Ονειρικά αναπτύγματα

Ιωάννα Ράλλη, Άτιτλο, τέμπερα σε χαρτί, 70 x 70 εκ., από την έκθεση με τίτλο «Κοσμομορφία» στη γκαλερί Ζουμπουλάκη

Της Χριστίνας Πετρηνού*

Γνωρίσαμε την Ιωάννα Ράλλη ως καταξιωμένη φωτογράφο, το ενδιαφέρον της οποίας απλωνόταν σε στοιχεία κυρίως ιδιωτικού και ονειρικού περιεχομένου. Εκτός από τη σειρά των νεκρών φύσεων, καταπιάστηκε με την ανθρωπομορφική φωτογραφία, άλλοτε ασπρόμαυρη και άλλοτε έγχρωμη, όπου κάθε της ενότητα και ένα ξάφνιασμα, όπως θέλει να είναι και το σημερινό πέρασμα στον ζωγραφικό σχεδιασμό.

Διαλέγει μεγάλες χάρτινες επιφάνειες, το κατ’ εξοχήν μέσον του σχεδίου, για να δημιουργήσει την εικονοποιητική της γλώσσα. Αρχίζοντας με ένα λιγότερο ή περισσότερο σαφές προσχέδιο σε μολύβι και χρησιμοποιώντας γκουάς, μαρκαδόρους και μελάνι, σχεδιάζει μια αφηρημένη γεωμετρία, η οποία πότε ακολουθεί το πρωταρχικό σχέδιο και πότε εισάγει τις δικές της αποκλίσεις, τις δικές της διαδρομές. Αυτή η ανεξάρτητη διαδικασία προσέγγισης του σχεδίου βασίζεται στη δυναμική παρέμβαση του χρώματος, μέσω της οποίας δημιουργεί μια γεωμετρία εύκαμπτη, χωρίς οξείες γωνίες, με μία «μαλακιά» πλαστικότητα.

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια χρωματική γεωμετρική πανδαισία όπου το κάθε χρώμα έχει τοποθετηθεί με διακριτικότητα. Τα έργα της έχουν την φαντασμαγορία της ουράς ενός παγωνιού. Η Ράλλη υψώνει μπροστά στα μάτια μας ένα τείχος ζωγραφικών χρωμάτων, μια χρωματική ζάλη, η οποία, από την άλλη μεριά, εξισορροπείται κατά έναν περίεργο τρόπο σχεδόν αρμονικά. Τα ποικίλα χρώματα, επικαλύπτουν το σχέδιο, πολύ συχνά το δημιουργούν, δίνοντας ποιότητα στη σχεδιαστική επιφάνεια.

Ωσάν μια άλλη ταπισερί, τα έργα της κινούνται, απλώνονται, ξεδιπλώνονται και αναδιπλώνονται, χρωματίζονται μέσα από μια λεπτή και απροσδιόριστη ανάσα. Αφαιρεί κάθε είδους λεπτομέρεια από τους μυριάδες σχεδιασμούς της, όπου ολόκληρη η σύνθεση βρίσκεται σε έναν οπτικό συσχετισμό των αφηρημένων μερών. Παρά όμως τη γεωμετρία των έργων, δεν υπάρχει καμιά προγραμματική έννοια της μορφής. Το τυχαίο μεσουρανεί μαζί με το απρόβλεπτο και το εν τη γενέσει.

Δημιουργεί ένα οπτικό έργο αποφεύγοντας τον ιλουζιονισμό και την περιγραφικότητα. Εξαλείφει κάθε ανθρωπομορφισμό δίνοντας στα σχήματα την εσωτερική τους δύναμη. Τα χρώματα φέρνουν στην σύνθεση κάτι το απροσδιόριστο: λειτουργούν ως μια επιφάνεια και ως μια αρχή διαχωριστική. Τα έργα της έχουν μία δυναμική ενέργεια.

Παρά το επίπεδο των σχηματισμών, εφευρίσκει έναν χώρο αλλά και έναν χρόνο. Αποφεύγει συστηματικά κάθε λεπτομέρεια αφού κάθε σχέδιο αποδίδεται στην αναπόσπαστη ολότητά του, χωρίς σύγχυση. Οπτικό όνειρο άφθονων και εφήμερων παραλλαγών, οι οποίες δεν συνθέτουν ένα τέρμα οριστικό και αμετάκλητο. Επομένως μιλάμε για μία χρονική εμπειρία. Παρ’ όλα αυτά συμβαίνει ένα πέρασμα σε μια εσωτερικότητα, σε μια ποιότητα, σε μία δύναμη μιας επιφάνειας χωρίς ιστορία, μια που δεν μας διηγείται, δεν μας δείχνει κάτι αναγνωρίσιμο.

Υπάρχει ένα δίλημμα ανάμεσα στο οπτικό γίγνεσθαι και στην παρουσία της επιφάνειας που ενεργοποιεί και διχάζει το βλέμμα, το ανοίγει ρυθμικά. Οι εικόνες της βρίσκονται εκεί, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες άλλες που ξεπηδούν σαν πυροτεχνήματα έτοιμα να πέσουν και να σβηστούν. Μια ανεικονική αυτοπροσωπογραφία;

Η Ράλλη δημιουργεί διαλεκτικές εικόνες. Αυτές οι σχεδιαστικές και οπτικές παλινδρομήσεις του θεατή μοιάζουν με τη σύσταση του ονείρου: τα όνειρα γεννιούνται τυχαία χωρίς όμως να είναι λεπτομερή. Τα έργα της είναι διάφανα, με την έννοια ότι όλα βρίσκονται εκτεθειμένα στην επιφάνεια του χαρτιού. Αρχικά γυμνές από νόημα, οι συνθέσεις της, στέκονται χωρίς ασάφειες, χωρίς εννοιολογικές βεβαιότητες. Όμως εκφραστικά μοιάζουν με μια «ψυχολογική εμπειρία».

Η επινόηση της εικόνας στα συγκεκριμένα έργα, έγκειται τόσο στην σχεδιαστική επιφάνεια όσο και στην πράξη της κατασκευής μιας αθέατης εικόνας η οποία προκύπτει από ένα ιδεατό πλέγμα συσχετισμών σχημάτων. Η γεωμετρική φύση των έργων, όσο απλή και αν μοιάζει, δημιουργεί μια πληθωρικότητα νοητών σχεδιασμών. Με άλλα λόγια η σύνθεση ενεργοποιείται σαν ένας ζωντανός οργανισμός, σαν ένα mandala. Κάθε στοιχείο έχει την ταυτότητά του αλλά μετέχει επίσης και στους υπόλοιπους φανταστικούς σχεδιασμούς. Το συνολικό αποτέλεσμα, σε καθένα από τα έργα της, φανερώνει μια μεγάλη σύνθεση η οποία διαρκώς διευρύνεται. Μέσα από αυτήν τη διαλεκτική μπαίνει ένα τέλος στο στέρεο, στο οριστικό, στο αμετάκλητο. Βρισκόμαστε μπροστά σε έναν χορό εικόνων και συναισθημάτων. Τα έργα της συγκλίνουν σε μια κριτική της ονειροπόλησης, της νοσταλγίας, της μεταφυσικής.

Ο θεατής έχει πάντα την ιδέα ότι κάτι του διαφεύγει, ότι κάτι δεν καταφέρνει να δει όσο προσεκτικός και αν είναι. Αυτό που βλέπουμε δεν βρίσκεται μονάχα στην επιφάνεια αλλά και στους αλλεπάλληλους, ατέρμονους συνδυασμούς των σχημάτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η καλλιτέχνις μας παρουσιάζει μια ανεικονική γεωμετρία διφορούμενη. Βρισκόμαστε μπροστά σε έργα τα οποία επενεργούν μεταξύ των μοτίβων και του θεατή, πλέκοντας ένα αχανές και λαβυρινθώδες σχεδιαστικό πεδίο συσχετισμών.

Κάθε πτυχή των έργων της μας πετά κατά πρόσωπο μια επιφάνεια που ταυτόχρονα μας κρύβει. Μέσα από τη δομή των επικαλύψεων, των σβησιμάτων, των ακυρώσεων δημιουργείται μια χρωματική ηχώ. Τα σχέδιά της οργανώνονται σαν μια πλέξη. Αυτό φέρει ως αποτέλεσμα την όψη μίας μετακινούμενης δομής. Το θέμα της διαρκώς μας ξεφεύγει, ξεγλιστρά σαν μια έκλειψη. Είναι εκεί μπροστά στα μάτια μας αλλά δεν μπορούμε να το δούμε.

Το οπτικό αποτέλεσμα στέκεται απρόσιτο, αλλά όχι παγιωμένο και αμετακίνητο. Η Ράλλη είναι μια διαβολεμένη σχεδιάστρια χρωμάτων. Τα έργα της αν και πολύ δουλεμένα έχουν μια φρεσκάδα, αυτήν της πρώτης σκέψης η οποία παραμένει αδιαπέραστη σαν ένας χρωματιστός τοίχος. Μπροστά σε αυτό το οργανωμένο χρωματικό χάος, η καλλιτέχνις μας φέρνει σε μίαν εγγύτητα απροσπέλαστη. Μας φέρνει μπροστά στα μάτια μας το αποτέλεσμα του έργου της χωρίς να μας αφήνει κάτι να «δούμε», χωρίς να μπορούμε να μην το δούμε!

Η Χριστίνα Πετρηνού είναι ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων