Λύντια Στεφάνου

Της Λίλια Τσούβα*

 

ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ, Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους. Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου, εκδόσεις Θράκα, σελ. 160

Ο Αλέξης Ζήρας μελετά το ποιητικό και δοκιμιακό έργο της Λύντιας Στεφάνου. Στόχος του εδώ και μερικές δεκαετίες να στρέψει το ενδιαφέρον των «φιλέρευνων αναγνωστών σε περιπτώσεις σύγχρονων δημιουργών που παρά την αναμφισβήτητη αξία τους, για διάφορους λόγους δεν συμπαρατάχθηκαν στις πρώτες γραμμές της δημοσιότητας μαζί με άλλα, γνωστότερα ονόματα της λογοτεχνίας μας».

Κατά τον κριτικό, «η ποιήτρια και θεωρητικός Λύντια Στεφάνου (1927-2013) θα μπορούσε να ήταν πολύ περισσότερο γνωστή και να έχει μια δεσπόζουσα θέση στα γράμματά μας του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Αλλά αυτό αν δεν ήταν διαφορετικά τα κριτήρια∙ αν δεν επικρατούσε στην κοινωνία των λογοτεχνών μας, από καταβολής της μάλιστα, η πανίσχυρη, τάση να συνδυάζουμε την αξιοσύνη με το πλεόνασμα οίκτου και λύπης που αποδίδουμε ηρωολατρικά σε ορισμένους ποιητές και πεζογράφους μας!»

Θεωρώντας τη Λύντια Στεφάνου «τη μοναδική αξιόλογη θεωρητικό της ποίησης που έχουν να επιδείξουν τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια − ενδεχομένως μαζί με τη συνομήλική της, Νόρα Αναγνωστάκη», ο Αλέξης Ζήρας γράφει μία «μονογραφία που θα την παρακολουθήσει σε ορισμένα από τα βασικά σημεία της διαδρομής της, ως ποιήτριας και στοχαζόμενης για την ποιητική δημιουργία».

Το εκτενές δοκίμιο για τη σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό ποιήτρια Λύντια Στεφάνου, αλλά και δεινή δοκιμιογράφο −όπως φάνηκε από τη συγκέντρωση του μεγαλύτερου μέρους των θεωρητικών της κειμένων− που σφράγισε την πορεία του «υβριδικού είδους του δοκιμίου», είναι ένας ευρύς λόγος για την ποίηση. Ο διάλογος ωστόσο ανάμεσα στον κριτικογράφο και τη Στεφάνου, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό της, δεν είναι νέος. Διατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ποιητικής πορείας της λογοτέχνιδας. Αποκτά όμως σήμερα ξεχωριστή σημασία, γιατί πέρα από τις κριτικές επισημάνσεις για το πρόσωπο και το έργο, εγκιβωτίζει ενδιαφέροντα ιστορικά και λογοτεχνικά στοιχεία.

Στο έργο συγκαταλέγονται η ανθολόγηση των ποιημάτων της που έκανε ο συγγραφέας, η παράθεση της συνέντευξης (της μοναδικής που έδωσε στη ζωή της η Στεφάνου στην ποιήτρια-μεταφράστρια Μαρία Τσάτσου, στην οποία αναβιώνει τα στέκια των διανοουμένων της εποχής, τις συζητήσεις, τα αστεία τους), η παράθεση τριών επιστολών της προς τον κριτικογράφο, της αρνητικής κριτικής του ποιητή Τάκη Σινόπουλου προς το έργο της Τοπεία από την καταγωγή και την περιπλάνηση του Υκ, όπως και της απάντησής της σε αυτή.

Η Στεφάνου ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά. Βίωσε τις εμπειρίες του πολέμου, της Κατοχής, της αντίστασης, του Εμφυλίου, τα αισθήματα, αλλά και τις προσδοκίες του μεταπολέμου. Γενιά με πληγές και τραύματα, ελπίδες, ουτοπίες, διαψεύσεις. Ο συγγραφέας περιγράφει τον εκδοτικό οργασμό, τη γλώσσα, τα περιοδικά, τα αιτήματα για μοντερνισμό στη γραφή, «την ανάγκη για έναν νέο προσδιορισμό της νεοελληνικής ταυτότητας, για έναν δικαιότερο κόσμο». Αλλά και την «αμφισβήτηση των όσων είχαν αποτελέσει σε όλη την προηγούμενη δεκαετία τα νεανικά της πρότυπα» (μετεμφυλιακή ελληνική πραγματικότητα).

Η Στεφάνου δεν δέχεται τον όρο «ποίηση της ήττας» και αρνείται την εσωστρέφεια. Η ποίησή της διακρίνεται από «πλούσια λυρική πνοή, αναπεπταμένη διάθεση που έρχεται από τα εύφορα εδάφη του Σολωμού και του Σικελιανού –κατά σειρά μαθητείας- ενισχυμένη από τον πρώιμα ευδιάκριτο αλλά και αληθινά ουδέποτε απόντα αναστοχαστικό της λόγο».

Η Λύντια Στεφάνου ήταν εξαιρετικά μορφωμένη και πολύγλωσση. Επηρεάστηκε από τη Νέα Κριτική του I. A. Richards στο κριτικό της έργο (εκ του σύνεγγυς ανάγνωση του κειμένου), αλλά και από την ποίηση του Κάμμινγκς (Edward Estlin Cummings, 1894-1962), του Έλιοτ (Thomas Stearns Eliot, 1888–1965) και του Ντύλαν Τόμας (Dylan Marlais Thomas, 1914-1953), τον οποίο και μετέφρασε. Ο Ζήρας αναλύει τα χαρακτηριστικά και τα μοτίβα της ποίησής της, τη σχέση της με την ποίηση του Ελύτη, του Σεφέρη, του Παπατσώνη, την επίδραση της νομαδικής ζωής λόγω του συζυγικού επαγγέλματος.

Οι τοποθετήσεις του για τον ερμητισμό της νεοελληνικής ποίησης −«ακολουθεί στην ουσία την κίνηση που έκανε ο μοντέρνος δυτικός άνθρωπος, πηγαίνοντας από το ανοιχτό, ευσταθές φυσικό πεδίο στο ασταθές πεδίο της δαιδαλώδους πόλης, του τεχνοκρατικού πολιτισμού, και της ακόμα πιο δαιδαλώδους ψυχικής του συνάφειας»− πέρα από το ειδολογικό πεδίο επιδαψιλεύουν στοιχεία πολύτιμα για τον απλό αναγνώστη και την αναγνώστρια.

Ανασυνθέτοντας ο καταξιωμένος κριτικός μας Αλέξης Ζήρας τη μονογραφία της ποιήτριας, δοκιμιογράφου και μεταφράστριας Λύντιας Στεφάνου, η οποία με την ποίηση και τις κριτικές της θέσεις προσπάθησε να αναδείξει τη σημασία της αλληλεγγυότητας και της συναδελφοσύνης, όχι μόνον σκιαγραφεί μία σπουδαία προσωπικότητα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και αποκαθιστά μια αδικία, προσδίδοντας στο πρόσωπο την αναγνώριση που του αξίζει. Ταυτόχρονα, ανασυνθέτει το έργο σημαντικών δημιουργών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, αλλά και μια ολόκληρη εποχή, με τα συντρίμμια της. Το βιβλίο του είναι λόγος περί ποίησης και δοκιμίου, αλληλεγγυότητας και ιθαγένειας.

 

*Η Λίλια Τσούβα είναι συγγραφέας

Sasha Streshna, Zaika, 2023, λάδι σε καμβά, 58 x 60 εκ.