Περί μεταδοτικότητας

Της Βέρας Παύλου 

BERNARD PAILLAIRD, PATRICE BOURDELAIS, Οι ασθένειες και η μετάδοσή τους. Περιπέτειες μιας ιδέας, εκδόσεις Ηριδανός, μτρφ. Γ. Καράμπελας, σελ. 80 

Ο κοινωνιολόγος Μπερνάρ Παγιάρ και ο ιστορικός Πατρίς Μπουρντελέ σε δύο άρθρα του 1998 προσεγγίζουν την επιστημολογική εξέλιξη της έννοιας της μολυσματικής μετάδοσης από το Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας. Οι «επιστημονικές» έννοιες είναι εμβαπτισμένες στο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο. 

Ο Παγιάρ ανασυστήνει τις διαδρομές της μολυσματικής μετάδοσης-Contagion.Ο Ιταλός ποιητής-ιατρός Τζιρόλαμο Φρακαστόρο γράφει το 1546 ότι οι μολυσματικές ασθένειες μεταφέρονται από αόρατα ζωντανά «σπόρια», τα seminaria. Παρόλ’ αυτά χρειάστηκε τρεις ολόκληρους αιώνες η ιατρική για να κάνει την κοπερνίκεια επανάστασή της και να αποδεχθεί την ιδέα του contagium vivum. Τι κυριάρχησε; Ο αντιμεταδοτισμός με βάση τον οποίο υπερισχύει το εσωτερικό αίτιο, η «κράση» έναντι του μικροβίου. Ο οργανισμός προσβάλλεται από άσχημο τρόπο ζωής, τρόφιμα, ακτινοβολίες, ρύπανση και απορροφά τα κακά στοιχεία του περιβάλλοντος. Άποψη κοντά στην αρχαία θεωρία της ιατρικής της σχολής της Κω. Οι επιδημίες οφείλονται στην μολυσματικότητα του αέρα. Ο Γαληνός τον 2ο μ.Χ. υιοθετεί την ατμοσφαιρική θεωρία του Ιπποκράτη όπου η σήψη του αέρα έρχεται να επισπεύσει μια αποδιοργάνωση του οργανισμού. Η επίκληση «αόρατων όντων» που παρέμπεμπαν σε κάτι δαιμονικό-θεϊκό ήταν ισχυρός λόγος επικράτησης της αρχαίας θεωρίας του μετεωρολογισμού. 

Ως επιστημολογικό εμπόδιο, οι κοινωνικές αναπαραστάσεις εμποδίζουν επιστημονικές παραδοχές. Όμως εμπεριέχουν και στοιχεία αλήθειας. Η ανοσολογία με την δημιουργία εμβολίων βασίζεται στην ενίσχυση της «κράσης» έναντι του μικροβίου. Αντιλήψεις που επαναλαμβάνουν την ιστορία της σκέψης εμφανίζονται στην σημερινή πανδημία. Επιμένει στη «μόλυνση» η ιατρική, μιλά για καλή φυσική κατάσταση η εναλλακτική ιατρική. Τέλος γίνεται συζήτηση για το περιβάλλον-φύση που επιτίθεται στον άνθρωπο. 

Κομβικό σημείο της θεώρησης του Παγιάρ η διεπιστημονικότητα. Η «μετάδοση» κινείται μεταξύ ιατρικής και ανθρωπολογίας. Οι ανθρωπολόγοι αναφέρονται σε μία ιδιότητα που «μεταφέρεται» από τον ένα στον άλλο μέσα από την συναισθηματική μαγεία. Δεν υπάρχει μόνο η κακή μολυσματική μετάδοση… Το Καλό μπορεί να μεταδοθεί με απλή επαφή. Συναντά την ψυχανάλυση. Η «μεταβίβαση» γιατρού ασθενή κάνει να μεταδοθεί ασυνείδητα κάτι θεραπευτικό. Η καλή μετάδοση γίνεται ισχυρή διϋποκειμενικά όταν κάποιος πιστέψει στο λόγο του Άλλου. 

Ο Μπουρντελέ εκκινώντας από την μαύρη πανώλη του 1347 στην Γένοβα, μελετά την «κατασκευή» της έννοιας. Αναδεικνύει πώς, «σε δύο συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές της εξέλιξης των ιατρικών θεωριών αλλά και του πολιτικού πλαισίου τον 19ο αιώνα κατασκευάστηκε η αντίθεση μεταξύ λοίμωξης και μολυσματικής μετάδοσης. «Οι γιατροί δεν είναι καθαρά πνεύματα ανεπηρέαστα από τις μέριμνες ορισμένων συνιστωσών της κοινωνίας». Το 1832 έπρεπε να αποφασιστεί για την χολέρα, σε ποιο πνεύμα θα συνέτασσε η Ακαδημία τις οδηγίες της: βάσει της θεωρίας της μολυσματικής ή της μη μολυσματικής μετάδοσης; Η δεύτερη εκδοχή επικράτησε με στόχο τον τερματισμό των περιορισμών που είχαν επιβληθεί στο διεθνές εμπόριο και την ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και εμπορευμάτων. Επίκαιρο διακύβευμα... 

Στο επίμετρο, Ο Ζαν Εράρ σε άρθρο του 1957, αποτυπώνει τη μεγάλη επιστημολογική-φιλοσοφική διαμάχη που διχάζει την διανοητική συνείδηση του αιώνα. Τι μερίδιο έχει το μη γνώσιμο στα φαινόμενα της φύσης; Η καρτεσιανή βούληση ενάργειας της διάφανης για τον επιστήμονα λογικής έναντι του κινδύνου ανάκαμψης «ενός κόσμου άδηλου και μιας φύσης οιονεί μαγικής» με αόρατες οντότητες. Ερώτημα που επιμένει. 

Η Βέρα Παύλου είναι ψυχαναλύτρια

Καπέλη Λεωνί, “I AM phenomenal”, 2019