Περί ερμηνείας

Μέρος Δ΄

ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΟΖΑΝΗ

Η ερμηνεία είναι η αποκάλυψη της γλώσσας. Άρα, η αποκάλυψη της γραφής. Η αποκάλυψη της απωθημένης μεταφοράς που "παίρνει εκδίκηση" από την ιστορικότητα της γλώσσας και τη χρήση αυτής της ιστορικότητας ως εργαλείου εξήγησης και κατανόησης. Η αποκάλυψη της λέξης είναι η αποκάλυψη μιας αντινομίας εμφυτευμένης μέσα στη λέξη, μιας αντινομίας ανάμεσα σε ό,τι κατανοείται από την παράδοση που η λέξη φέρει εντός της ως σύμβολο και σε ό,τι παραμένει μη κατανοήσιμο, αφού προηγείται της κατανόησης, είναι δηλαδή προ-συνειδητό και μ’ αυτόν τον τρόπο "μιλιέται σε ανθρώπους" και γράφεται από ανθρώπους.

Ωστόσο, η αποκάλυψη είναι ο σκληρός πυρήνας της φαντασίας, της "χάριτος της φαντασίας", κατά την έκφραση του Ricoeur, η οποία καθοδηγεί το διαδραστικό παιχνίδι ανάμεσα στην κατανόηση και στο μη κατανοήσιμο. Από αυτό το παιχνίδι, η λέξη αναδύεται μέσα στη γλώσσα ως ενδεχομενικότητα και επιπλέον ως ένα πολυστρωματικό πλέγμα συνειδητού και προ-συνειδητού. Η ερμηνεία βρίσκεται ακριβώς στην ενδιάμεση θέση. Διαποτίζει το συνειδητό με την πνοή του προ-συνειδητού και καθιστά το προ-συνειδητό καθοριστικό όρο του συνειδητού. Σε αυτή την ενδιάμεση θέση συναντώνται διαδραστικά η γραφή και η ερμηνεία της.

Όταν όμως η ερμηνεία, με οποιαδήποτε μορφή της (ιστορική, φιλολογική, συγκριτική, γλωσσολογική, παραδοσιακή, νεωτερική κ.λπ.) παραμένει στη σφαίρα του κατανοητού, παραγνωρίζοντας και / ή αγνοώντας πλήρως το μη κατανοήσιμο της γραφής του κειμένου, η ερμηνεία αυτοκτονεί: θέτει τον εαυτό της εκτός κειμένου και απλώς μιλά για το κείμενο και όχι μέσα από το κείμενο· μιλά για τη λέξη αφήνοντας τη λέξη στη λεξικογραφία χωρίς να την αποκαλύπτει διά της "χάριτος της φαντασίας". Με άλλα λόγια, η ερμηνεία ακυρώνει τον εαυτό της μέσα στη χαρτογραφημένη ξηρά του κειμένου, χωρίς να τολμά να διανοίγεται στο αχαρτογράφητο πέλαγος των ενδεχομενοτήτων του.

***

"Προσεγγίζω το κείμενο μέσα από την ετερότητα που μου προσφέρει". Αυτό σημαίνει ότι προσφωνώ την ετερότητα, απευθύνομαι σε αυτήν, και αυτή η προσφώνηση και απεύθυνση είναι ο χώρος μέσα στον οποίο εκδιπλώνεται η ερμηνεία ως ερμηνεία του "άλλου", το οποίο μου προσφέρεται προκειμένου να μεταφέρω την ένταση του βιώματος από τη δική μου εσωτερική εμπειρία στην εσωτερική εμπειρία της ετερότητας που έχει εκφραστεί μέσω του κειμένου και με έχει καταστήσει παραλήπτη του, μου έχει "μιλήσει" γράφοντας τον εαυτό της.

Το κείμενο είναι πάντα ο "απευθυνόμενος λόγος", ενώ η ερμηνεία είναι η αντιφώνηση στην προσφώνηση του κειμένου. Έτσι, η γραφή επιτελεί και επιτελείται ταυτοχρόνως, γράφει και γράφεται, σημαίνει και σημαίνεται μέσα από τη σχέση του ερμηνευτή με την ετερότητα του κειμένου, η οποία του προσφέρεται όπως ο κόσμος προσφέρεται στην αναδημιουργία του, ανοιχτό στην επίκληση και στην προσφώνηση της εσωτερικής εμπειρίας του υποκειμένου.

Η ετερότητα του κειμένου είναι, όπως και ο κόσμος, ανολοκλήρωτη. Και όπως ο κόσμος, έτσι και το κείμενο "κλείνει το μάτι", κατά τη διατύπωση του Merleau Ponty, στον ερμηνευτή του, προκειμένου εκείνος να αναλάβει το έργο μιας ολοκλήρωσης που διαρκεί όσο και το ίδιο το κείμενο, όσο και ο ίδιος ο κόσμος. Ολοκληρώνω το κείμενο σημαίνει προσθέτω διαρκώς αθέατες πλευρές του, μόλις ακουστές συνηχήσεις τους, και αυτό είναι το έργο που αναλαμβάνει η εσωτερική εμπειρία του ερμηνευτή.

***

Θα πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο ερμηνεία στον πληθυντικό, μέσα στα συμφραζόμενα ενός αέναου ερμηνευτικού κύκλου, εκεί όπου κάθε ερμηνεία αναδύεται ως ερμηνεία της ερμηνείας ad infinitum. Ο Charles Taylor αποφαίνεται: "Αυτό το οποίο επιχειρούμε να εγκαθιδρύσουμε είναι μια ορισμένη ανάγνωση ενός κειμένου ή μιας έκφρασης, και αυτό το οποίο επικαλούμαστε ως εδραίωση αυτής της ανάγνωσης δεν μπορεί να είναι παρά άλλες αναγνώσεις".

Freya Najade, Μανιτάρια, 2012, από τη σειρά Strawberries in Winter