Ταπεινή ανωτερότητα

ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΡΟΖΟΚΟΚΗ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ, Τρία Άλφα, μία Ήττα κι ένα Ωμέγα, Οι εκδόσεις των φίλων, σελ. 378

Τα ποιήματα της συλλογής έχουν χαρακτήρα ανθρωποκεντρικό και φιλάνθρωπο: «Ταλαίπωρα όντα οι άνθρωποι. Αξιοθαύμαστα, ακαταπόνητα, ηρωικά, απεγνωσμένα. Σαν τις μέλισσες». «Να αφήνεις πάντα μια γωνιά στην καρδιά σου για τον μετανάστη. Σε φόβο βρίσκεται κ’ αγωνία, και θα χρειαστεί την εστία για να ζεσταθεί, για να θυμηθεί το δικό του παραγώνι… Αν σπρώξεις κάποιον άνθρωπο στο γκρεμό, τότε θα δεις έντρομος το δικό σου σώμα να πέφτει. Είμαστε όλοι ένα: σταγόνα στον Ωκεανό». Ο ποιητής παρατηρεί τον άνθρωπο κι ευσπλαγχνίζεται τον αγώνα για την επιβίωσή του. Σαν ένα μοναχικό τάβλι παρομοιάζει την πάλη με το εγώ: «Τι τρομερό να προσπαθείς να έρθεις, σε ισοπαλία με τον εαυτό σου, και να μη μπορείς!»

Φιλοσοφεί, λέγοντας: «Η θλίψη είναι δύναμη· ένα ελατήριο που γυρίζει τα μέσα-έξω». «Προτιμώ τη φιλία, με την απόλυτη παραδοχή των όντων, που συνειδητοποιούν ατέλεια κι αδυναμία. Ο έρωτας πασχίζει για το Τέλειο… Φιλία, το κεράσι το κομμένο στα δυο, Ισομοιρασμένο». Αλλού διδάσκει: «Η αγάπη εξαγοράζεται με φροντίδα, φυτρώνει με τα χάδια, βλασταίνει με επιμέλεια». «Όπως είδαμε ένα σούπερ-νούβα να λάμπει όσο χιλιάδες ήλιοι και να σβήνει καταλήγοντας σ’ ασήμαντο κόκκινο νάνο, έτσι κι εμείς οι άνθρωποι θα πρέπει να είμαστε εν γνώσει της προσκαιρότητος της λάμψεώς μας».

Η φύση άλλοτε συνδράμει τον άνθρωπο, άλλοτε αποτελεί εφαλτήριο στοχασμού: «ηρεμία κι απλότητα της Φύσης, να επουλώσει τις πληγές, τις ηδονικές του άστεος». Με αφορμή το λουλούδι κάποιας φωτογραφίας, ο ποιητής σχολιάζει: «Και μόνο του να ήταν, θα δικαίωνε τη ζωή, την ομορφιά που κρατάει για μία μέρα, και καταξιώνεται αφ’ εαυτής. Ευτυχισμένα λουλούδια. Καμία υπαρξιακή αγωνία. Συγκατάβαση για εμάς τους τραγικούς. Ταπεινή ανωτερότητα».

Η αρχαία λογοτεχνία, την οποία κατέχει σ’ αξιοθαύμαστο βαθμό, του προσφέρει βίους ηρώων, κατάλληλους για στοχασμό ή διδαχή: «Κανείς δεν κατάλαβε ποτέ τον Οδυσσέα. Μήτε η Πηνελόπη μήτε κι η Κίρκη, βεβαίως. Φυγή: το όνειρό του. Μέχρι να κορεστεί η καρδιά του αγωνία, μέχρι να πλημμυρίσει την κώχη του ματιού αλμύρα». «Κι η μοναξιά των Ατρειδών απαρόμοιαστη. Τόσο ανικανοποίητοι μέσα στα παλάτια τους. Ακόρεστοι στις ακατάπαυστες ηδονές, ακαταμάχητοι στη δίψα τους για αλλότρια πλούτη. Μέχρι και στην Τροία έφτασαν. Μακριά από το ανθρώπινο μέτρο, και τον χαλινό της Λογικής. Άναψαν φρυκτωρίες, στις κορυφές των βουνών, για να σημάνουν μια νίκη Πύρρειο… Το ανθρώπινο είδος δεν διδάσκεται. Κάνουμε πάντα τα ίδια λάθη, απληστίας ένεκα. Γι’ αυτό αγαπητοί μου, να μασάτε αργά και στοχαστικά την τροφή σας. Να ανασαίνετε μαλακά, σα να κρατάτε ένα ρόδο, στο έρκος των οδόντων σας. Να φιλάτε με στοργή, και να αγκαλιάζετε με σεβασμό το μυροδοχείο, που περιβάλλει την ψυχή».

Ο ποιητής στηλιτεύει την ανθρώπινη κακία, από την οποία μπορεί τελικά να προκύψει καλό για όποιον έχει τη δύναμη να την αντέξει: «Ευχαριστώ τους εχθρούς μου γιατί με ατσάλωσαν. Ευχαριστώ τους διώκτες μου γιατί έμαθα να τρέχω». Μιλά περιφρονητικά για κάθε μνησίκακο: «Πόσο δυστυχισμένος είσαι λοιπόν, ν’ αγκυλώνεις τους άλλους ανθρώπους, με τα νύχια σου τα κακοφορμισμένα; Μίσος, γόος, κοπετός. Στη θέση της αγάπης και της συμπόνοιας. Πού πήγε λοιπόν η φιλανθρωπία σου;» Όμως, η πραγματική ήττα προέρχεται από μας τους ίδιους: «Οι εχθροί είναι ήδη εντός κι εμείς τους κυνηγάμε απ’ έξω. Γι’ αυτό σου λέω, φίλε μου, παραδέξου την ήττα. Είναι το πρώτο στάδιο, της ανάκτησης εδαφών».

Αλλού καλεί τον άνθρωπο ν’ απελευθερωθεί από τη σκλαβιά του εαυτού του, την οποία αποτελούν η κακία, η αλαζονεία, η απληστία· έτσι, θα μπορέσει να προχωρήσει στον δρόμο του Φωτός, δηλ. στον δρόμο της γνώσης, της αυτογνωσίας, του καλού, της αρμονίας: «Φιλοτιμηθείτε να γίνετε το Φως, εκ του οποίου κατάγεστε».

Μικροαντικείμενα όπως ένα ξεχασμένο μολύβι έλκουν την προσοχή του ποιητή: «Υπάρχει νομίζω κάποια γοητεία, στα ξεχασμένα μολύβια, σε βαγόνια τραίνων, στο πίσω κάθισμα λεωφορείων, στης νύχτας το παγκάκι … Υπάρχει κάποια γοητεία νομίζω, στις μισοτελειωμένες φράσεις, και στα αρχινισμένα ποιήματα».

Με τη συλλογή «Τρία Άλφα, μία Ήττα κι ένα Ωμέγα» κλείνει ένας κύκλος ποιητικής δημιουργίας τριάντα ετών. Όπως διασαφηνίζει ο ποιητής, το Ωμέγα δεν είναι τελεσίδικο αλλ’ αποτελεί πύλη «που οδηγεί σε έναν άλλον κύκλον εξελίξεως». Ικανοποιημένοι από το Ήθος και την Ανθρωπιά της παρούσας συλλογής, με χαρά περιμένουμε τη συνέχεια της ποιητικής γραφής του Κωνσταντίνου Μπούρα.

Η Αλεξάνδρα Ροζοκόκη είναι ερευνήτρια Α’ στην Ακαδημία Αθηνών