Φωτογραφίες Κρήτης και Κατοχής

ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΤΡΟΥΛΛΙΝΟΥ

Γιάννης Δελαγραμμάτικας, Αθήνα, 2012, ψηφιακή εκτύπωση και χάραξη σε χαρτί

                                                                                                 

ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΡΠΗΣ (επιμέλεια), Κρήτη 1942. Οι φωτογραφίες του Lidio Cipriani, Δίγλωσση έκδοση: ελληνικά/ιταλικά, εκδόσεις βιβλιοπωλείο Αναλόγιο και ιστορική βιβλιοθήκη Civitas, Ηράκλειο, σελ. 384

Θα μπορούσε να είναι θέμα για διήγημα: ο ιστοριοδίφης Παύλος Κόρπης, γόνος παλιάς ιταλικής οικογένειας του Χάνδακα, με σπουδές στην Ιστορία, γίνεται αποδέκτης ενός αδημοσίευτου κειμένου, γραμμένου το 1943 από ανώνυμο Ιταλό λοχαγό. Σε αυτό ο συγγραφέας του περιγράφει πως συνάντησε, τον Ιούνιο του 1943 πάνω σ’ ένα σαπιοκάραβο, έναν επίσης Ιταλό ταγματάρχη, «μικρόσωμος, διοπτροφόρος, σωστός τύπος καθηγητή»∙ κουβαλούσε μαζί του τρία κιβώτια βιβλία. Του χάρισε μάλιστα ένα αντίτυπο για να διαβάζει στο ταξίδι. Πηγαίνουν και οι δύο στην Κρήτη να βρουν τις μονάδες τους στην γνωστή ταξιαρχία Siena. Και ο Παύλος Κόρπης αρχίζει το ψάξιμο. Είναι ο διευθυντής της Ιταλικής Αρχαιολογικής Αποστολής της Φαιστού, καθηγητής Vincenzo La Rosa που το ίδιο απόγευμα, Αύγουστος 2012, θα λύσει τις απορίες: ο «σωστός καθηγητής» με τα κιβώτια βιβλίων δεν μπορεί παρά να ήταν ο Ιταλός ανθρωπολόγος Lidio Cipriani .

 Και έτσι ο L. Cipriani θα μπει στην ζωή του Παύλου Κόρπη, θ΄ αρχίσει ένα γοητευτικό ταξίδι για την ανακάλυψη του αρχείου του ανθρωπολόγου, αφού το εν λόγω βιβλίο, Η Κρήτη και η μεσογειακή προέλευση του πολιτισμού, έκδοση 1943, Φλωρεντία, στην ιταλική, περιέχει τις απόψεις του συγγραφέα του περί της καταγωγής των Κρητικών αλλά και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Άνθρωποι εδώ και στην Ιταλία θα κινηθούν, θα ψάξουν, θα βρουν, θα σκύψουν πάνω στο συγκλονιστικό υλικό, και το εξαιρετικά σημαντικό βιβλίο "Κρήτη 1942. Οι φωτογραφίες του Lidio Cipriani" κυκλοφορεί τώρα στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Ο ανθρωπολόγος Lidio Cipriani (1892- 1962), ξεκίνησε την επιστημονική του σταδιοδρομία στα πρώτα χρόνια του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία. Η καριέρα του εξελίχθηκε παράλληλα με τα γεγονότα της εποχής του και επηρεάστηκε αποφασιστικά από αυτά. Υπήρξε μέλος των Ρατσιστών Επιστημόνων και πολλά από τα δημοσιεύματα του εκείνης της εποχής ήταν καθαρά ρατσιστικά, και από την άλλη κράτησε αρνητική στάση στον αντισημιτισμό και είχε Εβραίο εκδότη ως το 1938. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και κυρίως διέσχισε την Αφρική, την Ινδία και την Κεϋλάνη, ως το 1939, για τις έρευνες του, συντελώντας καθοριστικά στη γνώση αφρικανικών και ασιατικών πληθυσμών. Συμμετείχε σε πλήθος επιστημονικών αποστολών, όπου συνέλεξε, ταξινόμησε και τελικά διέσωσε εντυπωσιακό αριθμό στοιχείων, τεκμηρίων και φωτογραφιών για τα τοπικά ήθη και έθιμα των πληθυσμών που γνώρισε, στοιχεία μοναδικά για πληθυσμούς που τελούν υπό εξαφάνιση.

Ο Cipriani θεωρούσε τη φωτογραφική μηχανή επιστημονικό εργαλείο που βοηθά στην καταγραφή των ανθρωπολογικών δεδομένων και των πολιτισμικών στοιχείων των λαών που μελετούσε. Μανιώδης φωτογράφος ο ίδιος φωτογράφιζε ως το τέλος της ζωής του. Γι αυτό και το φωτογραφικό αρχείο του υπήρξε τεράστιο. Ένα μικρό τμήμα αυτής της εξαιρετικής εργασίας σχετίζεται με την Κρήτη, την οποία επισκέφτηκε στα 1942, για να μελετήσει ανθρωπολογικά τους ντόπιους. Γύρισε όλο το νησί κάνοντας μετρήσεις στους κατοίκους του, 2.375 ανθρώπους, άντρες και γυναίκες, αλλά παράλληλα φωτογράφισε σπίτια, τοπία, χωριά, κατασκευές, ασχολίες και εργασίες, αρχαιολογικούς χώρους, την χλωρίδα και την πανίδα. Το αρχείο που έχει διασωθεί διαθέτει σήμερα 2768 φωτογραφίες από τις 3100 περίπου που τράβηξε στο νησί.                

Στην παρούσα έκδοση περιλαμβάνονται 1689 φωτογραφίες, κυρίως προσωπογραφίες. Δεν είναι ένα τυπικό φωτογραφικό λεύκωμα, ούτε βεβαίως μια ανθρωπολογική κατάταξη. Το βιβλίο ακολουθεί πιστά τα βήματα του Cipriani, χωρίς να ενδιαφέρεται για την επιστημονική του άποψη - ήρθε στην Κρήτη αποφασισμένος ν’ αποδείξει πως οι Κρητικοί είναι Λίβυοι στην προέλευσή τους κι έκανε τα πάντα για να τεκμηριώσει ένα συμπέρασμα που εξυπηρετούσε την τότε ιταλική προπαγάνδα. Άλλωστε ο Cipriani, ήταν δαιμόνιος, δύσκολος, ισχυρογνώμων και απερίσκεπτος… μοναδικός στην προσαρμογή των συμπερασμάτων της έρευνάς του προς την εκάστοτε επίσημη πολιτική γραμμή… ( από τον πρόλογο του Παύλου Κόρπη). Εδώ είναι η δύναμη των φωτογραφιών που μας συγκινεί, που μας βοηθά ν’ ανιχνεύσουμε τη σκληρή καθημερινότητα των ανθρώπων μέσα από τις εκφράσεις τους και το βλέμμα τους. Αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν -κάποιοι ίσως ακόμα- κι εκείνη την εποχή ήταν δρώντες. Είναι η γενιά του πολέμου, οι άνθρωποι που ανέστησαν τις επόμενες γενιές . Αυτό που για τον Cipriani ήταν έρευνα για εμάς είναι «ζώσα» Ιστορία. Ή, κάθε ιστορία είναι η δική μας ιστορία για να θυμηθούμε τον Σπύρο Ασδραχά. Εδώ αποτυπώνεται χαρακτηριστικό, αφτιασίδωτο, αυθεντικό στις εκφράσεις, στα βλέμματα, στα σώματα των ανθρώπων της εποχής το πρόσωπο της Κρήτης στα χρόνια της Κατοχής.

Στον τόμο, εκτός από τα κείμενα του επιμελητή της έκδοσης, περιλαμβάνονται και τα κείμενα των Κωνσταντίνου Μαμαλάκη και Μιχάλη Παπαηλιάκη, που συνεισέφεραν αποφασιστικά στην ολοκλήρωση της έρευνας για τον Cipriani, καθώς, ακολουθώντας τα βήματά του, επισκέφτηκαν τα ίδια μέρη που εκείνος είχε φωτογραφίσει, δείχνοντας τις φωτογραφίες στους γέροντες των καφενείων, ρωτώντας, μαθαίνοντας, ταυτοποιώντας τόπους και ανθρώπους∙ ακόμη ένα γοητευτικό ταξίδι από κείνα που κάθε συγγραφέας ζηλεύει.                                                                              

Το βιβλίο προλογίζει ο Jacopo Moggi-Cecchi, καθηγητής Ανθρωπολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, και είναι αφιερωμένο στη μνήμη δύο Εκλεκτών: των Στυλιανού Αλεξίου και Vincenzo La Rosa.

Η Νίκη Τρουλλινού είναι πεζογράφος