Πανδημία, βιβλίο, Κίπλινγκ

Μια σχέση καταστροφής και ακύρωσης 

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ 

Η ισχνή υποστήριξη του πολιτισμού στα χρόνια της κρίσης έγινε μηδαμινή τώρα στην πανδημία. Και γίνεται επιτακτική με το δεύτερο πανδημικό κύμα. 

Ειδικότερα, ο άλλοτε ακμάζων χώρος του βιβλίου, βρίσκεται σε συνεχή περιδίνηση. Τα βιβλιοπωλεία φυτοζωούν ή κλείνουν. Οι εκδότες μειώνουν δραματικά τον αριθμό των νέων τίτλων∙ μάλιστα, επιβαρύνονται οι ίδιοι με επιπλέον, τεράστια έξοδα αποστολής των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων σε κάθε φοιτητή με courier, που φθάνουν στο 40% τις τιμής του κάθε βιβλίου, ενώ το υπουργείο Παιδείας δεν τους έχει ακόμα εξοφλήσει για τα συγγράμματα της περυσινής χρονιάς και της προπέρσινης. 

Η αργή, εξεταστική περιήγηση στους πάγκους των βιβλιοπωλείων είναι πλέον αδιανόητη, γιατί, με υγειονομικά κριτήρια, θα δημιουργούσε συνωστισμό. Οι παρουσιάσεις βιβλίων έχουν ανασταλεί, και οι συνακόλουθες πωλήσεις έχουν μηδενιστεί. Εργαζόμενοι στους εκδοτικούς οίκους, επιμελητές και διορθωτές, μεταφραστές, γραφίστες, τυπογράφοι, βιβλιοδέτες, διανομείς, ένας ολόκληρος κύκλος επαγγελμάτων βρίσκεται σε εξαθλίωση, ενώ η ζημιά της πανδημίας είναι βέβαιο πως δεν θα είναι ανατάξιμη. 

Να μη μιλήσουμε για τους συγγραφείς, οι οποίοι όχι μόνο δεν εισπράττουν πνευματικά δικαιώματα, μα όλο και περισσότεροι χρηματοδοτούν ή «συμμετέχουν» στην έκδοση των βιβλίων τους. Δεν πρόκειται πια για τα «ψώνια», αλλά και για σοβαρούς επιστήμονες και λογοτέχνες. Ας μην κρυβόμαστε. 

Σε αυτό το ζοφερό κλίμα, χρειάζονται γενναία και οριζόντια μέτρα, ώστε να μειωθεί κάπως η ζημιά. Ένα πρώτο βήμα είναι η αναστολή του ΦΠΑ στο βιβλίο. Τόσο αυτού στην παραγωγή βιβλίου (24%), όσο και εκείνου στην εμπορία βιβλίου (6%). Σίγουρα, δε, υπάρχουν και άλλα μέτρα που μπορούν να ληφθούν. Οι σύλλογοι των εκδοτών και των βιβλιοπωλών, η Εταιρεία Συγγραφέων, οι εργαζόμενοι στο χώρο του βιβλίου, ως γνώστες του χώρου, πρέπει να κληθούν να καταθέσουν συγκεκριμένες προτάσεις. Άμεσα. 

Το πρόβλημα δεν θα λυθεί ούτε κι έτσι, «οριστικά», όμως θα ανακουφιστεί, έστω και πρόσκαιρα, όλος αυτός ο κλάδος, θα αποτραπούν αρκετά λουκέτα, απολύσεις, και αφανής φτώχεια, οικονομική και πνευματική. Θα προστατευθεί κάπως το πρόσωπο της κοινωνίας, μέσα σε αυτή την πρωτόγνωρη κρίση. Το πρόσωπο της κοινωνίας που, αναγκαστικά, παραμορφώνεται από τη μάσκα που όλοι φοράμε, πρέπει να παραμείνει ανατάξιμο. Και αυτό δεν γίνεται χωρίς βιβλία, χωρίς τη γνώση, την παιδεία, την αισθητική που αυτά περιέχουν. Τούτο άλλωστε είναι το πρόσωπο της κοινωνίας, το πρόσωπο του καθενός μας. 

Ας μη βαυκαλιζόμαστε με την ιδέα ότι στο ίντερνετ «όλο και κάτι θα βρούμε να διαβάσουμε». Ας θυμηθούμε πώς το πρόσωπο του άξιου λοιμωξιολόγου Σωτήρη Τσιόδρα καταρρακώθηκε, όταν την τελευταία μέρα των τηλεοπτικών του εμφανίσεων στον πρώτο κύκλο της πανδημίας, θέλησε να μιλήσει όχι ως ειδικός αλλά ως ταγός, και επέλεξε να διαβάσει ένα ποίημα του Ελύτη, που είχε αλιεύσει από το ίντερνετ, το οποίο όμως δεν ήταν ποίημα του Ελύτη... 

Είμαι δε σίγουρος ότι κάτι ανάλογο θα πάθαινε και ο κ. Πισσαρίδης, με το βίαια ταξικό σχέδιό του, όπως το χαρακτήρισε ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, το οποίο με πρόσχημα, με μάσκα την πανδημία, προτείνει δραματικές παρεμβάσεις στον κοινωνικό ιστό. Αν παρουσίαζε το σχέδιό του τηλεοπτικά, ίσως επιχειρούσε κι αυτός να κλείσει με στίχους, όχι του Ελύτη αλλά μάλλον του πιο οικείου του Κίπλινγκ, αλιευμένους από το ίντερνετ... 

Όπως μας λένε όλοι κάθε μέρα από καθέδρας, ο καθένας είναι μόνος του πίσω από τη μάσκα, απολύτως μόνος του και ολοκληρωτικά υπεύθυνος για τον εαυτό του, τα πάντα είναι «ατομική ευθύνη» του. Μόνη του «σωτηρία», να σκέφτεται έτσι: Αν να κρατάς καλά μπορείς το λογικό σου, όταν τριγύρω σου όλοι τα ’χουν χαμένα ... Αν να εμπιστεύεσαι μπορείς τον ίδιο τον εαυτό σου... Αν νεύρα και καρδιά μπορείς και σπλάγχνα και μυαλό όλα να τα σφίξεις... (Κίπλινγκ). 

Αλλά μόλις βγάλουμε τη μάσκα, το πρόσωπό μας δεν θα είναι το ίδιο, η κοινωνία δεν θα είναι η ίδια. Ποιο θα είναι όμως το πρόσωπό μας, το πρόσωπο της κοινωνίας; Πού θα το βρούμε το καινούριο μας πρόσωπο, αν όχι στα βιβλία, δηλαδή στις ιδέες που περιέχουν; Πώς θα αντιμετωπίσουμε την αντίληψη των Κίπλινγκ, όπως ωραία την παρωδεί ο Κώστας Βάρναλης, απευθυνόμενος σε έναν Κίπλινγκ: «Σοφά παράτα εκείνα τα ψεφτοφιλελέφτερα». Και συνεχίζει την παρωδία, μιλώντας εκ μέρους εκείνου: 

Δε φτάνει να καταφρονάς την άθλια μάζα. Πρέπει 

από μωρό να τη στραβώνεις, ήλιο να μη γλέπει, 

να μη νογά πούθ’ έρχεται, πού πάει, ποιον θα χορτάσει

Mr. Brainwash, Tomato Spray, C11206, 2011, μικτή τεχνική σε καμβά, 135 x 101,5 εκ.