Το τουρκικό ’68

Προδημοσίευση. Το κείμενο πραγματεύεται τα πρώτα βήματα των φοιτητικών κινητοποιήσεων εκείνης της περιόδου και προέρχεται από τη μελέτη του Νίκου Χριστοφή, Από τον κεμαλισμό στον ριζοσπαστισμό: Το τουρκικό φοιτητικό κίνημα, 1923-1980, που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Τόπος

Του Νίκου Χριστοφή*

Εμμανουήλ Μπιτσάκης, Rudolf,

2019, λάδι σε καμβά, 22,5 x 9,5 εκ.

Όπως σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής, έτσι και στην Τουρκία τα πράγματα έφτασαν στο απόγειό τους το 1968. Το «ευρωπαϊκό 1968» είχε τεράστια ριζοσπαστική επίδραση στο τουρκικό φοιτητικό κίνημα, όπως συνέβη και αλλού, άλλωστε, κυρίως λόγω της άμεσης ή σχεδόν άμεσης μετάδοσης των γεγονότων. Ξεκινώντας τον Ιούνιο από την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη, δημιουργήθηκε ένα φαινόμενο ντόμινο, που εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα. Η κάλυψη των φοιτητικών γεγονότων στην Ευρώπη και αλλού από τα τουρκικά ΜΜΕ, όπως και των μαζικών διαδηλώσεων στον δρόμο, των καταλήψεων και απεργιών, παρείχε στους Τούρκους φοιτητές μια λεπτομερή εικόνα των εκδηλώσεων. Οι παγκόσμιες φοιτητικές διαμαρτυρίες υπογράμμιζαν τη δυσαρέσκεια των φοιτητών, που προϋπήρχε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και δημιουργούσε έμμεσα μια πίεση για μεταρρυθμίσεις στην παιδεία. Καθώς τα νέα διαδίδονταν από όλες τις πλευρές του κόσμου, οι φοιτητές στην Τουρκία προχώρησαν σε αιτήματα που αφορούσαν ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις στις πανεπιστημιουπόλεις. Αρκετές εφημερίδες ακόμη παρότρυναν την κυβέρνηση να ανταποκριθεί στα αιτήματα των φοιτητών ως αποτρεπτικό μέτρο. Από την πλευρά τους, κάποιες διοικήσεις πανεπιστημίων επιχείρησαν να αποφύγουν τις φοιτητικές διαμαρτυρίες, δηλώνοντας την πρόθεση να εντείνουν τις προσπάθειές τους ώστε να αντεπεξέλθουν στα φοιτητικά αιτήματα, όπως η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η ποιότητα του φαγητού στα πανεπιστήμια. Αυτές οι εξελίξεις δήλωναν τη συλλογική δύναμη του φοιτητικού κινήματος να υποχρεώσει τις κυβερνήσεις και τις διοικήσεις των πανεπιστημίων να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τα αυξανόμενα προβλήματα.

Ο Αλπέρ προσφέρει μία από τις πιο λεπτομερείς περιγραφές των υπό εξέλιξη γεγονότων και του αυθόρμητου μποϊκοτάζ του Ιουνίου με θέμα το εξεταστικό σύστημα στο Τμήμα Γλώσσας - Ιστορίας - Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Άγκυρας. Αυτό το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα τοπικό συμβάν, αναφέρει ο Αλπέρ, ξαφνικά εξελίχθηκε σε ένα μαζικό κύμα πανεπιστημιακών καταλήψεων, όπως πολύ πρόσφατα είχε εφαρμοστεί ως ρεπερτόριο (repertoire) στη Γαλλία, λόγω των φοιτητικών υπόρρητων προσδοκιών ότι η κυβέρνηση και οι διοικήσεις των πανεπιστημίων θα υπέκυπταν στα αιτήματά τους, ώστε να αποφύγουν μια τουρκική εκδοχή των γεγονότων του Μάη του 1968. Η ανακοίνωση ενός από τους επικεφαλής των φοιτητών ότι «η Τουρκία θα γίνει μια δεύτερη Γαλλία, εάν τα αιτήματά μας δεν ικανοποιηθούν», αποκαλύπτει με τον πιο περίτρανο τρόπο το πώς οι Τούρκοι φοιτητές επιδέξια άδραξαν την ευκαιρία που δημιουργήθηκε από το κύμα των διαμαρτυριών της περιόδου. Η απροσδόκητη έκρηξη εκδηλώσεων μποϊκοτάζ και καταλήψεων τον Ιούνιο άλλαξε δραματικά τον ρου των γεγονότων, μετατρέποντας τους φοιτητές σε σημαντικούς πολιτικούς παράγοντες πάλι και τοποθετούσε την FKF (Ομοσπονδία Ανταλλαγής Ιδεών) στο κέντρο των πολιτικών εξελίξεων. Πέραν των τοπικών αιτημάτων, που σχετίζονταν με τους κανονισμούς τού κάθε τμήματος και πανεπιστημίου, οι φοιτητές απαιτούσαν σαρωτικές μεταρρυθμίσεις στα πανεπιστήμια, οι οποίες θα συμπεριλάμβαναν τη φοιτητική συμμετοχή στις διοικήσεις των ιδρυμάτων. Μέσα σε λίγες ημέρες, η έκταση της φοιτητικής συμμετοχής ξεπέρασε τα όρια της φαντασίας. Οι μαζικές καταλήψεις και τα μποϊκοτάζ αύξησαν τη φοιτητική πολιτικοποίηση και πρόσθεσαν νέους μαχητικούς ακτιβιστές στις τάξεις του κινήματος, καθώς οι καταλήψεις εξαπλώνονταν σε άλλα πανεπιστήμια της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, του Έρζερουμ και σε άλλες μεγάλες πόλεις.

Από αυτή την άποψη, η κάλυψη των γεγονότων στην Ευρώπη, είτε από αριστερές είτε από δεξιές εφημερίδες, από τον πυροβολισμό κατά του Ρούντι Ντούτσκε στη Γερμανία και τις διαμαρτυρίες Ιταλών φοιτητών έως τις μαζικές διαδηλώσεις στο Παρίσι τον Μάιο και την πολιτική αναταραχή που ακολούθησε και έφερε τη γαλλική κυβέρνηση σχεδόν στο χείλος της κατάρρευσης, ήταν καταλυτική. Η μετάδοση μέσω τηλεόρασης δεν ήταν ευρεία ακόμη, οπότε οι εφημερίδες λειτουργούσαν σαν σχολείο, που διέχεε μεθόδους και τακτικές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στα τουρκικά πανεπιστήμια.

Είτε λόγω σχεδιασμού είτε λόγω καθαρής σύμπτωσης, τον επόμενο μήνα, τον Ιούλιο του 1968, ο αμερικανικός 6ος Στόλος έφτασε στην Κωνσταντινούπολη εν μέσω αναταραχών. Αυτή τη φορά, ένα μαζικότερο και γεμάτο αυτοπεποίθηση φοιτητικό κίνημα βγήκε στους δρόμους να διαμαρτυρηθεί, βαδίζοντας προς την προβλήτα του Ντολμάμπαχτσε. Εκεί χτύπησαν μέλη του προσωπικού των ΗΠΑ, ενώ κάποιους τους πέταξαν στη θάλασσα, θυμίζοντας τη μυθολογία που στήθηκε γύρω από την εκδίωξη του ελληνικού στρατού από τα παράλια της Μικράς Ασίας με την οποία τελείωσε ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας.

Οι ακραίες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και φοιτητών προκάλεσαν τον θάνατο του Βεντάτ Ντεμιρτζιόγλου, σε μια βίαιη επιδρομή της αστυνομίας στον κοιτώνα του Τεχνικού Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης. Ο θάνατος του Ντεμιρτζιόγλου εξελίχθηκε σε τεράστιας κλίμακας σύγκρουση ανάμεσα στην αστυνομία και τους φοιτητές, με πρωτοφανή άσκηση βίας, αφού υπενθύμιζε την έκρυθμη κατάσταση λίγο πριν από τις 27 Μαΐου. Ωστόσο, αυτή τη φορά οι δεξιές ομάδες ήταν πολύ πιο οργανωμένες και έτοιμες να απαντήσουν στο αριστερό φοιτητικό κίνημα. Η σκληρή μεταχείριση από την αστυνομία προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη οργή στους φοιτητές. Την επόμενη ημέρα, ομάδα φοιτητών υιοθέτησε βίαια μέσα για να διαμαρτυρηθεί εναντίον του 6ου Στόλου στην πλατεία Ταξίμ. Η απώλεια του φοιτητή αποτέλεσε κομβικό σημείο για το φοιτητικό κίνημα, αφού υπήρξε το πρώτο θύμα του από το 1960. Επιπλέον, η όλη κατάσταση προκάλεσε νέες συζητήσεις ανάμεσα σε φοιτητές του Τουρκικού Κόμματος Εργασίας (ΤİΡ), που ήταν επικεφαλής των Ομάδων Ανταλλαγής Ιδεών και οι οποίοι τάσσονταν υπέρ των ειρηνικών διαμαρτυριών, και μιας μειοψηφικής μερίδας των ομάδων αυτών, η οποία είχε αρχίσει να επηρεάζεται από κάποια μέλη του παράνομου τουρκικού K.Κ. Αυτή η ομάδα, η οποία αρχικά αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους του ΤİΡ το 1966 και έφερε την ονομασία Εθνική Δημοκρατική Επανάσταση (MDD), τασσόταν υπέρ των βίαιων διαμαρτυριών και γενικότερα της βίας, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί πολιτική αναταραχή και να προετοιμαστεί το έδαφος για την ανάληψη της εξουσίας από αριστερούς στρατιωτικούς, μέσω ενός νέου πραξικοπήματος.

*Ο Νίκος Χριστοφής είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών του Shaanxi Normal University (Σιάν, Κίνα)