Γιάννης Σκαρίμπας

Του Τάκη Κόκορη

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ, ΕΛΛΗ ΦΙΛΟΚΥΠΡΟΥ (επιμέλεια), Γιάννης Σκαρίμπας. Ένας ιθαγενής του μοντερνισμού, εκδόσεις Opportuna, σελ. 316

Το βιβλίο εγκαινιάζει τη νέα σειρά του Εργαστηρίου Νεοελληνικών Σπουδών: Αρχειακά Τεκμήρια-Τύπος [ΕΑΤΤ] του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Με τίτλο «Εξ αδιαιρέτου», η σειρά αυτή έχει σκοπό να συνεισφέρει βιβλιογραφικά σε ανοιχτά ζητήματα της Νεοελληνικής και της Συγκριτικής Φιλολογίας, συστεγάζοντας τον έμπειρο ερευνητικό μόχθο παλαιότερων μελετητών και τις πρωτόπειρες δοκιμές νέων μελετητών μέσα στο πλαίσιο του ίδιου επιστημονικού πεδίου. Στον τόμο στεγάζονται μελέτες που αφορούν διάφορες πτυχές του έργου του Σκαρίμπα, κάποιες από τις οποίες σχετίζονται με την πρωτοτυπία του ύφους του: τον ιθαγενή μοντερνισμό του, την πρωτεϊκότητα της ειδολογικής υπόστασης του έργου του, τη γλώσσα του, την ταυτότητα των χαρακτήρων του∙ κάποιες άλλες διερευνούν τον διάλογο με τους συγκαιρινούς του, Έλληνες και Ευρωπαίους, ενώ δεν λείπουν και μελέτες που αφορούν την πρόσληψη του έργου του.

Tις τελευταίες δεκαετίες, το έργο του Σκαρίμπα έχει βρει τη θέση του στην κλίμακα της νεοελληνικής λογοτεχνίας –κυρίως η πεζογραφία του, χάρη στον ιδιότυπο ιθαγενή μοντερνισμό της– ενώ νέοι σκηνοθέτες του θεάτρου εμπνεύστηκαν από το πεζογραφικό έργο του Σκαρίμπα διασκευάζοντας πεζά του κείμενα και επιχειρώντας διαφορετικές αναγνώσεις. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό φαινόμενο, που συνδέεται με τη διακαλλιτεχνική ιδιοπροσωπία του συγγραφέα και την πρόσληψη του έργου του σήμερα, παραμένει ανοιχτό προς μελέτη. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι πρόσφατα ο μελετητής της ευρωπαϊκής και μεταφραστής νεοελληνικής λογοτεχνίας Leo Marshal επέλεξε να μεταφράσει το δομικό για το έργο του Σκαρίμπα μυθιστόρημα Μαριάμπας (1935).

Το γεγονός ότι ο Σκαρίμπας εμφανίστηκε στη νεοελληνική πεζογραφία με ένα βραβείο διηγήματος (1930) διαμόρφωσε ευνοϊκό κλίμα εκκίνησης, που σύντομα ανατράπηκε για ποικίλους λόγους: τον σνομπισμό των «κολλαρισμένων», όπως ο ίδιος τους αποκαλούσε, εκπροσώπων της Γενιάς του ’30, η οποία δεν ήταν δυνατόν να πολιτογραφήσει στην επικράτειά της έναν αναρχικό πληβείο των Γραμμάτων, την αμηχανία της κριτικής η οποία δεν κατόρθωσε να προσλάβει με επάρκεια το πρωτοποριακό του παράδειγμα – αν και δεν έλειψαν οι κριτικοί που τον θεωρούσαν ήδη στην εποχή του σημαντικό λογοτέχνη (π.χ., Τέλλος Άγρας, Πέτρος Σπανδωνίδης). Όσο για το ευρύτερο κοινό, τον προσέλαβε μέσα από το βιβλίο του Το ’21 και η αλήθεια (1971), ένα ιστοριογραφικό έργο, ενδιαφέρον ως προς τη γραφή και το ύφος του, αλλά δίχως αξιώσεις ιστορικής τεκμηρίωσης.

Όπως γράφει στον πρόλογό της η Κατερίνα Κωστίου, «έως πριν από περίπου τριάντα χρόνια, η κριτική, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αντιμετώπιζε με αμηχανία το έργο του εξόριστου από πολλές έγκυρες ιστορίες νεοελληνικής λογοτεχνίας Γιάννη Σκαρίμπα, του οποίου, ωστόσο, η αναγνωστική εμβέλεια διευρυνόταν και εξακολουθεί να διευρύνεται σταθερά. Η διαπίστωση του Αντρέα Καραντώνη πριν από μισό αιώνα ότι η “σκανδαλώδης πρωτοτυπία” του Σκαρίμπα τον κρατούσε έξω από την “ορθοδοξία της λογοτεχνικής ιεραρχίας” δεν έχει εκλείψει εντελώς στην εποχή μας, παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζεται πια ως μια από τις πιο σημαντικές φωνές του πεζογραφικού μοντερνισμού. Η “μαεστρία του ενστικτώδους παραλόγου”, που σύμφωνα με τον κριτικό του Μεσοπολέμου συνιστούσε τον πυρήνα της πρωτοτυπίας του ύφους και του στοχασμού του Σκαρίμπα, φαίνεται πως σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έπαψε να υπερβαίνει ακόμη και σήμερα τα όρια ανοχής και αντοχής της κανονικοποιημένης ακαδημαϊκής αισθητικής, παρόλο που όλο και περισσότεροι νεότεροι μελετητές θέλγονται από το αίνιγμα της γραφής του.»

Ιωάννα Ράλλη, Άτιτλο, τέμπερα σε χαρτί, 70 x 70 εκ., από την έκθεση με τίτλο «Κοσμομορφία» στη γκαλερί Ζουμπουλάκη