Από το ημερολόγιο της Τζακάρτας

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ

Χρήστος Τζίβελος, Bird s Eye View, 1991, φως και συνθετικό μέταλλο

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

«Είχα περάσει πάρα πολύ καιρό στην Ευρώπη, είκοσι τέσσερα ολόκληρα χρόνια, λέγοντας στον εαυτό μου πώς, αν ήμουν στ’ αλήθεια θαρραλέος –όπως ήθελα και πίστευα συγχρόνως πως ήμουν– , έπρεπε να είχα φύγει από καιρό και να είχα πάει να ζήσω σε μέρη πιο άγρια και μακρινά, όπως το Πεκίνο, η Τζακάρτα».

Santiago Gamboa, Νυχτερινές ικεσίες, εκδόσεις Πόλις

Τρίτη, 1 Ιουλίου 2014. Καλεσμένος του ιάπωνα Πρέσβυ στην Ινδονησία, του Γιασουνόρι Κατόρι. Φτάνω, σύμφωνα με το πρόγραμμα της εκδήλωσης, στις πέντε ακριβώς στην κατοικία του. Βρίσκεται, όπως θα περίμενε κανείς, σε προνομιακό προάστιο της Τζακάρτας. Δεν άργησε να γεμίσουν οι χώροι υποδοχής. Στο ευρύχωρο σαλόνι, ένας συμπατριώτης του, ο Νισιούρα Κιχασίρο, πρόκειται να παρουσιάσει, μεταξύ άλλων, κλασικές και νεωτερικές μεθόδους ανάδειξης κι εμπέδωσης του στοιχείου της αρμονίας στην καθημερινότητά μας. Κάτοχος, μεταξύ άλλων, ενός μεταπτυχιακού διπλώματος στη Γεωφυσική από το Πανεπιστήμιο του Οχάιο, ακούω ότι έχει ήδη τοποθετήσει εδώ κι εκεί τραπεζάκια, ψαλίδια, ταινίες υφασμάτων και δοχεία. Σε μια γωνία διακρίνονται βάζα διαφόρων μεγεθών, εργαλεία κηπευτικής φροντίδας, τυλιγμένοι πάπυροι. Ο ίδιος επιθεωρεί τώρα, για τελευταία μάλλον φορά, τα μελάνια και τα πινέλα του.

Η καλλιγραφία, η τελετουργική χρήση του επιλεγμένου για την περίσταση θυμιάματος, ως και η επίδειξη της απαραίτητης, κατά κανόνα, ανθοκομικής τεχνικής, συμπεριλαμβάνονται, όπως αναφέρει με έμφαση η πρόσκληση, στον κατάλογο των όσων θα εκτεθούν. Συνιστούν επιτομές μιας συγκεκριμένης κοσμοαντίληψης του Καλού. Η πρωτοβουλία αυτή του πράγματι δραστήριου Γιασουνόρι Κατόρι, ιδιαίτερα δημοφιλούς, οφείλω να το σημειώσω, στους διπλωματικούς κύκλους της Τζακάρτας, εντάσσεται ασφαλώς στο πλαίσιο προώθησης της πολιτιστικής ταυτότητας της πατρίδας του στη χώρα της κύριας διαπίστευσής του. Η εγκάρδια, η ισορροπημένη υποδοχή όλων των τυχερών προσκεκλημένων από τη σύζυγό του, τη διακριτική κυρία Ετσούκο Κατόρι, υποβάλλει αμέσως ένα κλίμα ευγένειας, ρυθμικής αβρότητας και τακτ. Η υπόκλισή της, βασική παράμετρος της εθιμοτυπίας της οικοδέσποινας πρέσβειρας, συνιστά, μεταξύ άλλων, γέφυρα επικοινωνίας με τα όσα θα ακολουθήσουν στο εσωτερικό της έπαυλης.

Ο μεσόκοπος, κομψός Νισιούρα Κιχασίρο είναι απόγονος του Νισιούρα Έντζι, του ιδρυτή μιας σχολής κεραμικής τέχνης, της Νισιούρα-γιάκι, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα γνωστή τόσο στο εσωτερικό της Ιαπωνίας, όσο και στο εξωτερικό. Αναφέρομαι στην περιώνυμη περίοδο Μεϊτζί, που διήρκεσε από το 1868 έως το 1912. Η κεραμική πρόταση συνόψιζε τότε την ικανότητα των μαστόρων του είδους να τυποποιηθούν αισθητικές ταυτότητες σε ιδιαίτερα υψηλό βαθμό. Το σκεύος της καθημερινής χρήσης συνιστούσε πρωτίστως εισαγωγή στις προοπτικές των χρωματικών εναγκαλισμών, στη γεωμετρία της κατευναστικής, της ιαματικής απλότητας. Κατοχύρωνε τη συμμετρία της οπτικής ορθότητας. Το πρόταγμα σήμερα, όπως το υποστηρίζει το όλο επιχείρημα του Νισιούρα Κιχασίρο, αφορά κυρίως στη στοχαστική σπουδή της Φύσης. Επιπροσθέτως όμως και του όποιου πνευματικού ή ψυχικού υποστρώματος των Άλλων, προκειμένου εν τέλει να παραχθεί, μέσα στο πλαίσιο εκλεκτικών, εννοείται, διαδικασιών, μια επαρκώς συγκροτημένη ατομικότητα. Όχι όμως ως να ήταν φορέας μιας ακόμη αναμενόμενης διακήρυξης οξείας αντιδιαστολής. Ούτε ως να ήταν μια προσέτι αυταρχική μονάδα εριστικών ή εμπρηστικών εξομολογήσεων. Αλλά ως να επρόκειτο για την απολύτως λειτουργική πρόταση ενός παραπληρωματικού ήθους. Η περαιτέρω εμπέδωση της αυτονομίας, σε παραγωγική πάντα σχέση συνύπαρξης με την ετερότητα, η διαλεκτική σύμπλευση των αντιστοίχως συνδυαστικών συμπεριφορών και η ταυτόχρονη, αλώβητη, ει δυνατόν, διατήρηση ενός εποπτικού, ενός αναγεννησιακού χαρακτήρα, συναποτελούν τους άξονες του διαβήματος του Νισιούρα Κιχασίρο. Η σύγκλιση με το περιβάλλον κρίνεται ζωτική. Οικοδομεί το ευ πράττειν. H διδασκαλία παρέχει εξ ορισμού πρακτικές λύσεις για εξέλιξη της ζωής σε ουσία.

Πρόκειται εν ολίγοις για το πνεύμα ακριβώς εκείνο, το οποίο προκαθορίζει και στη συνέχεια υπαγορεύει την κάθε τομή, το κάθε πλέξιμο, τον κάθε κόμπο της «δημιουργικής διάταξης των λουλουδιών». Δηλαδή της ikebana, όπως έχει προλάβει να επεξηγήσει με έκδηλη επαγγελματική αυτοπεποίθηση ο εμφανώς επαρκής ειδήμων Νισιούρα Κιχασίρο. Συγκρατώ ότι o Πρέσβυς τον συστήνει απλά ως καλλιτέχνη. Ίσως επειδή η λέξη φαίνεται να ακριβολογεί στην προκειμένη περίπτωση.

***

Ο Νισιούρα Κιχασίρο υποδύεται προς στιγμή αποκλειστικά τον γραφέα. Ένας ρόλος εμφανώς κεντρικός. Ίσως κατά βάθος αυτόν να τον απολαμβάνει περισσότερο από τους άλλους. Η ευελιξία του δεν υπερβαίνει ποτέ τα μέτρα του αποδεκτού: δεν ενδίδει δηλαδή στο δέλεαρ μιας ενδεχόμενης χορευτικής έπαρσης. Ούτε διανοείται να υιοθετήσει την υπερβολή συναφών μιμητικών εκφάνσεων. Το απλωμένο φύλλο του χαρτιού, η περγαμηνή μάλλον, όπου ασκείται το μήνυμα, ξεπερνάει σε μήκος τα δύο μέτρα. Γονατίζει μπροστά της. Μένει για λίγο ακίνητος. Το βλέμμα του προσηλωμένο σταθερά στο πάνω άκρο της. Φανερά συγκεντρωμένος σε κάτι που δεν μάθουμε ποτέ τι ήταν ακριβώς. Κάτι σαν ευλάβεια. Ό,τι μας μεταδίδεται από το μήνυμα της παρατεταμένης αυτής ακαμψίας, θα το χαρακτήριζα σεβασμό προς την ιερότητα του προσωρινά σταματημένου χρόνου. Διαχέεται η σημασία της αποκρυσταλλωμένης στιγμής. Είναι φανερό ότι θέλει και μπορεί επιτέλους ο ένδον κόσμος του να ομιλήσει.

***

Καλλιγραφία: η προβλεπόμενη άσκηση της ενσωμάτωσης του ιδεογράμματος στο παρόν της συγκεκριμένης πράξης. Καλλιγραφία: η απαρέγκλιτη ταυτοχρόνως υποταγή στον δημιουργικό κανόνα. Με χάρη όμως. Με μια λεπτότητα χειρισμών που επικαλύπτει την οποιαδήποτε μακρόχρονη, επίπονη προετοιμασία. Η ελευθερία των αυτοσχεδιασμών έχει, εννοείται, συμβιβαστεί εκ των προτέρων με την αυστηρότητα, την οποία επιτάσσει η παράδοση τόσων αιώνων. Ό, τι δείχνει αυθόρμητο κατάγεται προφανώς από την ενδελεχή μελέτη των μεγάλων προτύπων. Ό, τι με την πρώτη ματιά φαίνεται ευκαιριακή ανάδειξη του κυρίου θέματος ή των παραλλαγών του, συνιστά ευφυή ανάκαμψη των πρωταρχικών δεδομένων. Από τη συνεπή, τη συστηματική σπουδή των αρχετύπων, πηγάζει η όποια οριστική έκφανση. Ακόμη και η όποια φαινομενική παρασπονδία της μορφής, ανακαλεί την αφθαρσία του εικαστικού ινδάλματος. Η επανάληψη δεν προκύπτει, διότι απλούστατα κρύπτεται, παρενδύεται, υπολανθάνει, επικαλύπτεται μέσα στον ελάχιστο χρόνο της εκτέλεσης των επί μέρους τμημάτων του προγράμματος. H γραφή ως μυσταγωγία.

***

Καθώς παρέχονται καθόλα υλικές, εύληπτες συνθέσεις ιδεογραμμάτων και λουλουδιών, πιστοποιείται, μεταξύ άλλων, και η λειτουργική αφομοίωση των όσων έχουν προηγηθεί στο πεδίο των προηγουμένων εμπεδώσεων. Κατ΄ αυτό τον τρόπο αναδιανέμεται ένα εμβληματικό μέρος της οικείας παράδοσης. Οι λέξεις δένονται με το άφατο του νοήματος. Οι λέξεις καθίστανται στην κυριολεξία του όρου χειροπιαστές. Λουλούδια και λέξεις δίνουν στο μεταξύ την εντύπωση ότι ανήκουν πράγματι στην ίδια ακριβώς κατηγορία σημάτων. Με τις αποφασιστικές, ενίοτε ορμητικές πινελιές, αποδίδεται λόγος. Αλλά δεν είναι ακριβώς πινελιές. Είναι κύματα γνώσης.

***

Ακούμε τον έμπειρο καλλιγράφο, προς το τέλος της παράστασης, να επεξηγεί τα αίτια και τα αιτιατά της ποιητικής του: «Η ζωή είναι ένα ταξίδι. Περπατάμε τη νύχτα. Ο δρόμος είναι σκοτεινός. Η μοναξιά, η ανησυχία, η αγωνία. Παντού η αμφιβολία. Τι να είναι άραγε αυτό που θα μπορούσε να φέρει η επόμενη στιγμή; Το φως που ψάχνουμε, έστω μια ακτίνα φωτός συνιστά ασφαλώς την ελπίδα. Είναι η αύρα του καλλιεργημένου νου. Θέλω να πω ότι αποτελεί τη συλλογική εμπειρία της αισθητικής. Οι πολιτιστικές ανταλλαγές δεν είναι τίποτε άλλο παρά κοινωνίες φωτός. Η πολιτιστική παιδεία, η στρατηγική του πολιτισμού, είναι αυτή που ενδυναμώνει την ακτίνα του φωτός. Την κάνει κατά πολύ ισχυρότερη. Κι η αίσθηση της ασφάλειας, της ειρήνης, ακολουθεί. Είναι η ποθητή καταλλαγή. Επισημαίνω ότι τα φυτά, όπως τα δένω μεταξύ τους, όπως ακριβώς τα συναρμολογώ, η καλλιγραφία μου, όπως βιώνεται καθημερινά, οι αρωματικές μου ουσίες, οι οποίες καίγονται τώρα εδώ, ευωδιάζοντας το δωμάτιο, όλα αυτά δεν επικαλούνται απλώς το φως. Είναι το Φως. Χρειάζεται να πω κάτι άλλο; Χρειάζεται να εξηγήσω ό, τι είναι αυτονόητο ήδη; Πρέπει να βρούμε οπωσδήποτε την όποια πηγή, την αρχή της ομορφιάς και να την κατονομάσουμε; Υπάρχει μήπως κάποια λέξη, ένα όνομα, που δεν προδίδει όσα εννοώ σήμερα;». Είναι προφανές ότι ο διεξοδικός ανθογράφος υπονοεί στο σημείο αυτό τα όρια του, τα περιθώρια δηλαδή της αντοχής μας στην ωραιότητα.

Στη δεξίωση που ακολουθεί μου δίνεται η ευκαιρία να συζητήσω για λίγο κατ΄ ιδίαν μαζί του. Ο Νισιούρα Κιχασίρο αφήνει να φανεί αυτό που έχω αρχίσει να πιστεύω: είναι ποτισμένος Ιδέα και Γράμμα.

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής