Εικόνα μιας εποχής

Του Άλκη Ρήγου

ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΣΕΚΕΡΗΣ, Λίγος εμφύλιος ακόμα. Η Καραμανλική τρομοκρατία, η Δημοκρατική αντίσταση και η Αριστερά, 1958- 1963, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 540

Βασισμένο στο αρχείο της Αυγής, το βιβλίο που καταθέτει ο Τσέκερης αποτελεί μια πλήρη καταγραφή των γεγονότων μιας περιόδου που ήδη ο τίτλος και οι υπότιτλοι του βιβλίου ιδιαίτερα εύστοχα αναδεικνύουν. Με λόγο ευκολοδιάβαστο, οι εντυπωσιακές λεπτομέρειες που καταθέτει, ορισμένες φορές με καθημερινή καταγραφή περιστατικών απ’ όλη την χώρα, αναδεικνύουν όλο το πλέγμα ενός τοξικού πνιγηρού μετεμφυλιακού κλίματος. Ενός νομικού πλέγματος κρατικών και παρακρατικών ενεργειών το οποίο, ενώ έβαινε μειούμενο μετά τις εκλογές του 1956, αναβίωσε έντονα και πάλι μετά τις εκλογές του 1958 και την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση, για να φτάσει σε νέα εμφυλιοπολεμική όξυνση –όπως εύστοχα την χαρακτηρίζει ο Τσέκερης– στην προεκλογική περίοδο των εκλογών του 1961, που έμειναν στην ιστορία ως εκλογές «Βίας και Νοθείας». Εκλογές οι οποίες οργανώθηκαν συστηματικά από την κυβέρνηση Καραμανλή με βάση το Σχέδιο «Περικλής», όπως αποδείχτηκε στα 1965, με όλες τις λεπτομέρειες ενεργούς ανάμειξης του Στρατού, της Αστυνομίας, της Χωροφυλακής, των ΤΕΑ, καθώς και τις ευλογίες του Στέμματος και της Αμερικανικής Αποστολής, που είχε και τον έλεγχο, ακόμη και την μισθοδοσία της ΚΥΠ.

Ο κίνδυνος να παρασυρθείς και να αναπαράγεις τα όσα καταγράφονται είναι μεγάλος∙ δεν είναι όμως αυτός ο στόχος αυτής της κριτικής παρουσίασης, αν και η ανάδειξη του ζοφερού κλίματος της περιόδου αποτελεί μια από τις αρετές του βιβλίου. Ας αρκεστούμε στο να τονίσουμε ότι το πλέγμα εφαρμογής αναγκαστικών νόμων –ακόμη και της περιόδου της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου– αποσκοπούσε στην ανάδειξη των ηττημένων του Εμφυλίου και των μαχητών της Εαμικής Αντίστασης, αριστερών και όσων δημοκρατικών πολιτών συμπαρατάσσονται μαζί τους, ενάντια στην παραβίαση κάθε έννοιας κράτους Δικαίου, όχι σε ιδεολογικό-πολιτικό αντίπαλο της Δεξιάς αλλά σε εσωτερικό εχθρό, σε προδότη, κατάσκοπο των Σλάβων, το οποίο φτάνει μέχρι ανάδειξης του σε …ουσιαστικό υπεύθυνο των ναζιστικών εγκλημάτων και καταστροφών κατά την διάρκεια της Κατοχής (!).

Οι αυθαίρετες συλλήψεις, εξορίες, βασανιστήρια και κάθε είδους διώξεις. εναντίον όχι μόνο γνωστών επώνυμων αγωνιστών του ΕΑΜ, του εκτός νόμου Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά και της νόμιμης έκφρασης της μετεμφυλιακής Αριστεράς –σύλληψη του οργανωτικού της γραμματέα Μπάμπη Δρακόπουλου, επανειλημμένες δίκες των Διευθυντών της Αυγής– μα και απλών αριστερών ή συγγενών τους. Η καταγραφή επώνυμα των διώξεων, ιδίως αυτών των τελευταίων –αρκετές από τις οποίες αποτελούν συγκλονιστικές μαρτυρίες και συνήθως παραλείπονται στις γενικές ιστορικές καταγραφές– αξίζει να τονισθεί ιδιαίτερα ως μια σημαντική συμβολή της δουλειάς μερμηγκιού του Τσέκερη.

Το όλο αυτό πλέγμα ασύδοτης βίας και ανελευθερίας υπάρχουν στιγμές που σε πνίγει, ακόμη και εσένα ως αναγνώστη του σήμερα, και σε οδηγεί να συνειδητοποιήσεις το πόσο θάρρος, πείσμα και αντοχή απαιτούσε να ορθώσεις έναν ενάντιο Λόγο, να αρνηθείς να υπογράψεις ακόμη και μια δήλωση «Κοινωνικών Φρονημάτων», απαραίτητη προϋπόθεση για τα πάντα, ακόμη και για την άδεια …οδήγησης μιας βέσπας. Η ανάδειξη πράξεων πολιτικής ανυπακοής στον όλο αυτό αυταρχικό κρατισμό, σε επίπεδο καθημερινής πολιτικής, τόσο εντός της Βουλής και των αιθουσών των Στρατοδικείων όσο και στον δημόσιο χώρο –κινήματα οικοδόμων, φοιτητών, μαθητών, υπεράσπισης του Συντάγματος με βάση το ακροτελεύτιο άρθρο 114, συμμετοχή στο Διεθνές Κίνημα Ειρήνης, δημιουργία με πρωτοβουλίες της ΕΔΑ ενός διεθνούς κύματος, με προσωπικότητες κύρους, Αμνηστίας, κατάργησης του θεσμού των πολιτικών κρατουμένων και σεβασμού των δημοκρατικών δικαιωμάτων– αποτελεί ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο της δουλείας του Τσέκερη. Όπως και κάποιων πληροφοριών, δευτερευουσών ίσως, αλλά σημαντικών για την γνώση μας εκείνης της εποχής. Χαρακτηριστική εκείνη για τη κατάληξη της μοναχικής πορείας του Γρηγόρη Λαμπράκη στην πορεία Ειρήνης του 1963. Όλοι έχουμε την εικόνα του βουλευτή να προχωρά μόνος του σπάζοντας τον αστυνομικό κλοιό, αλλά κανείς μας, ή σχεδόν κανείς μας, δεν ξέρει την κατάληξή της. Την σύλληψή του στην Παλλήνη, μετά από έντονη προσωπική του πάλη με δυνάμεις της Χωροφυλακής, την φόρτωσή του σε μια καρότσα με οκτώ οπλισμένους χωροφύλακες, την περιφορά του σε διάφορα χωριά της Αττικής και τελικά την εγκατάλειψή του, μετά από τρεισήμισι ώρες, κάπου στην Νέα Ιωνία. Λεπτομέρεια, προφανώς, αλλά θαρρώ καθόλου ασήμαντη .

Η πορεία της χώρας μετά το 1963, η άνοδος της Ένωσης Κέντρου, οι προτάσεις «βαθείας τομής» του Καραμανλή, η δολοφονία του Λαμπράκη, η σύγκρουση με το Παλάτι, κλείνουν ως επίλογος της όλη εργασία, ανοίγοντας μια ενδιαφέρουσα ευρύτερη συζήτηση, η οποία εκφεύγει του βασικού έργου του Τσέκερη και της κριτικής αυτής παρουσίασης. Δεν εκφεύγει όμως της κριτικής μας το κενό στην όλη αυτή, την τόσο ενδιαφέρουσα καταγραφή των γεγονότων της σημαντικής πολιτιστικής Άνοιξης που παρουσιάζεται την ίδια περίοδο, όπως και η έλλειψη αναφοράς σε βασική πολιτική και συνδικαλιστική εργογραφία για την εποχή, η οποία θα πλούτιζε τις πολιτικές κρίσεις του συγγραφέα και των αναγνωστών του. Προφανώς, αυτό το τελευταίο θα υπερέβαινε τους στόχους της συγκεκριμένης εργασίας, αποτελεί όμως ανοικτή πρόκληση για νεότερους μελετητές.

Θεόφιλος, «Αθανάσιος Διάκος», 1931, αποτοίχιση, 124 x 94 εκ., Συλλογή Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών