 |
| Απόστολος Καρακατσάνης, Breezing 2, 2019, μελάνι και emulsion σε καμβά, 100 x 150 εκ. |
ΤΗΣ
ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ
Λάνγκενμπεργκ, Γερμανία
Σε έναν γερμανικό μύθο, μια
ηλικιωμένη γυναίκα κατηγορείται για φονικά μάγια πάνω σε μία γειτόνισσά της που
πεθαίνει ανεξήγητα. Η υπόθεσή της αποτελεί το έναυσμα για μια έρευνα/σταυροδρόμι
ανάμεσα στον σκοταδισμό και τη σύγχρονη εποχή, με δικαστές, κλήρο και απλούς
πολίτες να υποκινούνται, περισσότερο απ’ όσο να υποκινούν, από πανικό απέναντι
στην απτή, την ορατή απειλή της μαύρης μαγείας. Η έρευνα πάνω στο άτομό της
εξονυχιστική, με το αναπόφευκτο μαρτυρικό τέλος. Και η περίπτωσή της ορόσημο, αφού συμβολίζει το τέλος του ηθικού
πανικού που τροφοδοτεί το κυνήγι μαγισσών του μεσαίωνα.
Στην πραγματικότητα, ο πανικός δεν
προκαλείται από τις φονικές υπερδυνάμεις μιας γριούλας. Όπως σε όλη τη διάρκεια
του κυνηγιού μαγισσών, του κυριολεκτικού αλλά και του μεταφορικού, ο
πανικός αντικατοπτρίζει την αντίδραση μίας κοινωνίας απέναντι στη διαφορετικότητα,
που απειλεί αξίες, κατεστημένο, πολιτισμό και τρόπο ζωής.
Οντολογία του φόβου
Ασφαλώς, στην προαναφερθείσα
ιστορία δεν πρόκειται μόνο για τον
συναγερμό απέναντι στη στοχοποίηση ενός ατόμου ή μίας ομάδας ανθρώπων από
σατανικά μάγια. Η απειλή είναι η ενδεχόμενη αποδόμηση μιας ολόκληρης κοινωνίας,
κάτι που πυροδοτεί τον πανικό, τον ομαδικό πανικό που ελλοχεύει στις
αντιδράσεις ενός κυνηγ(ι)ού
διαβολικών γυναικών, ακατανόητων δαιμονικών δυνάμεων, σατανιστών, ομοφυλόφιλων,
κομμουνιστών, αριστερών, εξωγήινων.
Μια σειρά σκέψεων, όσον αφορά τις
δυναμικές αυτών των σχέσεων, έρχονται αυθόρμητα στο νου. Ποιος είναι που πρέπει να φοβηθεί, για να θεωρηθεί ο πανικός
νόμιμος και να δικαιολογήσει την αλυσίδα αντιδράσεων; Ένας ειδικός, μια ομάδα ανθρώπων, η κοινωνία συνολικά ; Ποιος ακριβώς είναι αυτός που κατηγορεί; Πόσο πρέπει να φοβάται,
για να μην είναι δυσανάλογη η αντίδραση ως προς την απειλή; Είναι τελικά ο στόχος τόσο επικίνδυνος, άγνωστος,
ή απλά διαφορετικός; Και, εν τέλει, ο φόβος κατασκευάζει ή κατασκευάζεται (από) τη
διαφορετικότητα; Και τι
διακυβεύεται αν αυτός ο φόβος, αυτός ο ηθικός πανικός, δεν είναι παρά μια κοινωνική
κατασκευή;
Οι σκάλες της Οδησσού
Σύμφωνα με τον Μπέρτραντ Ράσσελ του
1922 («On free thought and official propaganda»), οι τρόποι επιρροής ενός καθεστώτος είναι η σωματική βία, η ανταμοιβή ή τιμωρία, η
διαμόρφωση της κοινής γνώμης ή προπαγάνδα.
Αυτή βέβαια είναι η ανάλυση ενός φιλοσόφου, υπό το στίγμα της πολιτικής μιας
άλλης εποχής. Η σύγχρονη, υβριδική μορφή πολέμου, που είναι η κατεύθυνση της
ανθρώπινης σκέψης, για να είναι επιτυχημένη, πρέπει να πληροί κάποιες
προϋποθέσεις: πρέπει να είναι ξεκάθαρη ως προς τα
μηνύματά της, να αποτυπώνεται εύκολα, να πραγματοποιείται με αρκετό θόρυβο,
ώστε να μην αφήνει περιθώρια στον άλλο να αμφισβητήσει τι γίνεται. Και να έχει
πάντα έναν αντίπαλο. Αληθινό, φτιαχτό, από την άλλη πλευρά του τείχους ή όχι. Ασφαλώς,
τα ψυχροπολεμικά καθεστώτα είχαν αναγάγει αυτόν τον πόλεμο/ηθική σταυροφορία,
όπως και την προπαγάνδα, σε πολιτική επιστήμη, καλλιτεχνική έκφραση, φιλοσοφική
θέση.
Επαναπροσδιορίζεται ο πόλεμος αυτός,
μετά τη σειρά γεγονότων και ανατροπών που συμβολίζουμε με την πτώση του τείχους το 1989; Ποιος είναι ο κακός από τον οποίο πρέπει να προστατευθούμε; Διαλύεται, αντικαθίσταται, εξατμίζεται; Και μαζί του το πλαίσιο (είτε είναι ηθικό,
κοινωνικό, θρησκευτικό είτε πολιτικό), που νομιμοποιεί τη δική μας θέση αλλά
και αυτή των αντιπάλων;
Στην πραγματικότητα, πάντα κατασκευάζουμε έναν αντίπαλο. Και μαζί
μια κρυφή απειλή, έναν ηθικό κώδικα που θα μας χαλάσουν, έναν κοινωνικό πανικό
που θα νομιμοποιήσει και μέσα και σκοπό; ξεκάθαρα κονστρουκτιβιστική[1], και άρα σχετικιστική ανάλυση, από την οποία
λείπει, ας επισημανθεί, ένα, αφελέστατο, γιατί.
Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ
Φιλοσοφίας
[1] Με την έννοια που έχει ο
όρος στην κοινωνιολογία, για το πως διαμορφώνουμε τις αντιλήψεις μας για τον
κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου