Ήλιος με δόντια

Στήβεν Αντωνάκος, Spring Series (#2) (3 Units), 2006, χρωματιστό μολύβι, μολύβι γραφίτη και τομές σε περγαμηνή, 35,50 x 28 εκ. (έκαστο) 

Της Χρύσας Φάντη*

ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΔΙΑΒΑΤΗ, Αίθριος και σήμερα!, μικρά πεζά και ποιήματα, εκδόσεις Νησίδες, σελ. 120

Η Αρχοντούλα Διαβάτη στο βιβλίο της με τον πρωτότυπο και υποδόρια ειρωνικό τίτλο «Αίθριος και σήμερα!» συνάπτει την πεζή πραγματικότητα με την ποίηση, ανατέμνοντας κι αναδεικνύοντας αυθεντικές φέτες ζωής. Όπως και στα προηγούμενα βιβλία της, δεν διστάζει να αποτυπώσει στο χαρτί γεγονότα και καταστάσεις, τα οποία μέσ’ από ποικίλες διεργασίες και απρόσμενες μεταβλητές περνούν από το ατομικό στο συλλογικό, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα έναν κόσμο έξω από τα καθιερωμένα.

«Ώρες πολλές ─ μεγάλα κομμάτια/ χωρίς συνειδητότητα. (Δεν είχε πατηθεί το καρμπόν στα μέσα φύλλα/και μετά τόσο κόπο/δεν είχε γραφτεί τίποτε.)» Με ποιήματα περισσότερο αφηγηματικά ή ελλειπτικά, και πεζογραφήματα που παίρνουν τη μορφή ημερολογιακών καταγραφών (‘Έκθεση Ιδεών», «Μαύρος ήλιος») ή του συνειρμικού στοχασμού (εξαιρετικό το σύντομο και στακάτο «Στο γόνατο») ─κρίσεις και σκέψεις με αφορμή κάποιο έργο ή τον δημιουργό του, όπως για παράδειγμα στο κείμενο με τον τίτλο «Η Μεγάλη Πλατεία» (δάνειο από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Ν. Μπακόλα), ή το αμέσως επόμενο «Το πλατύ ποτάμι της ανάγνωσης», που αναφέρεται στον Γιάννη Μπεράτη, και στη συνέχεια τα «Όταν το ποίημα σφίγγει τη γροθιά του» και «Κοιτώντας στον καθρέφτη τους ανθρώπους» για τον Τόλη Νικηφόρου─ φτιάχνει μικρές μαρτυρίες που μοιάζουν ιδιωτικές αλλά την ίδια στιγμή έχουν ενδιαφέρον ευρύτερο. Τα πιο πάνω, συμπληρώνουν αυτόνομα και αμιγώς διηγηματικά μικροκείμενα («Αλέκτορος 29», «Απαγορευμένος έρωτας», «Αγαπημένη μου») πλαγίως ή απολύτως αυτοβιογραφικά (Νοn serviam», «Η φωνή») εξομολογητικά και ταυτόχρονα δοκιμιακά («Μαθητεία», «Ζην επικινδύνως», «Κυρ-Πανικός», «Καθρέφτες», «Μετακίνηση 6»).

Πολλές και εδώ οι διακειμενικές αναφορές αφού οι αναγνώσεις της διαμορφώνουν καθοριστικά ποιότητες, στόχους και προσανατολισμούς, συγκροτώντας μοτίβα επαναληπτικά, ενδεικτικά της συγγραφικής της ταυτότητας(«Βιβλιομανία»). Από την άλλη, η ζωή είναι καθημερινότητα και το νόημά της στιγμές, τις οποίες αποτυπώνει στο χαρτί αλλού ως υπόκωφο σπάραγμα και αλλού ως γλυκόπικρη φάρσα.

«Il faut toujours dire ce que l’ on voit. Surtout, il faut toujours, ce qui est plus difficile, voir ce que l’ on voit». Τη ρήση του γάλλου ποιητή και δοκιμιογράφου Charles Péguy επικαλείται ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Γιώργος Βέης σε πρόσφατο κείμενό του, θέλοντας να χαρακτηρίσει το βλέμμα του Κλαούντιο Μαγκρίς στο βιβλίο του Στιγμιότυπα, και μια τέτοια διεισδυτική ματιά, ικανή να συλλάβει το στιγμιαίο μέσα στο άχρονο αλλά και την πάγια διαχρόνικοτητά του, φαίνεται να καλλιεργεί με επάρκεια και η συγγραφέας. Άλλοτε με συγκρατημένη απαισιοδοξία κι άλλοτε με εκλεπτυσμένο χιούμορ, επισημαίνει την υποκρισία, τις χρόνιες προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, την αδιαφορία, τον ατομισμό, αλλά και την ανθρωπιά που ακόμη υπάρχει, χωρίς να κουνά το δάχτυλο και να ηθικολογεί.

Τα σχόλια για την προσωπική αλλά και την κοινωνικοπολιτική πλευρά εκείνων που βίωσε, σε σύγκριση με αυτά που βιώνει, προσδοκά ή υποψιάζεται ότι θα βιώσει στο μέλλον ─το αναμενόμενο αλλά και το αναπάντεχο, το άγχος, ο παραλογισμός αλλά και η ομορφιά που ακόμη υπάρχει κι ανθίζει─ αποτυπώνονται στο βιβλίο της με τρόπο διαυγή και ουσιαστικό. Ο λόγος της, καλά δουλεμένος, είναι άμεσος και προφορικός, σώμα με σάρκα και κόκκαλα. Πρωτοτυπεί στη δομή, χωρίς να αποσυντονίζει τον αναγνώστη, ενώ παράλληλα διακρίνει εκείνα που αξίζει να διακριθούν, αποφεύγοντας την πολυλογία, την απλοϊκότητα ή τον ερμητισμό, συνομιλώντας, εντάσσοντας και ενσωματώνοντάς τα αβίαστα στον βασικό αφηγηματικό του κορμό. Όλα είναι εδώ αλλά το εδώ με την αδήριτη αποσπασματικότητά του, στα κείμενα της Διαβάτη εμπεριέχει πολλές και καίριες διαβαθμίσεις και στρώσεις.

«Χωρίς αστέρια. Χωρίς μυρωδιές. Η νύχτα. Πρέπει στη ζωή να έχεις ένα διακόνημα κι ένα χειροτέχνημα ─ από ποια καλογερίστικη ηθική το είχε ανασύρει αυτό άραγε, αλλά έμοιαζε ενδιαφέρον». Χάρη στον στοχασμό, την παρατηρητικότητα και την οικονομία των λέξεων, η συγγραφέας μετατρέπει μικροδιηγήματα σε ολοκληρωμένα σύμπαντα και λιλιπούτεια χρονογραφήματα σε σύντομες πραγματείες για τη ζωή και την ύπαρξη.

*Η Χρύσα Φάντη είναι συγγραφέας