια των μαζών “οι αντιφάσεις μέσα στον λαό”.
Σύμφωνα με τον ιδιότυπα μαοϊκό Μπαντιού, αυτό το πολιτικό έργο εκπροσωπεί η Πολιτιστική Επανάσταση, στις καλλίτερες στιγμές της, εγγράφεται στα 16 Σημεία της Απόφασης του Αυγούστου 1966 και γνωρίζει την κορύφωση στην Κομμούνα της Σανγκάης, τους πρώτους μήνες του 1967:
“Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι η ιστορική ανάπτυξη μιας αντίφασης. Αφενός ζητούμενο είναι να αναπτερωθεί η επαναστατική δράση των μαζών στα περιθώρια του κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου, ή επίσης να αναγνωριστεί, σύμφωνα με την θεωρητική ιδιόλεκτο της εποχής, ότι παρόλο που το κράτος είναι τυπικά ένα”προλεταριακό” κράτος, η πάλη των τάξεων συνεχίζεται, ακόμα και με τις μορφές της μαζικής εξέγερσης […] Αφετέρου, καθώς ο εμφύλιος πόλεμος με την κυριολεξία του όρου, δηλαδή ο διχασμός του τακτικού στρατού, εξακολουθεί να αποκλείεται, η γενική μορφή της σχέσης ανάμεσα στο Κόμμα και το Κράτος, ιδίως ό, τι αφορά τις κατασταλτικές δυνάμεις, πρέπει να παραμείνει αμετάβλητη, με την έννοια τουλάχιστον ότι δεν τίθεται στ’αλήθεια ζήτημα να καταστραφεί το Κόμμα.”(σελ.55, υπογράμμιση στο πρωτότυπο)
Τελικά, το γραφειοκρατικό Κόμμα-Κράτος επικράτησε, πολύ πριν τον θάνατο του Μάο το 1976, και σύμφωνα την σωστή γνώμη του Μπαντιού . Κατά την δική μας άποψη, ήδη το ταξίδι του Νίξον στο Πεκίνο και η χειραψία με τον Μάο έχει επισφραγίσει το τέλος της .
Από την μεριά του, ο Αλαίν Μπαντιού θα βγάλει το εξής συμπέρασμα:
“Η Πολιτιστική Επανάσταση ηττήθηκε από τον ετερόκλητο συνασπισμό της φοβισμένης πλειοψηφίας των στελεχών του κόμματος, κυρίως στην επαρχία, του στρατού, που όπως πάντα έχει συντηρητικά χαρακτηριστικά, και του μικροαστικού πνεύματος( μείγμα αναρχισμού και αριβισμού) ενός μεγάλου αριθμού φοιτητών ηγετών που συμμετείχαν στην υπεραριστερά. Έπασχε, με εξαίρεση ένα χρονικό διάστημα στην Σανγκάη με τον Τσανγκ Τσουέν Κιάο(επρόκειτο για το πείραμα που ονομάστηκε “Κομμούνα της Σανγκάης”) από την έλλειψη ηγετών ικανών να υποστηρίξουν την επινόησή της και τη διάρκεια της. Γι’ αυτό και δεν ήταν εφικτό να διατηρηθεί η “κόκκινη εξουσία” στη Κίνα της δεκαετίας του 1970” (σελ. 99)
Ο κομμουνιστής όμως φιλόσοφος δεν τα παρατάει κι επιμένει ότι Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα,
“...το περίγραμμά της, και η μελέτη των διδαγμάτων της πρέπει να δομεί κάθε πολιτικό εγχείρημα που αποσκοπεί στην έξοδο από τον σύγχρονο καπιταλιστικό βάλτο”
Και καταλήγει:
“ Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι η παρισινή Κομμούνα της παρελθούσας εποχής των “σοσιαλιστικών κρατών’: μια δραματική αποτυχία, βεβαίως, αλλά θεμελιωτική μιας νέας εποχής για την πολιτική. Οφείλουμε να μελετήσουμε την περιπέτειά της, όπως ακριβώς η σκέψη του Λένιν τροφοδοτήθηκε από το παρισινό συμβάν”(όπ. π. στο ίδιο)
V
Γιατί η έξοδος από τον σύγχρονο καπιταλιστικό βάλτο- ένα βάλτο που έχει μετατραπεί σε απέραντο ωκεανό αίματος και μια Έξοδο που έχει γίνει μακρόχρονη πορεία μέσα στην έρημο, μια Οδύσσεια- γιατί να επιστρέψουμε σαν σε Ιθάκη στο Πέτρογκραντ και στην Σανγκάη;
Ο Αλαίν Μπαντιού θα δώσει μια απάντηση το 2007-2010, όταν άρχιζε η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, σε ένα από τα πιο σημαντικά του Σεμινάρια με τον τίτλο Για σήμερα : ο Πλάτων! Pour aujourd’ hui: Platon! (Fayard, 2019) Αναλύοντας από την δική του φιλοσοφική σκοπιά το πλατωνικό σπήλαιο των δεσμωτών, την ρήξη και την έξοδο από το σπήλαιο, μέχρι την κρίσιμη συνάντηση με την Ιδέα του Αληθινού (μια ονομασία με την οποία ο Μπαντιού αντικαθιστά την πλατωνική Ιδέα του Αγαθού, λόγω της ηθικολογικής παρανόησης της, και ταυτίζοντας την πολιτική Ιδέα του Αληθινού με την Ιδέα του Κομμουνισμού), ο γνώστης του Αληθινού πρέπει να επιστρέψει στο σπήλαιο ανάμεσα στις μάζες των δεσμωτών. Σκοπός του να προκαλέσει νέα ρήξη και μια νέα έξοδο, διαφορετικές, όμως, από τις πρώτες. Διαβάζουμε:
“κάθε έξοδος επάγει η ίδια μια επιστροφή, η οποία με την σειρά της παράγει νέες εξόδους. Η γενική αλληλοσύνδεση αποτελεί αυτό που ο Τρότσκυ θα ονομάσει “διαρκής επανάσταση”. Η διαρκής επανάσταση είναι κατά κάποιο τρόπο το ιστορικοποιημένο σύστημα αυτών των τριών χρόνων: έξοδοι, επιστροφές, και νέες έξοδοι. Όλο το πρόβλημα για να επιτευχθούν νέες έξοδοι είναι ότι πρέπει να κατανοηθούν όχι μοναχά με την έννοια της προηγούμενης πρώτης ρήξης αλλά επίσης και μιας δεύτερης” (Pour aujourd’ hui: Platon! Fayard 2019 σσ. 536-537)
Η Έξοδος από το σπήλαιο των δεσμωτών είναι Έξοδος από την Προϊστορία. Άρχισε το 1917. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, αναλύοντας εμπνευσμένα την Ρωσική Επανάσταση του 1905, την γενική δοκιμή της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, μίλησε στην γλώσσα του Σοφοκλή, ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά στο νέο αίνιγμα της Σφίγγας Η πρώτη απάντηση: “ ο άνθρωπος!” μπορεί να οδήγησε σε τραγωδία. Η σοβιετική επαναστατική πρωτοπορία το 1917 ζήτησε αυτό που ονόμασε Νόβυι Τσελαβέκ, Νέο Άνθρωπο. Κι η Απόφαση του 1966 άρχιζε , όπως επισημαίνει κι ο Αλαίν Μπαντιού με την “αινιγματική και μεταφυσική πρώτη φράση”: “ Η πολιτιστική επανάσταση έχει στόχο να αλλάξει τον άνθρωπο σε ότι, βαθύτερο έχει μέσα του” (Βλ. Πέτρογκραντ Σανγκάη σσ. 58-59)
Η απάντηση στο νέο αίνιγμα της Σφίγγας τον 21ο αιώνα είναι μια εμμενής αλήθεια χωρίς μεταφυσική αλλά με καθολική ισχύ: Διαρκής Επανάσταση!
Σημειώσεις για την παρέμβαση στην παρουσίαση του βιβλίου, Matchpoint, 28 Μαρτίου 2024
*Ο Σάββας Μιχαήλ είναι συγγραφέας και πολιτικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου