Η Επανάσταση πέραν του Ατλαντικού

Του Σπύρου Κακουριώτη*

 

ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΙΑΜΠΟΥ (επιμ.), Η Επανάσταση του 1821 και οι Έλληνες της Αμερικής, μτφρ. Γιώργος Αποσκίτης, Εκδόσεις Ασίνη, σελ. 209

 

Στις 6 Απριλίου 1893, ημέρα που, σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, εορταζόταν ο Ευαγγελισμός και, σύμφωνα με το καθιερωμένο ήδη από τον Όθωνα καλεντάρι, η επέτειος της Επανάστασης του ’21, τριακόσια μέλη της ελληνικής κοινότητας της Νέας Υόρκης, πρόσφατοι μετανάστες οι περισσότεροι, παρέλασαν σε κεντρικούς δρόμους της πόλης και έφτασαν στο δημαρχείο της, όπου ύψωσαν την ελληνική σημαία. Έκτοτε, και μέχρι τις μέρες μας, ο εορτασμός αυτός αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ζωής των υπερπόντιων ελληνικών μεταναστευτικών κοινοτήτων, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική.

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός που λειτουργεί ως θεμέλιο για τη συλλογική ταυτότητα των Ελληνοαμερικανών, επισημαίνει η επιμελήτρια του ανά χείρας συλλογικού τόμου. Αυτό είναι κάτι που γίνεται αισθητό όχι μονάχα στους ποικίλους τρόπους με τους οποίους οι ομογενείς τιμούν την επέτειο μέσα στα χρόνια αλλά και στις πολλές και διαφορετικές πολιτισμικές πρακτικές που υιοθετούν, από ονοματοδοσίες συλλόγων μέχρι την παρουσία του ’21 στη λογοτεχνία, τις τέχνες, τον Τύπο κ.λπ. Αυτές τις πτυχές διερευνούν με τα κείμενά τους επτά διακεκριμένοι καθηγητές και καθηγήτριες αμερικανικών και καναδικών πανεπιστημίων, ελληνοαμερικανικής ή ελληνικής καταγωγής.

Τα δύο πρώτα κεφάλαια ασχολούνται με την πρόσληψη και τον εορτασμό της Επανάστασης από τις κοινότητες και τις οργανώσεις της διασποράς. Ο Αλέξανδρος Κιτροέφ εξετάζει την ιστορική πορεία του εορτασμού από την AHEPA, τη μεγαλύτερη ελληνοαμερικανική οργάνωση, καταδεικνύοντας τη σύνδεση της ιστορικής πτυχής στην οποία κάθε φορά επικεντρώνεται ο εορτασμός με την εξέλιξη της ελληνοαμερικανικής ταυτότητας. Ο Σάκης Γκέκας, από τη μεριά του, προχωρά στην επισκόπηση των τελετών που διοργανώνονταν για την επέτειο μέσα στον χρόνο, επικεντρώνοντας στους Έλληνες μετανάστες στον Καναδά και ειδικότερα στο Τορόντο, εξετάζοντας την αλλαγή της εικόνας των Καναδών για τους Έλληνες, αλλά και ιστορικοποιώντας την ελληνική υπερηφάνεια που απεικονίζεται μέσα από αυτές τις μνημονικές τελετές.

Στη συνέχεια, ο Κωστής Κουρέλης εξετάζει την αποτύπωση της κληρονομιάς των ιδεών της Ελληνικής Επανάστασης στην αμερικανική και ελληνοαμερικανική αρχιτεκτονική και στον ρυθμό της Ελληνικής Αναβίωσης, ο οποίος κυριάρχησε στην αμερικανική αρχιτεκτονική στα 1810-1840 και προώθησε τα ιδεώδη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κατάργησης της δουλείας. Από τη μεριά της, η Έιπριλ Καλογεροπούλου-Χαουζχόλντερ αφηγείται την εμπειρία της κατά τη διάρκεια ενός ερευνητικού ταξιδιού στις Σπέτσες, όπου γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για την Μπουμπουλίνα, ενώ στη συνέχεια αναλύει, μέσα από το πρίσμα μια συγκριτικής κινηματογραφικής και λογοτεχνικής ανάλυσης, την ελληνοαμερικανική παραγωγή Cliffs of Freedom (2019), δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο η έννοια του πατριωτισμού συνδέεται με μια έμφυλη θεώρηση της Επανάστασης, η οποία αντανακλάται στον οπτικό πολιτισμό της ελληνοαμερικανικής κοινότητας.

Η Μαρία Καλιαμπού, από τη μεριά της, επικεντρώνεται σε μια σειρά βιβλίων ελληνοαμερικανικής παραγωγής: ποιήματα, κείμενα θεατρικών παραστάσεων και αναγνωστικά του δημοτικού, κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Τα κείμενα αυτά, που ταλαντεύονται μεταξύ ιστορίας και μυθολογίας, περιλαμβάνουν στιγμιότυπα από την Επανάσταση που επικεντρώνονται σε ηρωικές πράξεις, αυτοθυσίας και μαρτυρίου, από ήρωες με σχεδόν υπερφυσική δύναμη, και ενισχύουν τα συναισθήματα εθνικής υπερηφάνειας των μελών της κοινότητας.

Στη δική της προσέγγιση, η Φεβρωνία Σουμάκη αναλύει τον τρόπο με τον οποίο τα ελληνορθόδοξα σχολεία που υπάγονταν στην Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής γιόρτασαν την επέτειο των 150 χρόνων της Επανάστασης, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, όπου η χρήση εθνικιστικού λόγου χρησίμευσε ως εργαλείο για τον αποκλεισμό οποιασδήποτε αναφοράς στη διεκδίκηση της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Τέλος, ο Γιώργος Αναγνώστου προχωρά στη σύγκριση των εορτασμών των ελληνικών κοινοτήτων της διασποράς στη Βόρεια Αμερική με εκείνες της Αυστραλίας, επιχειρώντας τη συνεξέτασή τους στο πλαίσιο χωρών όπου άλλοι πληθυσμοί, οι αυτόχθονες στην Αυστραλία ή οι μαύροι στην Αμερική, έχουν υποστεί και εξακολουθούν να υφίστανται αδικίες και δεινά. Καταλήγοντας, διαπιστώνει την ανάγκη υπέρβασης του εθνοκεντρικού χαρακτήρα του εορτασμού, προκειμένου να αναδειχθεί το ηθικό και πολιτικό χρέος που απορρέει από τη νέα ιδιότητα του πολίτη των ελληνικής καταγωγής διασπορικών πληθυσμών. 

Μέσα από αυτά τα κείμενα, ο τόμος καλύπτει ένα σημαντικό κενό στην πληθώρα των εκδόσεων με αφορμή τη δισεκατονταετηρίδα, αναδεικνύοντας τους πολυποίκιλους τρόπους με τους οποίους προσέλαβε την Επανάσταση ένα έκκεντρο, αλλά σημαντικό, τμήμα του ελληνισμού, καθώς και την ιστορική συνάφεια εντός της οποίας πραγματοποιήθηκαν οι εκάστοτε αναγνώσεις της γενέθλιας πράξης του ελληνικού έθνους-κράτους.

Edward Lear (1812 - 1888), Φιγαλεία, 18 Μαρτίου 1849, 1849, υδατογραφία σε χαρτί