Νίκος Σβορώνος

Ο Νίκος Σβορώνος γεννήθηκε στη Λευκάδα στα 1911. Ο περίγυρος της Επτανήσου, ακόμη ζωντανός και γνωστότερος τότε, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των σύνθετων πνευματικών του ευαισθησιών σε μια εποχή μεγάλων εθνικών, πολιτικών και πολιτιστικών αναστατώσεων κι ανατροπών. Γιος τσαγκάρη, μεγάλωσε σ’ αυτό το κλίμα των ρευστοποιήσεων που σφράγισαν την προσωπικότητά του. Την ιστορική επιστήμη θα την ανακαλύψει αργότερα, στα φοιτητικά του χρόνια, μετά το 1928, όταν φοιτούσε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, κοντά σε σημαντικές πνευματικές μορφές, όπως ο Άμαντος, ο Βέης, ο Κεραμόπουλος, ο Βορέας. Παράλληλα, στην καρδιά του Μεσοπολέμου, όταν στην Ευρώπη αρχίζει να επικρατεί η φαιά πανούκλα του φασισμού και στην Ελλάδα ταχύρρυθμα ξετυλίγονται οι διαδικασίες που θα ενταφιάσουν την Αβασίλευτο και θα φέρουν τη μεταξική δικτατορία, ο Σβορώνος, ευαίσθητος δέκτης και ανήσυχος παρατηρητής, αρχίζει να σχετίζεται με τις αριστερές ιδέες, να γνωρίζει τον Μαρξ κι άλλους στοχαστές, ενώ παράλληλα συνδέεται με τις αριστερές φοιτητικές κινήσεις εκείνης της εποχής. Μετά τον στρατό, όπου, ως χαρακτηρισμένος αριστερός, υπηρέτησε σε τάγμα αγραμμάτων, δούλεψε στο Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας του Δημητράκου κι αργότερα προσλήφθηκε ως έκτακτος συνεργάτης του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών.

Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του ’40-’41 πολέμησε στην Αλβανία ως έφεδρος ανθυπολοχαγός. Και μετά την κατάρρευση, όταν άρχισε η αντίσταση, ο Σβορώνος δεν δίστασε να ενταχθεί στις γραμμές του αγώνα· στρατεύθηκε στον ΕΛΑΣ Καισαριανής. “Είχα βαρεθεί τη δράση με τους διανοούμενους· δεν με ικανοποιούσε η δράση των διανοουμένων”, έλεγε πριν λίγο καιρό. Τότε προσχώρησε και στο Κομμουνιστικό Κόμμα, σε μια στράτευση ζωής από την οποία ποτέ δεν αποδεσμεύτηκε. Τον Δεκέμβριο του 1945, μαζί με άλλους νέους Έλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενους, υπότροφος του Γαλλικού Ινστιτούτου, θα πάει στη Γαλλία. Εκεί κοντά στους μεγάλους ιστορικούς Λαμπρούς, Μπλοκ, Μπρωντέλ, θα συνεχίσει τις σπουδές του στη Σορβόννη, στην Ecole Pratiques des Haules Etudes, στο Colege de France. Προσανατολίζεται γρήγορα προς τη μελέτη του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας αλλά ποτέ δεν σταμάτησε να στοχάζεται και να ερευνά την ιστορία του νεότερου ως και του νεότατου ελληνισμού.

Πρώτη σημαντική εργασία στον χώρο της οικονομικής ιστορίας, το Εμπόριο της Θεσσαλονίκης τον 18ο αιώνα, δημοσιεύεται το 1956, ενώ έχει προηγηθεί ένα άλλο έργο: Salonique et Cavalla (1686-1792) βασισμένο σε έγγραφα των γαλλικών προξενικών αρχών της Ανατολής. Αυτήν εποχή πληροφορείται ότι του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια, για αντεθνική δράση στο εξωτερικό. Στοιχείο αυτής της αντεθνικής δράσης ήταν και η συγγραφή για τη σειρά Que sais je της Histoire de la Crece Moderne, που γνώρισε πολλές αναδημοσιεύσεις στα γαλλικά και ξαναδουλευμένη κυκλοφόρησε και στα ελληνικά μετά τη μεταπολίτευση, το 1976, ως Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας (Θεμέλιο) συνοδευομένη από έναν εκτενή βιβλιογραφικό οδηγό του Σπύρου Ασδραχά.

Διδάκτωρ πια Τρίτου Κύκλου, (1962), διδάκτωρ της Σορβόννης, καθιερωμένος διεθνής μελετητής του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, εργαζόταν στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας και δίδασκε παράλληλα στην Ecole Pratique des Hautes Etudes ως διευθυντής σπουδών στην έδρα της Ιστορίας των Θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Καρποί αυτής της μακροχρονικής ερευνητικής πορείας ήταν οι Recherches sur le cadastre Byzantin et la fiscalite au Xieme et XII sc. Le ca - dastre de Thebes (1959) Recherches sur la tradition juridique a Byzance (1964), Acte de Lavra (1970), Etudes sur l’ organisation interieure, la societe et l’ economie de l’ Emipire Byzantin (1973), πλήθος άρθρων και μονογραφιών, ενώ παράλληλα δεν έπαψε να γράφει, να ξαναγράφει, μια γενικότερη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας (στα γαλλικά) ανέκδοτη ακόμη, γιατί ήθελε να ξαναγράψει, ακόμη μια φορά, το τμήμα για την Τουρκοκρατία.

Στην Ελλάδα ξαναγύρισε μετά τη μεταπολίτευση. Η Φιλοσοφική του απένειμε τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα, έγινε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου της Κρήτης κι αργότερα, το 1982, ορίστηκε πρόεδρος το Εθνικού Κέντρου Ερευνών. Απ’ τα χέρια του, κι αυτό δεν ήταν από τις μικρότερες προσφορές του, πέρασαν εκατοντάδες Έλληνες σπουδαστές και νέοι επιστήμονες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Απ’ αυτή τη σχέση με τον Δάσκαλο Σβορώνο ξεπήδησε ένα νέο ρεύμα στην ελληνική ιστοριογραφία, που άνοιξε νέες προοπτικές, ανέδειξε νέα κι αποσιωπημένα επί καιρό ιστορικά κείμενα.

Άγγελος Ελεφάντης, Η Εποχή, 30-4-1989

Στη Λευκάδα, 1981