«Κείνοι που δεν είν’ κουτοί»

Κυριακή Γονή, Βράχος (rock) 06:07, 2023, υψιτυπικά επιχρωματισμένη οξυγραφία

Του Κωνσταντίνου Μπούρα*

ΤΕΒΦΙΚ ΦΙΚΡΕΤ, Σερμίν. Μαθαίνοντας τα πρώτα γράμματα στα χρόνια των Νεοτούρκων, μετάφραση από τα τουρκικά: Δημήτρης Χουλιαράκης, εκδόσεις Το Ροδακιό, σελ. 96

«…Στοχαστής και οραματιστής, δριμύς κατήγορος τού σουλτανικού δεσποτισμού και διαπρύσιος κήρυκα τής φιελελευθεροποίησης του κράτους, ο Τεβφίκ Φικρέτ (1867-1915) αποτελεί εμβληματική μορφή της νεότερης ποίησης στην Τουρκία. Όχι μονάχα για το ειδικό βάρος των βιβλίων του […] που συνδιαλέγονται θαυμαστά με την εγχώρια μουσική παράδοση – από δεξιοτέχνης του αρούζ αρχικά, της αυστηρής δηλαδή περσοαραβικής προσωδίας, ξανοίχτηκε στην εξερεύνηση νέων, απάτητων δρόμων» (σελ. 66). «Ο ίδιος εχθρευόταν κάθε είδους φανατισμό, θρησκευτικό ή εθνικό» (σελ. 67).

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε το 1914, για τα εγκαίνια ενός σχολείου στο Σισλί, που θα εφάρμοζε τις πλέον «καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους τής Εσπερίας. […] Μέσ’ απ’ τους στίχους τής Σερμίν, η οποία οφείλει το όνομά της στη χαϊδεμένη ανιψιά του ποιητή, τη θυγατέρα της αυτοχειριασμένης αδερφής του Σιντικά, τα πιτσιρίκια μαθαίνουν να μην είναι οκνηρά και να σέβονται τον κόσμο της δουλειάς, να μη σκιάζονται τις προλήψεις και τα κάθε λογής φόβητρα που σκαρφίζονται οι μεγάλοι για να τα κρατούν υποταγμένα, να μην ανέχονται την αδικία, τη βία και την προστυχιά, να αναπτύσσουν την ενσυναίσθησή τους, τη συμπόνοια και την αλληλεγγύη για τον διπλανό τους» (σελ. 65).

Όπως καταλαβαίνετε, πρόκειται για έναν φωτισμένο Ποιητή που έζησε ποιητικά και προσέφερε κάτι παραπάνω από την εύρυθμη ευστοχία των στίχων του. Αυτό μπορεί να το επιτύχει σχεδόν ο καθένας, μετά από χρόνια συστηματικής δουλειάς. Το να αυταναφλέγεσαι όμως για την Ελευθερία, την Ισότητα, τη Δικαιοσύνη είναι κάτι σπάνιο και πρέπει να εξαίρεται. Έναν αιώνα μετά, το φωτεινό αυτό παράδειγμα εξακολουθεί να λάμπει θυμίζοντάς μας να μην αναλωνόμαστε στην ματαιοδοξία της προσωρινής φήμης αλλά να αφιερωθούμε στην υπεράσπιση των αδυνάμων και να πολεμήσουμε με ζέση για τα κοινωνικά, τα πολιτικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μόνον τότε αξίζει το πέρασμά μας από τη γη. Στον τάφο του Αισχύλου δεν αναφέρεται άλλωστε το απαράμιλλο δραματικό του έργο αλλά το γεγονός ότι πολέμησε τους Πέρσες για να έχουμε δημοκρατία και για να μην επικρατήσει ο θεοκρατικός ανορθολογισμός σε όλον τον γνωστό τότε κόσμο.

Από τεχνικής πλευράς τώρα, το ποιητικό έργο που κατατίθεται εδώ σε λογοτεχνική απόδοση δείχνει πως ο φωτισμένος δημιουργός Τεβφίκ Φικρέτ είναι μάστορας της αντίθεσης (σελ. 45, 54), βασικό στοιχείο έκπληξης των παραμυθάδων της Ανατολής, ακολουθεί την πατροπαράδοτη γραμμική αφηγηματική δομή, με ένα γνωμικό που συνήθως κλείνει την κάθε ιστορία (αντί της προβλεπόμενης «ανατροπής»): «…για να γίνει η δουλειά η τεχνική / απ’ τον ιδρώτα μας πρέπει να τρέξουν ποταμοί» (σελ. 39).

Ηθικό δίδαγμα: «…δύο στεναχώριες αν ενώσεις, / παρηγοριά να βρεις μπορείς, / κι από τη δυστυχία να γλιτώσεις.» (σελ. 48). Έντονη και δραστική διαλογική θεατρικότητα (σελ. 51). Διαρκείς αντιστροφές, αντιθέσεις, ανατροπές μίσους-αγάπης, επιθετικής αυστηρότητας εναντίον τρυφερότητας, και τανάπαλιν (σελ. 54). Σαφήνεια, καθαρότητα στην έκφραση – κρυστάλλινο το ποιητικό αποτέλεσμα (σελ. 41). Προσωποποιημένος ο παραμυθικός «Μπάρμπα-Χειμώνας» (σελ. 31-32). Μαγική αντίληψη της πνευματοποιημένης Φύσης – όλα είναι θεός!!! (σελ. 29). Ενότητα με τη Φύση (σελ. 22). Προσωποποιημένες και «Οι Μαργαρίτες» στις σελίδες 23 και 24. Το «μ’ αγαπά δεν μ’ αγαπά» εφαρμόζεται και στις οικογενειακές σχέσεις (σελ. 18). Κεντρική ιδέα: «Κείνοι που δεν είν’ κουτοί / μόνο απ’ την παλιανθρωπιά νιώθουν απειλή» (σελ. 11).

Ο διακεκριμένος κι έξοχος μεταφραστής επέλεξε μία ιδιόλεκτο δημοτική αλλά με πολλά στοιχεία από τις ορεινές ντοπιολαλιές και δεν δίστασε να εντάξει στο ποιητικό σώμα λέξεις όπως «φοβηχτερό» (σελ. 10), ενώ τόλμησε να χρησιμοποιήσει σπάνιες λέξεις, όπως «ζαρά» (τα μάτια, στη σελίδα 15), «ζαρίφικο» (σελ. 17), «εζάνι» (σελίδες 29, 44), «τσαγαλιά» (σελ. 30), «σκολόπεντρες» (σελ. 33), «τα κουμπάσα μου» (σελ. 37), «στον αλμπάνη» (σελ. 38), «κρικελωτή» (σελ. 43)…

Βιβλίο που πρέπει να μελετηθεί. Μεταφραστής άξιος να βραβευτεί.

Ο ποιητής-κριτικός Κωνσταντίνος Μπούρας είναι δρ θεατρολογίας και μεταφρασεολογίας