Τι σημαίνει κάθαρση;

Με αφορμή το Αφιέρωμα στο Σύγχρονο Σλοβακικό Δράμα, του «Θεατρικού Αναλόγιου 2017, Θέατρο Τέχνης-Σκηνή Φρυνίχου»

Ελένη Λύρα, Περσεφόνη, 2017, ψηφιακή φωτογραφία επιζωγραφισμένη, ξύλο, ενδύματα, διαστάσεις μεταβλητές

ΤΟΥ ΛΕΑΝΔΡΟΥ ΠΟΛΕΝΑΚΗ

Στο μέτρο που ο σημερινός μας πολιτισμός είναι κληρονομιά του Ρωμαϊκού και στο μέτρο που αποποιείται αυτή του την κληρονομιά, αφιερώνεται αυτό το κείμενο, γραμμένο με αφορμή το αφιέρωμα του «Θεατρικού Αναλόγιου» στη σύγχρονη σλοβακική δραματουργία. Μια δραματουργία ζωντανή, νεανική και φρέσκια, που, όπως γράφει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Θεάτρου Σλοβακίας και του ετήσιου σλοβακικού Φεστιβάλ Σύγχρονου Δράματος, Βλαντισλάβα Φέκετε, «μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε τις αλλαγές που υπέστη τα τελευταία δύο χρόνια το θέατρο της Σλοβακίας. Ζούμε αυτά τα χρόνια τη σταδιακή μεταμόρφωση του σλοβακικού θεάτρου, με τις πρώτες απόπειρες παραγωγής έργων που αγγίζουν πτυχές της πρόσφατης ιστορίας μας, δοσμένες σε όλες τις μοντέρνες φόρμες…»

Πράγματι, οι παραστάσεις που είδαμε στα πλαίσια των εκεί Φεστιβάλ του 2015 και του 2017, δοσμένες σε όλες τις μοντέρνες φόρμες, διέθεταν, όμως, ως κοινό χαρακτηριστικό την προσπάθεια σφυρηλάτησης μιας ελεύθερης συνείδησης και μιας αδέσμευτης πνευματικότητας. Όλες σχεδόν οι παραγωγές είχαν σχέση με τις δύσκολες ιστορικές εμπειρίες των τελευταίων ετών του σλοβακικού λαού. Αποδεικνύοντας ότι το σλοβακικό θέατρο στέκει μια βαθμίδα πιο ψηλά από τη μέση στάθμη της κοινωνίας, όντας σε θέση να βλέπει καθαρά και αντικειμενικά την Ιστορία, το παρελθόν, το παρόν το μέλλον, χρησιμεύοντας ως οδηγός της.

Σε αντίθεση με τα δικά μας, όπου «πατρίς θρησκεία, οικογένεια» πέρασαν από επάνω μας αμέτρητες φορές, ατομικά, συλλογικά, κατά ζεύγη, κατά μόνας, παράλληλα, χιαστί, κατά ριπάς, ή όπως αλλιώς μπορεί κανείς να φανταστεί. Και το θέατρό μας που ο ρόλος του είναι να μορφοποιεί και να μετουσιώνει τις ιστορικοκοινωνικές εμπειρίες, να ανοίγει δρόμους ελευθερίας, «είδε και έπαθε» μέχρι να κατορθώσει να υψωθεί, ενώ ακόμα το τραβάνε από το πόδι χίλιες μικροαστικές προκαταλήψεις και στρεβλά στερεότυπα αιώνων.

Έλεγα κάτι για τους Ρωμαίους και παρασύρθηκα «εν τη ρύμη του λόγου», που λένε. Τι έλεγα; Α, ναι. Έλεγα ότι οι Ρωμαίοι, εξερχόμενοι από το θέατρο της Ιστορίας με τον τρόπο που εξήλθαν (κλωτσηδόν), χολωμένοι από το θεαματικό κλατάρισμα της αυτοκρατορίας τους, μας άφησαν ως κληρονομιά μια λέξη-βρισιά για το θέατρο. Ονόμασαν χαιρέκακα τις εξόδους των αμφιθεάτρων τους «Vomitoria». Η λέξη δεν αποδίδεται στα ελληνικά, προέρχεται από το ρήμα vomito (ξερνώ) και δηλώνει το «στόμα» του θεάτρου καθώς «ρεύεται» και «ξερνάει» μετά την παράσταση τους θεατές που έφαγαν θέαμα μέχρι σκασμού και θέλουν κι αυτοί οπωσδήποτε να ανακουφιστούν παντοιοτρόπως. Κάτι σαν τον σπασμό στομάχου των Ρωμαίων πατρίκιων μετά από τα «λουκούλεια» γεύματά τους ή ακόμα χειρότερα, σαν την «εξέμεση» από τον Κύκλωπα Πολύφημο, μέσα σε ρεψίματα και ροχαλητό, των υπολειμμάτων του μακάβριου δείπνου του. Ακόμη, σαν τους Ευρωπαίους πολίτες που «ξέρασαν» πολύ νωρίς την Ευρωπαϊκή τους κληρονομιά.

Αυτοί οι άνθρωποι, οι Ρωμαίοι, δεν είχαν, κυριολεκτικά, το Θεό τους. Μας άφησαν το νόμο, μας άφησαν και το έγκλημα. Έστω. Αλλά να μπερδέψουν την αριστοτελική κάθαρση με τις μόνιμες διαταραχές του πεπτικού τους συστήματος, ε αυτό πάει πολύ. Έφεραν τη σύγχυση και εμάς τους σοφούς ελληνοευρωπαίους, δυόμιση χιλιάδες χρόνια αργότερα κι ακόμη δεν μπορούμε να βγάλουμε άκρη, τι είναι κάθαρση, τι δεν είναι. Ένα καλό και «ευρωπαϊκό» ρέψιμο παράστασης, κάποτε μας βοηθάει.

Αυτό δεν ισχύει για τους φίλους μας, τους Σλοβάκους. Το θέατρό τους μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι είναι πολύ πιο μπροστά και πολύ πιο ώριμο από το δήθεν πρωτοποριακό πολλών «προηγμένων» και προβεβλημένων λαών της Ευρώπης. Ξέφυγε από τον νεορωμαϊκό «ζυγόν δουλείας» ξέρει τι αληθινά σημαίνει κάθαρση, γνωρίζει τι θέλει, «δεν μασάει» φυλλάδες. Άμποτε και στα δικά μας.