Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη

Ary Scheffer (1795-1858), Οι Σουλιώτισσες, 1827, ελαιογραφία σε μουσαμά, 30 x 40 εκ.

Του Γιώργου Βέη *

Η Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη, του Γιώργου Μπλάνα, δημοσιεύεται για πρώτη φορά σε ειδικό τετρασέλιδο για το 1821 των «Αναγνώσεων» της Αυγής στις 23 Μαρτίου 2007. Τον Μάρτιο του 2010 κυκλοφορήθηκε από τις εκδόσεις του Σάμη Γαβριηλίδη. Κατανοώ το εγχείρημα. Μάλιστα, μέσα στα χρόνια επέστρεψα για να διαβάσω ρίγος. Αυθεντικό αποτύπωμα ορμής κυρίαρχου λόγου. Αδιάπτωτος ρυθμός. Λογικά και εξωλογικά στοιχεία συναρθρώνουν έννοιες ουσίας. Από μια άποψη λογίζεται οντολογικό μανιφέστο σε ποιητική μορφή. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εν ολίγοις καθίσταται τόπος. Η προμετωπίδα, ένα δίστιχο του Louis Antoine Léon de Saint-Just: «Dans la vertu l'audace se ranime,/Et la faiblesse est compagne du crime». Από την πρώτη κιόλας συγκρατείται, εκτός των άλλων, η λέξη «έγκλημα». Το δε όλον επισημαίνει εμμέσως πλην σαφώς ότι ο φορέας – Αρχάγγελος της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, παρίσταται διαχρονικά σταθερός συνομιλητής δημιουργών λόγου, όπως ακριβώς παραμένει αμετακίνητος από το επιβλητικό βάθρο στο Πάνθεον των Παρισίων, ενώ άλλοι έχουν πανηγυρικά αποσυρθεί. O ενδεικτικός πρώτος στίχος από το γαλλικό κείμενο, το οποίο βεβαίως εννοείται, έχει ως εξής: «Le cœur de l'homme est l'énigme du Sphinx», ήτοι «η καρδιά του ανθρώπου είναι το αίνιγμα της Σφίγγας». Κατά συνέπεια, η Ωδή που έπεται συνιστά λύση αινιγμάτων.

Οι ωσμώσεις διακειμενικής υφής ποικίλλουν σε εύρος αλλά και σε ένταση. Σήμερα, λόγω χώρου, ελάχιστες παραπομπές. Δίκην επαφής ένδον, περί «αληθείας» καταρχάς. Περί «ανθρώπου» στη συνέχεια, ό, τι δηλαδή συνιστά το λεγόμενο υπερζώο (Das Über – Tier). Αποδελτιώνω τα εξής ως χαρακτηριστικά μοτίβα, καθοριστικά μάλιστα της εν συνόλω ανάπτυξης του πρωταρχικού θεματολογικού πλαισίου. «Βαθαίν’ η αλήθεια κάποτε˙ και βρίσκεσαι αίφνης ναυαγός / στην ίδια σου πατρίδα [. . .] Βαθαίν’ η αλήθεια κάποτε˙ και λες: Θα πάω στα βουνά, / ψηλά˙ θα πάω να βρω μια χαρακιά του ήλιου ανάμεσα / στα πεύκα, / να στήσω εκεί μια-δυο φορές τον ίσκιο μου σκιά, σαν άνθρωπος να ζήσω την εσχατιά του Ανθρώπου [. . .] Ενώ εσύ κατέδειξες πως τίποτα στον κόσμο δεν είναι μοιρασμένο χειρότερα απ’ τον νου[. . .] Κι έλεγαν Άνθρωπο το πρόστυχο Απέξω, κι έλεγαν Μέσα / τον πρόστυχο άνθρωπο[. . .] μια λέξη είναι ο άνθρωπος, μια λέξη: τραγουδώντας[…] κι είχες μάθει να διαβάζεις τον κόσμο ανάποδα, για να κρατιέσαι όρθιος μες στο μακελειό του εδώθε όντος [. . .] Α! Πολυμήχανε παλικαρά που έφερες βόλτα τα ριζά του όντως όντος και βρήκες, στα σκοτάδια των δασών, τις απαντήσεις στο πλέον βαθύ ερώτημα περί του είναι[. . .] Ο κόσμος δεν είναι πια φωνή. Είναι γραφή που ξέρει να φωνάζει» (βλ. αντιστοίχως σελ. 14, 16, 21, 24, 27 και 30).

Ο Γιώργος Μπλάνας τεκμαίρει στην προκειμένη περίπτωση το πραγματικό ως να ήταν ανοικτό Σχολείο προσαρμογών της γλώσσας. Έργο με εμφανή, μεταξύ άλλων, σκηνική επάρκεια, εξασφαλίζει την αναβάθμιση του φωνήματος σε σκεύος αναστοχασμού. Εξ ου και όσα παραθέτω δηλωτικά κομβικών συναφειών και λοιπών αρμών συνομιλίας με το μείζον περιβάλλον της σκέψης. Η παρουσία του Νίτσε φέρ’ ειπείν σημαίνουσα. Το πρόταγμα της Ωδής στον Γεώργιο Καραϊσκάκη την αντιλαμβάνεται και την δεξιώνεται αναλόγως: «Δεν υπάρχουν αιώνια γεγονότα ούτε απόλυτες αλήθειες. Οτιδήποτε υπήρξε ουσιώδες για την ανθρώπινη πρόοδο συνέβη στα πρωτόγονα χρόνια, πολύ πριν από τις τέσσερις χιλιάδες χρόνια που λίγο που γνωρίζουμε. Κατά πάσα πιθανότητα ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει πολύ περισσότερα μέσα σε αυτά τα χρόνια. Όμως ο φιλόσοφος βλέπει «ένστικτα» στον σημερινό άνθρωπο και υποθέτει ότι ανήκουν στα αμετάβλητα δεδομένα της ανθρώπινης φύσης. Με βάση αυτό θεωρεί ότι μπορούν να προσφέρουν ένα κλειδί στην κατανόηση του κόσμου γενικά. Όμως η κατανόηση του κόσμου δεν θα επιτευχθεί μέσα από τον ανθρωπομορφισμό ή τον ανθρωποκεντρισμό». (βλ. Sue Prideaux, Φρίντριχ Νίτσε – «Δεν είμαι άνθρωπος είμαι δυναμίτης», (2018), εκδόσεις Πατάκη, 2021, σελ. 185 επ.).

Συγκρατώ τα εξής δυναμικά συνθέματα: «κάθε χωράφι και μέτωπο τραχύ: άρχοντας ξεπεσμένος ενός θεού κολίγου, που πάλεψε να θρέψει τα σπαρτά με βλέμματα εύφλεκτα, / πληγές χειλιών ατίθασων και γρήγορες ανάσες[…] Ίσως νόμισαν πως πλάστηκες για να ταΐζεις τα όνειρά σου / με ουρλιαχτά και βρώμικες πληγές [. . .] Δεν ήξεραν πως καθένας ξυπνάει τον δικόν του εφιάλτη απ’ τα χαράματα της προσδοκίας του (βλ. αντιστοίχως σελ. 24 και 26). Εδώ ο τζοϊσικός απόηχος είναι ιδιαίτερα ευκρινής. Τα όνειρα των αγροτών ως εφαλτήρια επαναστάσεων. Ο αγροτικός διάκοσμος, ο τάπητας του ιστορικού. Φαντασιακό και Ρήξη συνεργούν: ο κόσμος ανατρέπεται για να συνεχίσει να υπάρχει: Ήτοι, από τον Οδυσσέα: «the movements which work revolutions in the world are born out of dreams and visions in a peasant’s heart on the hillside. For them the earth is not exploitable ground but the living mother». Στην Ιστορία, ως γνωστόν, τα γεγονότα είναι δεδομένα και πρέπει να βρεθούν οι αρχές, ενώ στην ποίηση αντιθέτως μας δίνονται οι αρχές και πρέπει να βρεθούν τα γεγονότα, όπως ευφυώς διατείνεται ο Sir Thomas James Babington Macaulay. Στο παρόν ποίημα, ο Γιώργος Μπλάνας συνυφαίνει με νηφαλιότητα μεθόδου το αρμονικά αρμόζον.

* Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής.