ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΟΡΤΑΡΑΚΟΣ: Εικονοποίηση της διαγραφής

Κυριάκος Μορταράκος, Εσωτερικό με διαγραφές & χρωματικές σημειώσεις, 2019, λάδι σε καμβά και διαφάνεια, 70  x 100 εκ., από την έκθεση «Διαγραφές» που πραγματοποιήθηκε στη γκαλερί Ζουμπουλάκη.

Της Χριστίνας Πετρηνού*

Στην τελευταία του έκθεση με τίτλο «Διαγραφή», ο Κυριάκος Μορταράκος παρουσίασε μια μικρή αναδρομική, αφού εξέθεσε στη γκαλερί Ζουμπουλάκη έργα των τελευταίων δέκα χρόνων, μαζί με καινούργια, τα οποία δημιουργήθηκαν την τελευταία διετία. Για τον ίδιο τον καλλιτέχνη, «η διαγραφή και η μουτζούρα είναι οι γονείς της σκέψης». Μέσα από αυτές τις μουτζούρες ή τις απόπειρες να φτιαχτεί ένας λόγος, ένα κείμενο, το ίχνος έρχεται να αναζωπυρώσει τη μνήμη στον παρόντα χρόνο. Ο Ρολάν Μπάρτ, στο κείμενό του «La Rature», μας λέει πως «Ποτέ δεν θα έχω το χρόνο, αν πρέπει να μουτζουρώνω χωρίς τέλος αυτό που έχω να πω».

Μέσα από τα κείμενα που υπάρχουν σπαρμένα στα έργα του, ο καλλιτέχνης άλλοτε διαγράφει τον λόγο του και άλλοτε μέσα από ευανάγνωστες φράσεις, όπως π.χ. «όρθιο γυμνό», «νεκρή φύση», «σωλήνες καλοριφέρ» κλπ, αφήνει ελεύθερο τον θεατή να οραματιστεί και να συμπληρώσει με τη σειρά του το έργο που φέρει σημειώσεις, θα λέγαμε, ενός σκηνικού. Με τη σειρά μας λοιπόν, αναρωτιόμαστε αν πρόκειται για συγκεκριμένους συντάκτες των κειμένων αυτών ή αν πρόκειται για τον ίδιο τον καλλιτέχνη, ο οποίος επανέρχεται μέσα από τον καταφατικό ή μουντζουρωμένο λόγο, από πίνακα σε πίνακα. Ο αφηγητής μοιάζει να είναι ακαθόριστος: πότε αυτοβιογραφικός, πότε αυτοαναφορικός σε σχέση με το εκάστοτε έργο, πότε απρόσωπος.

Η γραφή του Μορταράκου, χωρίς να παραμένει ανώνυμη, μοιάζει με την ουδέτερη φωνή κάποιου ο οποίος συνεχώς καταφάσκει και αναιρεί ό,τι αρθρώνεται σαν λόγος, σαν λέξη. Μέσα από αυτά τα ίχνη που δημιουργούν οι διαγραφές και τα μουτζουρώματα, διαμορφώνει έναν λόγο σε διαρκή κίνηση, σχεδόν ελάχιστα συνδεδεμένο με την υπόλοιπη εικόνα, γιατί και αυτά με τη σειρά τους εισάγουν απρόσωπες εικόνες. Με μια λέξη, ο καλλιτέχνης, με τις αδεξιότητες του λόγου του, συνειδητές και εσκεμμένες, εισάγει με τη σειρά του τη φαντασία στη φωνή. Η ανοικειότητα λόγου και ζωγραφισμένων δωματίων στα έργα του, έχει ως αποτέλεσμα να εισάγει τη θραυστότητα του λόγου μέσα από τη ρευστότητά του. Τα μουτζουρώματα αυτά μοιάζουν με ένα χάδι της φωνής, εμμένοντας στην επιφάνεια του πίνακα και εισάγοντας μια οπτική ποιότητα σε αυτόν.

Ονόματα δρόμων, ένα παράθυρο, είναι μερικές από τις ελάχιστες σκηνογραφικές σημειώσεις που αναδύονται μέσα σε έναν πεζό κόσμο. Ένας πεζός, καθημερινός λόγος γεμάτος ασάφεια γεννιέται. Αυτές οι διαγεγραμμένες περιγραφές των λέξεων ολισθαίνουν, δημιουργώντας κενά. Ο Μορταράκος μας εισάγει σε ένα περιβάλλον όπου η λήθη φαίνεται να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Στην ίδια λήθη βυθίζονται και οι εικόνες του, προερχόμενες από έναν κόσμο ξεχαρβαλωμένο, από μια φωνή ανώνυμη. Μέσα σε αυτά τα αλλεπάλληλα σβησίματα, κρύβεται μια δύναμη. Ο καλλιτέχνης αποσυναρμολογεί την εικόνα του με τις εκάστοτε μουτζούρες. Στο τέλος μένει ο χρόνος της δημιουργίας των διαφορετικών διαγραφών. Ο καλλιτέχνης μοιάζει να θέλει να ζωγραφίσει την ελλειπτική μνήμη. Το μουρμουρητό του μουτζουρώματος.

Ακόμη και με τα κολάζ που εισάγει μέσα στα έργα του, είτε υπό τη μορφή ενός ριζόχαρτου είτε υπό την μορφή ενός κομμένου καμβά, δημιουργεί μια αλλεπάλληλη επιφάνεια, η οποία καλύπτει μια διαγραφή ενώ ταυτοχρόνως εισάγει έναν νέο λόγο, που απευθύνεται τόσο στον καλλιτέχνη όσο και στον θεατή. Οι γωνίες του σχεδόν ποτέ δεν αρθρώνονται, με αποτέλεσμα να έχουμε μια γεωμετρία ζαβή, στραβή, ανήμπορη να αρθρωθεί. Και είναι όλες αυτές οι ανορθογραφίες που μας γοητεύουν και που καθιστούν τον Μορταράκο έναν καλλιτέχνη «αριστερόχειρα». Αφετηρία για όλες αυτές τις μουτζούρες, για αυτήν την εξαίσια ζωγραφική των αυτοσχέδιων διαγραφών είναι ο πίνακας «Το δωμάτιο» του Βαν Γκόγκ.

Ο Μορταράκος άλλοτε διορθώνοντας και άλλοτε μουντζουρώνοντας προσθέτει, δηλαδή ακόμη γράφει διαγράφοντας. Μας εισάγει μια ακουστική, πότε μια κακοφωνία και πότε ένα θρόισμα, ένα τρέμουλο, μια συγκίνηση ορατή και ανεπανάληπτα μοναδική!

*Η Χριστίνα Πετρηνού είναι ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων