Ένα ποιητικό πολιτικό μήνυμα

ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ

 ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΟΥΜΑΝΙΔΗΣ, Οι ελεγείες της Ανατολής, Εκδόσεις Κουκκίδα, σελ. 46

Αναμφισβήτητα, η νέα ποιητική συλλογή του Χρήστου Τουμανίδη έχει πολιτικό χαρακτήρα. Δεν είναι ρητορική, αλλά μαχόμενη, φιλοσοφική πολιτική ποίηση, αμιγώς επίκαιρη.Πρέπει να πούμε, ότι αυτό το είδος ποίησης έχει ατονίσει στην Ελλάδα, και ίσως είναι ένας από τους λόγους, που οι ποιητικές συλλογές περισσότερο μοιράζονται παρά πωλούνται, που ο ποιητικός λόγος δεν φτάνει στον φυσικό αποδέκτη του – στον μαζικό αναγνώστη. Ο ποιητής στην Ελλάδα έχει πάψει προ πολλού να παίζει τον φυσικό του ρόλο - κοινωνικά πρωταγωνιστικό, έχει χαμηλώσει τη φωνή του, έχει παραιτηθεί του δικαιώματός του σε τέτοιο βαθμό, ώστε η λέξη ποιητής κατάντησε να είναι συνώνυμη του «ονειροπόλος», «εξωπραγματικός», ακόμα και «γραφικός». Ένα ισχυρότατο όπλο σκουριάζει, ενώ θα μπορούσε να γίνει ένα Εξκάλιμπερ και να κάνει περισσότερο από ό,τι κάνουν (μάλλον, δεν κάνουν) όλες οι πολιτικές παρατάξεις και συμμαχίες μαζί.

Η οικονομική κρίση, το πολιτικό χάος, η διάλυση των παραδοσιακών παρατάξεων, η γενική ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα και τον κόσμο, ήταν μια καλή ευκαιρία να ανακτήσει τον χαμένο της ρόλο η ελληνική ποίηση, αλλά και αυτή την έχασε. Και θα είναι πολύ, μα πάρα πολύ δύσκολο να εκπαιδεύσει ξανά τις μελλοντικές γενεές, οι οποίες θα χάσουν εντελώς τη σχέση με την «λέξιν» και το «μέλος», να αφουγκράζονται, να ακούνε και κυρίως να αναζητούν τον ποιητικό λόγο.

Ο Χρήστος Τουμανίδης ξαναβάζει την ποίηση στο «παιχνίδι της ζωής», κάνοντας την επικαιρότητα θέμα των ποιημάτων του, προβληματίζει και προβληματίζεται με έναν τρόπο σωκρατικό, τέθοντας τις ερωτήσεις και απαντώντας σ’ αυτές.

Θα ρωτήσουν: Πότε μπορώ να φανώ χρήσιμος;
ν’ απαντήσεις: Από αυτή τη στιγμή»

Αυτό ακριβώς λείπει από τη σύγχρονη ελληνική ποίηση: η άμεση χρηστικότητα, η χρησιμότητά της. Η ετοιμότητα της ανταπόκρισης σ’ αυτά που συμβαίνουν τώρα, δίπλα.

Αν δεν καώ εγώ

αν δεν καείς εσύ

αν δεν καούμε εμείς

πώς θα γεννούνε τα σκοτάδια λάμψη;

Ήδη στον πρόλογο, με αποσπάσματα από τα Φύλλα από τον Κήπο του Μορυα και από τον Ναζίμ Χικμέτ, ο Χρήστος Τουμανίδεις οριοθετεί την προσωπική πολιτική του στάση. Αλλά και ιστορικά και φιλολογικά να το πάρουμε: αν ο ποιητής δεν είναι έτοιμος «να καεί», ίσως και η ποίησή του είναι «για κάψιμο»...

Ταυτόχρονα, το ολιγοσέλιδο βιβλίο του Χρήστου Τουμανίδη είναι ένας ύμνος αγάπης. Για τον έρωτα είναι εύκολο να γράφει κανείς, αλλά τη γίνεται με την αγάπη;

Κύριε, τι είναι ΑΓΑΠΗ;

Είναι πολύ δύσκολο να γράφεις για την Ανατολή σήμερα και να κρατάς τις απόστάσεις και από τις δύο πλευρές. Όχι διπλωματικές αποστάσεις, αλλά ανθρώπινες, κατανοώντας τον πόνο και των δύο πλευρών (ή και πολλών). Να βλέπεις τα γεγονότα όχι μεσα από το πρίσμα των σύγχρονων πολιτικών συμμαχιών, συμφερόντων, γεωπολιτικών, αλλά σφαιρικά, ιστορικά, διαχρονικά, βασιζόμενος στην πείρα αιώνων, στα μαθήματα της ιστορίας, όχι μόνο στο «τα πάντα ρει», αλλά και στο «τα πάντα επαναλαμβάνονται». Το χρέος του ποιητη να θυμίζει, να σκουντάει, να ξυπνάει. Να γίνει αλογόμυγα.

Το ενδιαφέρον είναι, ότι ο Χρήστος Τουμανίδης έγραψε τα περισσότερα από τα ποιήματα «της Ανατολής», που αποτέλεσαν αργότερα τη συλλογή αυτή, πολύ πριν αναζωπυρωθούν οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και αργότερα στην Ουκρανία, πολύ πριν αρχίσει «...να βρέχει μαύρες ειδήσεις».

Οι ποιητές μυρίζονται την Κόλαση πριν απλωθεί, από το θειάφι, και αυτό είναι έως και τρομακτικό.

Ο Χρήστος Τουμανίδης με τον δικό του ποιητικό τρόπο προσπαθεί να ξυπνήσει συνειδήσεις, να ξεκλειδώσει τον ερμητικό καβούκι του σύγχρονου ανθρώπου. Προσπαθεί να του πει, ότι «το πρόβλημα» έχει ήδη φτάσει εδώ, είναι στην πόρτα μας. Οι Ικέτες την χτυπούν «άνδρες, γυναίκες και παιδιά.// Ρακένδυτοι. Απόστολοι της Πίκρας».

Δεν τους λέει ούτε πρόσφυγες, ούτε μετανάστες. Είναι απάτριδες... Και ο Χρήστος Τουμανίδης αναλαβάνει το χρέος του διαπραγματευτή, για λογαριασμό τους, με τη δική του πατρίδα.(Αν και έτσι, όπως γίναμε, «Γιούχα και πάλε γιούχα των πατρίδων»)

«Όμως εσύ, Αθήνα...

Που δίδσασκες, φωτίζοντας αιώνες σκοτεινούς,

την αγκαλιά σου τώρα άνοιξε

και δέξου τους απάτριδους αυτούς...

Δώσε τους μιαν αυλή, λίγο δικό σου ουρανό.

Ένα παράθυρο ανοιχτό,

που να μοσχοβολάει βασιλικό κι αστέρια....

Να δούνε αλλιώς τον κόσμο ετούτο τον απέραντο.

Που δεν τους περιέχει».   

Η Παλαιστίνη, η Συρία, το Ιράν του σήμερα και η Τραπεζούντα, η Λαττάκεια, η Ταρτούς, η Τύρος του εχτές. Μήπως τελικά οι πατρίδες είναι μονάχα εκείνοι οι αλησμόνητοι τόποι που χάνουμε;

Ένα ύπουλο αεράκι, ναι, κάτι σαν ρίγος,

φυσώντας από τη Μεσόγειο μια Κυριακή,

ήρθε και μονομιάς νύχτωσε ο τόπος όλος.

.........................

Ήχησαν κάποια σήμαντρα και είπαμε

«είναι ο αγέρας».

Έτσι μπήκε στη χώρα μας η συμφορά.

Εσείς όμως εδώ μη γελαστείτε, μην πείτε:

«Είναι ενα καιρικό φαινόμενο,

μπόρα, που θα περάσει...»

Πάντ’ ανοιχτά πάντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας.