30/12/18

Μικρή προσθήκη στις προσεγγίσεις του Εμφυλίου

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Στο άρθρο της, στη Le Monde diplomatique του Ιουλίου του 2012, σχετικά με το πώς ο Churchill κατέστειλε την ελληνική Αντίσταση η Joëlle Fontaine υπογραμμίζει ότι η σύγχρονη Ελλάδα στην ιστορική πορεία της απέκτησε μόνο μία πολύ περιορισμένη εθνική κυριαρχία. Ο ιμπεριαλιστικός ρόλος που διαδραμάτισαν στον Εμφύλιο Πόλεμο η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες προβλήθηκε ιδιαίτερα, κατά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης, από τις λεγόμενες «παραδοσιακές» ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. Στη συνέχεια, το «νέο κύμα» στην ιστοριογραφία αντέδρασε στη λογική της αποκλειστικής ευθύνης του ξένου παράγοντα. Οι εκπρόσωποι του «νέου κύματος» εντοπίζουν τις γενεσιουργές αιτίες του πολέμου στις δομές της ελληνικής κοινωνίας, πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν οι εξωτερικές επεμβάσεις. Σε ποιο βαθμό όμως τα εσωτερικά αίτια μπορούν να διακριθούν από τα εξωτερικά; Tα τελευταία, όπως παρατηρεί ο Θανάσης Σφήκας[1], αποτέλεσαν συστατικά στοιχεία των συγκεκριμένων δομών, με συνέπεια να ισοδυναμούν με καταστατικά στοιχεία του Εμφυλίου.     
Η Βρετανία επεδίωκε να διατηρήσει την Ελλάδα κάτω από την επιρροή της, κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του ’40. Ο Churchill θεωρούσε, από το καλοκαίρι του 1943, πιθανή έως και βέβαιη τη σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ, ώστε ξεκίνησε πολιτικές και στρατιωτικές ετοιμασίες. Αυτός και αργότερα η κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος, που τον διαδέχτηκε, επιδίωξαν την ανάδειξη των αντιεαμικών πολιτικών δυνάμεων, την αντίστοιχη υποβάθμιση της Αριστεράς και τη συγκρότηση ισχυρού αντικομμουνιστικού στρατού. Η πρόθεση της Βρετανίας να κρατήσει τον έλεγχο των εξελίξεων στην Ελλάδα ανήκει στους βασικούς παράγοντες, οι οποίοι προκάλεσαν τον Εμφύλιο του 1946-49.

Αδυνατώντας να αποδυναμώσουν με βίαιο τρόπο το ΕΑΜ οι Βρετανοί επιχείρησαν να το ενσωματώσουν στο θεσμικό πλαίσιο το οποίο έλεγχαν οι ίδιοι. Οι πολιτικοί τους ελιγμοί οδήγησαν στο Συνέδριο του Λιβάνου τον Αύγουστο του 1944. Εκεί οι ηγέτες του ΕΑΜ, συμφώνησαν να εκπροσωπούνται στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας ως ελάσσονος σημασίας πολιτικοί εταίροι. Εν συνεχεία, τον Σεπτέμβριο, με τη συμφωνία της Καζέρτας, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπήχθησαν στις διαταγές του βρετανού στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι. Όταν ξέσπασαν τα Δεκεμβριανά, ο Churchill απαίτησε την εξασφάλιση της τάξης στην Αθήνα και την εξουδετέρωση όλων των ομάδων του ΕΛΑΣ που θα πλησίαζαν στην πόλη. Οι Βρετανοί, σύμφωνα με τις εντολές του, θα έπρεπε να δράσουν σαν να βρίσκονται σε κατειλημμένη περιοχή, όπου εξελίσσεται τοπική εξέγερση. Ο σκοπός ήταν να κυριαρχήσουν στην Αθήνα ακόμη και αν κρίνονταν αναγκαία η αιματοχυσία. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ζήτησε να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία, αλλά ο Churchill διέταξε να παραμείνει «ακόμη και με τη βία αν χρειαστεί». Στα αρχεία της Νέας Ζηλανδίας εντοπίζεται, μεταξύ άλλων, το τηλεγράφημα της εικοστής Δεκεμβρίου από τον πρωθυπουργό της χώρας, Peter Fraser, στο οποίο διαμαρτυρόταν, επειδή ο Churchill σκόπευε με την ισχύ του στρατού να αποκαταστήσει τον Βασιλιά Γεώργιο στον θρόνο του ενάντια στη θέληση του ελληνικού λαού. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας το Ηνωμένο Βασίλειο ενίσχυσε τον ρόλο του στα πράγματα. Αφού ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, σχηματίστηκε μία κυβέρνηση από στελέχη του φιλελεύθερου Κέντρου, η οποία θα προχωρούσε στη διεξαγωγή βουλευτικών εκλογών και δημοψηφίσματος, σύμφωνα με το βρετανικό πλάνο. Γι’ αυτό ο υπουργός Εξωτερικών Ernest Bevin άσκησε βέτο στο αίτημα να αναβληθούν οι εκλογές του Μαρτίου του 1946, παρόλο που πολλοί απέκλειαν την περίπτωση ελεύθερης και δημοκρατικής διενέργειάς τους. Οι Βρετανοί διατήρησαν στην Ελλάδα ένα σημαντικό τμήμα στρατού και συμμετείχαν στη διαμόρφωση των σωμάτων ασφαλείας και των ενόπλων δυνάμεων της χώρας.   
Σε στελέχη, όπως ο Sir Charles Wickham, ανατέθηκε από τον Churchill η επίβλεψη των νέων σωμάτων ασφαλείας, στα οποία στρατολογούνταν πολλοί πρώην συνεργάτες των Γερμανών και φανατικοί εχθροί της Αριστεράς. Ο Wickham θεωρείται μάλιστα ως ένας από τους βασικούς συντελεστές της ίδρυσης της Γυάρου. Μεγάλος αριθμός των μελών των Ταγμάτων Ασφαλείας, μεταξύ τους και άνθρωποι που διέπραξαν ειδεχθή εγκλήματα, δεν δικάστηκε ποτέ, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στο μέτωπο κατά των Κομμουνιστών. Σε καμιά άλλη χώρα στην απελευθερωμένη Ευρώπη οι συμπαθούντες τους Ναζί δεν εισέδυσαν τόσο αποτελεσματικά στις κρατικές δομές, εξαιτίας και των προθέσεων των ξένων δυνάμεων.
Η πολιτική ομαλότητα μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπονομεύτηκε από τις ανηλεείς διώξεις και την επιβολή καταπιεστικών μηχανισμών. Το κράτος και το παρακράτος εξαπέλυσαν το κύμα της Λευκής Τρομοκρατίας, με την ανοχή ή με τη συνέργεια των Βρετανών. Οργανώσεις της Άκρας Δεξιάς συνέπραξαν με τα όργανα της τάξεως για να καταστείλουν κάθε δημοκρατική εκδήλωση. Ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ και ο Ηλείας Αντώνιος, τον οποίο είχα δει ο ίδιος να συνοδεύει τον Άρη Βελουχιώτη, καθαιρέθηκαν επειδή είχαν συμμετάσχει στην ΠΕΕΑ. Δέκα έως δεκαπέντε χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν για αδικήματα που υποτίθεται πως διέπραξαν την περίοδο της Κατοχής. Πολλοί από αυτούς βασανίστηκαν ή και εκτελέσθηκαν. Ο Κωνσταντίνος Μπρούσαλης στο βιβλίο του Οι ανυπότακτοι: Το Δεύτερο Αντάρτικο στην Πελοπόννησο[2] καταγράφει μία εκτενή σειρά τέτοιων εγκλημάτων. Στο υπόμνημα το οποίο υπέγραψαν από κοινού οι ηγέτες του κέντρου, Θεμιστοκλής Σοφούλης, Νικόλαος Πλαστήρας, Γεώργιος Καφαντάρης, Εμμανουήλ Τσουδερός και Αλέξανδρος Μυλωνάς τον Ιούνιο του 1945 επεσήμαιναν ότι «η εγκαθιδρυθείσα, μετά το κίνημα του Δεκεμβρίου εις ολόκληρον την χώραν τρομοκρατία της άκρας δεξιάς, επεκτείνεται καθημερινώς».      
Βαθμιαία βέβαια η Βρετανία εξάντλησε τα μέσα που διέθετε για να συντηρεί το καθεστώς το οποίο επέβαλε στη χώρα, ώστε ανέλαβε πρωτοβουλίες προκειμένου να εμπλακούν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην ελληνική υπόθεση. Στις 12 Μαρτίου του 1947 ο πρόεδρος Truman στην ομιλία του στο Κογκρέσο δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν την Ελλάδα και την Τουρκία, για να μην περάσουν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Η Ελλάδα αντιμετωπίστηκε δηλαδή ως πεδίο ανάσχεσης του «σοβιετικού επεκτατισμού», όπως προσδιόρισε τη σοβιετική πολιτική ο διπλωμάτης George Kennan στο «μακρύ τηλεγράφημά του», που έστειλε από τη Μόσχα στις 22 Φεβρουαρίου 1946. Οι ΗΠΑ έκριναν ότι η σύμμαχος χώρα χρειαζόταν υποστήριξη στη σύγκρουση με τον Δημοκρατικό Στρατό. Η ολοκληρωτική ήττα των ελλήνων κομμουνιστών αποτέλεσε βασική στόχευση. Το Δόγμα Τρούμαν πόλωσε τις αντιμαχόμενες πλευρές ματαιώνοντας την οποιαδήποτε πιθανότητα συμβιβασμού. Την 1η Ιουλίου του 1948 υπογράφεται «η Διμερής ελληνοαμερικανική συμφωνία περί εφαρμογής και εν Ελλάδι του Σχεδίου Μάρσαλ». Εκχωρήθηκαν ευρύτατες αρμοδιότητες στην Αμερικανική Επιτροπή Βοήθειας για την Ελλάδα (AMAG), με συνέπεια  η ηγεσία της χώρας να υπόκειται σε έλεγχο των αποφάσεών της σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Σε κάποιες περιπτώσεις η ξένη παρέμβαση έφτανε στον περιορισμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ο χαρακτήρας της γενικότερης εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών αποτυπώνεται καθαρά στη Μελέτη Πoλιτικού Σχεδιασμού υπ’ αριθμόν 23 (PPS 23), την οποία συνέταξε ο Kennan το 1948 ως επικεφαλής σχεδιασμού του State Department, και την οποία παραθέτει αποσπασματικά ο Νoam Chomsky: «Κατέχουμε περίπου το 50% του παγκόσμιου πλούτου, αλλά αντιπροσωπεύουμε μόνο το 6,3% του πληθυσμού… καθήκον μας… είναι να επινοήσουμε ένα πρότυπο σχέσεων το οποίο θα μας επιτρέψει να διατηρήσουμε αυτή τη θέση ανισότητας… Για να το καταφέρουμε, θα πρέπει να απαλλαγούμε από συναισθηματισμούς… Θα πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε για ασαφείς και μη υλοποιήσιμους στόχους, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και ο εκδημοκρατισμός. Δεν είναι μακριά η μέρα που θα πρέπει να ασχοληθούμε με τις έννοιες καθαρής ισχύος. Συνεπώς, όσο λιγότερο έχουμε διαβρωθεί από ιδεαλιστικά κριτήρια τόσο το καλύτερο.»[3].
Προσωπικά υπήρξα μάρτυρας, στην περίοδο 1945-49, δολοφονιών και εκτελέσεων και άκουσα για πολυάριθμες άλλες. Πηγαίνοντας από το Γυμνάσιο για το σπίτι μου στην Πλατεία Άρεως της Τριπόλεως είδα ένα φορτηγό, από το οποίο, όταν σταμάτησε, άδειασαν 35 εκτελεσμένους αντάρτες και αντάρτισσες στο κέντρο της πλατείας, όπου τους άφησαν για 3 ημέρες προς παραδειγματισμό. Στον Άγιο Βασίλειο της Αρκαδίας διανυκτέρευσαν 200 νεαροί σε ηλικία αντάρτες. Μία ομάδα των ΛΟΚ εισέβαλε στο χωριό και τους κατέσφαξε. Έχω στη μνήμη τον ήχο το πρωί του εκτελεστικού αποσπάσματος στο στρατόπεδο της Τρίπολης, που βρισκόταν πολύ κοντά στο σπίτι μου. Κεφάλια ανταρτών παραδίδονταν έναντι αμοιβής ή για συγχωροχάρτι, δηλαδή για να γλυτώσουν τη ζωή τους αυτοί που θα τα έφερναν. Δολοφονούνταν επιπλέον πολλοί από τον άμαχο πληθυσμό. Οι Χίτες σκότωσαν την Κλειώ, αδερφή του γνωστού για την κοινωνική του πολιτική στην Τρίπολη δικηγόρου Νίκου Δεληβοριά, πυροβολώντας την πόρτα πίσω από την οποία προσπάθησε να προστατευτεί. Δολοφονήθηκε ο καθηγητής μου των μαθηματικών, Κωνσταντίνος Κουτσικέλας, αφού οδηγήθηκε σε έναν ξεροπόταμο, όπου τον πυροβόλησαν και μετά τον έκαψαν.
Οι ανθρώπινες απώλειες της δεκαετίας του ’40 υπερβαίνουν συνολικά τις 100.000 σε πληθυσμό 7.330.000[4]. Ο Εμφύλιος Πόλεμος ολοκληρώθηκε με βασανιστήρια και με τον εγκλεισμό χιλιάδων σε «στρατόπεδα αναμόρφωσης». Δεκάδες χιλιάδες άλλοι πήραν τον δρόμο της πολιτικής εξορίας ή της αποδημίας, όπως και εγώ. Η Ελλάδα στερήθηκε ειδικότερα ένα προικισμένο δυναμικό, εξαιτίας των διώξεων ή της φυγής της νεολαίας της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στα 200 παιδιά του πλοίου «Μataroa», τα οποία φυγαδεύτηκαν στη Γαλλία, αναδείχτηκαν κορυφαία ονόματα του πνεύματος[5].
Τα περισσότερα από τα προηγούμενα είναι γνωστά. Προσπάθησα μόνο να τα παραθέσω με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταδειχθεί η συνεκτικότητα των γεγονότων, η οποία σε ικανό ποσοστό οφείλεται στην οργανωμένη ανάμειξη της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Φυσικά δεν παραβλέπω τους εσωτερικούς παράγοντες που ενίσχυσαν τη δυναμική του Εμφυλίου, όπως την πρόθεση των κυρίαρχων αστικών κύκλων να διατηρήσουν τις δομές απόσπασης υπεραξίας της περιόδου 1941-44 και να μην επιστρέψουν τη λεία της κατοχικής συσσώρευσης. Προσπάθησα επιπλέον να καταθέσω τις εμπειρίες μου «χωρίς θυμό» και, όσο είναι δυνατόν, «χωρίς εύνοια», για να αντιπαρατεθούν με αυτόν τον τρόπο στα δημοσιεύματα και στα βιβλία τα οποία αλλοιώνουν συστηματικά την εικόνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού και τα οποία αυξάνονται όσο η μισαλλοδοξία κερδίζει έδαφος στην Ελλάδα[6] και σε ολόκληρο τον Κόσμο. Επισημαίνω στο κλείσιμο το χειρότερο ελάττωμα του λαού μας, την κοντόφθαλμη υστεροβουλία, που απορρέει από την απίστευτη αμεριμνησία, την αποποίηση της ευθύνης για τους ανθρώπους και τα πράγματα, και παγιώνει αναπόφευκτα τις σχέσεις εξάρτησης από τις ξένες δυνάμεις.      

Ο Λεωνίδας Αργυρόπουλος είναι Έλληνας της διασποράς. Γεννήθηκε το 1932 στο χωριό Μπολέτα, τη σημερινή Μάκρη της Αρκαδίας. Ζει και εργάζεται στη Μελβούρνη της Αυστραλίας. Το παρόν αποτελεί μέρος ευρύτερης, υπό διαμόρφωση, μαρτυρίας του.


[1] «Ένα ιστοριογραφικό ταξίδι στη χώρα του Γκιούλιβερ: Η ελληνική ιστοριογραφία και οι διεθνείς διαστάσεις του ελληνικού εμφυλίου πολέμου», στον τόμο Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Μία αποτίμηση: Πολιτικές, ιδεολογικές, ιστοριογραφικές προεκτάσεις, επιμ. Ι. Μουρέλος – Ι. Δ. Μιχαηλίδης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007.
[2] Παρασκήνιο, Αθήνα 2008.
[3] Πώς λειτουργεί ο κόσμος, Μετάφραση Μ.-Α. Αλαβάνου, Kέδρος, Αθήνα 2013, 21-22.
[4] Βλ. Στάθης Ν. Καλύβας – Νίκος Μαραντζίδης, Εμφύλια πάθη: 23 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον Εμφύλιο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, 498. Το συγκεκριμένο βιβλίο χρησιμοποιήθηκε για την άντληση και κυρίως για την αντιπαραβολή στοιχείων, λόγω της αντίθετης ιδεολογικής του τοποθέτησης.   
[5] Με πρωτοβουλία του Octave Merlier, διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες φυγαδεύτηκαν τον Δεκέμβρη του 1945 στη Γαλλία για ανώτερες σπουδές. Ανάμεσά τους οι Έλλη Αλεξίου, Κορνήλιος Καστοριάδης, Μιμίκα Κρανάκη, Εμμανουήλ Κριαράς και Νίκος Σβορώνος. 
[6] Βλ. για παράδειγμα την επαναχρησιμοποίηση του όρου «συμμοριτοπόλεμος» από έντυπα και από ηλεκτρονικά μέσα. 

Άσπα Στασινοπούλου, Νίκη ΙΙΙ, 1991-1994, μικτή τεχνική 200 x 160 x 11 εκ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: