Περί ερμηνείας

Μέρος Γ΄

Η αποκάλυψη μέσω της λέξης είναι η μοναδική σταθερά στο ερμηνευτικό "πήγαινε - έλα", ανάμεσα στον ερμηνευτή, στο έργο και στον συγγραφέα, δηλαδή ανάμεσα στις συνειδητές εικόνες και στις ασυνείδητες αναπαραστάσεις. Η λέξη είναι το "αντικείμενο" της ερμηνείας. Ο Paul Ricoeur πιστεύει ότι η γλώσσα είναι φορέας συμβόλων και με αυτή την ιδιότητα απευθύνεται στους ανθρώπους. Απαιτείται λοιπόν μια απόλυτη εμπιστοσύνη στη γλώσσα, προκειμένου η ερμηνευτική να επιτελέσει το έργο της. Αυτή η εμπιστοσύνη στη γλώσσα είναι κατά τον Ricoeur "η πίστη ότι η γλώσσα, η οποία είναι ο φορέας των συμβόλων, δεν μιλιέται τόσο πολύ από ανθρώπους όσο μιλιέται σε ανθρώπους, σε ανθρώπους που γεννιούνται μέσα στη γλώσσα, μέσα στο φως του λόγου, ο οποίος φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμο. Είναι αυτή η προσδοκία, αυτή η εμπιστοσύνη, αυτή η πίστη που παρέχει στη μελέτη των συμβόλων την ιδιαίτερη σοβαρότητά της. Για να είμαι ειλικρινής, πρέπει να πω ότι αυτό είναι που εμπνέει όλη την έρευνά μου".

Ωστόσο, η γλώσσα δεν είναι μόνο φορέας συμβόλων· είναι, επίσης και εξίσου, φορέας ασυνείδητων αναπαραστάσεων, οι οποίες συνδέονται γενετικά με συμβολικές αναπαραστάσεις, χωρίς όμως να συνιστούν σύμβολα, δηλαδή συνειδητές εικόνες. Μεταξύ των δύο υπάρχει ασφαλώς μια αλληλόδραση μέσα στη γλώσσα, κατά τρόπον ώστε η γλώσσα να συγκροτείται ως χώρος διαρκούς αλληλοεκχώρησης συμβόλων και ασυνείδητων αναπαραστάσεων. Αναπτύσσοντας την ψυχαναλυτική θωριά των αναπαραστάσεων, ο Alfred Lorenzer αποφαίνεται: "οι αναπαραστάσεις αντικειμένων ή του εαυτού κατά καμία έννοια δεν συνιστούν ένα μοναδικό, απλό σύμβολο, αλλά είναι πάντα σύνθετες, μια συλλογή συμβόλων. Αυτό συγκροτεί την 'ιστορικότητά' τους. Για παράδειγμα, το αντικείμενο-αναπαράσταση ‘μητέρα’, και αν ακόμη λάβουμε υπ' όψη μόνο τα συνειδητά στοιχεία -τα 'σύμβολα'- αποδεικνύεται ότι είναι ένα πολυστρωματικό πλέγμα λεκτικά κατανοήσιμων 'γλωσσικών' συμβόλων, καθώς και μη-λεκτικών 'αναπαραστατικών' συμβόλων. Αυτό εφαρμόζεται στις ασυνείδητες αναπαραστάσεις με έναν ιδιαίτερο τρόπο· εδώ η μητέρα-εικόνα διασπάται σε μια σειρά από συστατικές εικόνες, κάθε μία με μια διαφορετική όψη [...] Ωστόσο, στο τέλος οι εικόνες μπορεί να ανάγονται στα αρχικά συμβάντα, σε εκείνες τις 'σκηνές' στις οποίες η διαδικασία της απώθησης έχει διαλύσει την όλη κατάσταση, έτσι ώστε να αποσυμβολοποιήσει τα απαγορευμένα μέρη της κατάστασης".

Βέβαια, όπως σημειώνει ο Lorenzer, οι "ασυνείδητες αναπαραστάσεις μπορεί να μεταμορφώνονται σε σύμβολα", αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα και ούτε προπαντός σημαίνει ότι μέσα στο γλωσσικό παιχνίδι οι ασυνείδητες αναπαραστάσεις είναι απούσες. Το αντίθετο μάλιστα. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι οι ασυνείδητες αναπαραστάσεις είναι εκείνες που δημιουργούν τις ιδιαίτερες αποχρώσεις με τις οποίες η γλώσσα εισέρχεται στο κείμενο και τις οποίες η ερμηνευτική επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει, όχι προκειμένου να δώσει κάποια εξήγηση του κειμένου ή ένα νόημα στο κείμενο, αλλά για να καταστήσει το κείμενο χώρο ψυχικής εκπτύχωσης και τη γραφή του κειμένου ψυχικό συμβάν, δηλαδή πάσχουσα ουσία.

(Συνεχίζεται)

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ

Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Amiss, 2008, εκτύπωση inkjet σε χαρτί fine art, 60 x 53 εκ.