Τα μάτια που κοιτάζουν

Έργο του Γιάννη Τζαβέλλα

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΦΩΤΕΙΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ, Η ιστορία βλέπει, Εικονογράφηση Εύη Τσακνιά, Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 53

    
Η Φωτεινή Φραγκούλη, πολυγραφότατη συγγραφέας αγαπημένων παιδικών βιβλίων, δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Η κοινωνικά ευαίσθητη δασκάλα, η αφοσιωμένη παιδαγωγός, που αγαπούσε τα παιδιά και τις λέξεις, που μ’ αυτές αγωνιούσε να μεταδώσει στους μαθητές και στις μαθήτριές της την αξία της αγάπης προς τη φύση και την αξία του ειλικρινούς και αμέριστου σεβασμού προς την κάθε είδους ετερότητα. Να επικοινωνήσει τη σημασία του ήθους, της συντροφικότητας και της φιλαλληλίας στις σύγχρονες, γεμάτες αντιθέσεις, αντιφάσεις και εντάσεις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, αφήνει παρακαταθήκη στους μικρούς, και όχι μόνον αναγνώστες, την τελευταία της ιστορία. Ένα αξιόλογο βιβλιαράκι που εκδόθηκε μετά τον θάνατό της από τις φιλόξενες εκδόσεις Πατάκη με την ευαίσθητη εικονογράφηση της Εύης Τσακνιά. Μια προσπάθεια που ευοδώθηκε με την αρωγή και φροντίδα των φίλων της, Ζωής Πανταζή και Έφης Ράπτη, ως υλοποίηση της τελευταίας της επιθυμίας. Ενώ μέρος της επιθυμίας αυτής ήταν να ενσωματωθούν οι φωτογραφίες των ματιών της συγγραφέως, των γονιών της και κάποιων φίλων στο εσώφυλλο του βιβλίου -επεξεργασμένες ώστε να αποκτήσουν μορφή ψηφιδωτού από τον Κώστα Κολαΐτη- με σκοπό να υπογραμμίσουν το περιεχόμενο του κειμένου της.
Ο ήρωας της ιστορίας, ο Άχμετ, ένα μικρό φτωχό αγόρι που κατοικεί στην Κωνσταντινούπολη, μετά τον αιφνίδιο, τραγικό θάνατο του πατέρα του, αναγκάζεται να αφήσει το σχολείο, που τόσο αγαπούσε, για να βοηθήσει την οικογένειά του, δουλεύοντας με τον θείο του σαν χτίστης. Εκεί, σε ένα μεγάλο κονάκι, στους τοίχους μιας παλιάς χριστιανικής εκκλησίας, θα δει τις μορφές των αγίων, σοβαρές και σεβάσμιες να τον κοιτάζουν τρυφερά και μεγάθυμα. Και σ’ αυτά τα στοργικά, συμπονετικά βλέμματα θα αναγνωρίσει και τα μάτια του πατέρα του που τόσο αγαπούσε. Οι αγιογραφίες θα ελαφρώσουν το άγχος και την πικρία του από τον αποχωρισμό του γονιού του και ταυτόχρονα, θα εμφυσήσουν στην ψυχή του την αγάπη και τον σεβασμό για την τέχνη, που ομορφαίνει και δίνει νόημα στις ζωές των ανθρώπων. Για το πανανθρώπινο περιεχόμενό της πέρα από θρησκευτικούς δογματισμούς και συγκρούσεις, πέρα από αγκυλώσεις, εμμονές και χειραγωγήσεις της κοσμικής εξουσίας. Για την τέχνη που αποτέλεσε κυρίαρχο στοιχείο στη ζωή και στη γραφή της Φωτεινής Φραγκούλη και, συνάμα, πολύτιμο εργαλείο στο διδακτικό της έργο και στη σχέση που έχτιζε καθημερινά με τα παιδιά στη σχολική αίθουσα.
Οι μορφές στους τοίχους στο τούρκικο κονάκι θα σκεπαστούν με σοβά, παρά τις ικεσίες του μικρού Άχμετ, αλλά τα βλέμματα που τον κοίταξαν με γλύκα και διεισδυτικότητα, θα εξακολουθήσουν μυστικά να δουλεύουν εντός του, καθορίζοντας τις αποφάσεις του. Έτσι η μοίρα και η τύχη θα τον στείλουν να μπαρκάρει ναύτης στα δεκάξι του στη θάλασσα, κι αυτή θα τον φέρει αντιμέτωπο με την τέχνη του ψηφιδωτού, σ’ ένα εργαστήριο στη Ραβέννα. Εκεί θα συναντήσει ξανά τα μαγικά μάτια που αφηγούνται την ιστορία των ανθρώπων, κοιτάζοντας εκστατικά και αχόρταγα τα θαύματα του κόσμου. Θα διδαχθεί την αξία της τέχνης και της δημιουργίας, που θα γίνει γι’ αυτόν πυξίδα, επάγγελμα και τρόπος ζωής. Αφού, επιστρέφοντας στην γενέτειρά του μετά από χρόνια, θα κερδίζει το ψωμί του με δόξα και τιμή, φτιάχνοντας καλλιτεχνικά έργα που θα τα πουλά στην αγορά της Πόλης: τα ξακουστά ψηφιδωτά του μάτια.
Γέρος πια, με παιδιά κι εγγόνια, θα δεχθεί το πιο μεγάλο δώρο της ζωής του από τον εγγονό του και τον φίλο του, κληρονόμο της παλιάς εκείνης εκκλησιάς, που επισκέφτηκε παιδί. Να δει τα μάτια που καθόρισαν τη ζωή του, ξανά στο φως, να τον κοιτάζουν:
 «Στοχαστικά μάτια και σοβαρά βλέμματα, είχαν έναν τρόπο εκείνα, τόσο δικό τους να κάνουν τον Άχμετ να κλαίει και να ευφραίνεται η ψυχή του».