Τον Φεβρουάριο του 1968 γεννήθηκε το ΚΚΕ εσωτερικού

Νίκος Παπαδημητρίου, Lenin candle, φωτογραφία, 2017-18

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΩΤΟΥΛΑ

Εισαγωγή

Ήταν μια επώδυνη γέννα που εντάσσονταν στις διεργασίες, τις εντάσεις, τις ρήξεις στο εσωτερικό του παγκόσμιου σοσιαλιστικού και κυρίως κομμουνιστικού κινήματος. Η παγκόσμια ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος μαζί με τις ηρωικές και απελευθερωτικές σελίδες και κατακτήσεις που αφορούσαν όλη την ανθρωπότητα είχε και τραγικές σελίδες συγκρούσεων ανάμεσα στις τότε χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού” και μέσα κάθε χώρα ξεχωριστά και ανάμεσα στις χώρες με αποκορύφωμα τη ρήξη ανάμεσα στο ΚΚ Κίνας και του ΚΚΣΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης) και την στρατιωτική καταστολή της «Άνοιξης της Πράγας» το 1968.

Όλα τα παραπάνω αφορούσαν και την ελληνική αριστερά αλλά η κρίση της είχε και ιδιαίτερες διαστάσεις που σχετίζονταν με τις διαδρομές της πορείας του ΚΚΕ. Διαδρομές που οδηγήσανε τον Φεβρουάριο του 1968 στην διάσπασή του και στη γέννηση του ανανεωτικού, κομμουνιστικού ρεύματος στην Ελλάδα.

Για την Ελλάδα ήταν πιο δύσκολη εκείνη η «γέννα» γιατί στο ΚΚΕ ο δογματισμός και ο σεχταρισμός ήταν πολύ πιο ριζωμένος, με ισχυρότερες ιστορικές καταβολές απ’ ότι στα άλλα ΚΚ της Ευρώπης, αλλά και γιατί η σύγκρουση ανάμεσα στα δύο ρεύματα γινότανε κάτω από τις δύσκολες συνθήκες της δικτατορίας.

Στα κομμουνιστικά κόμματα του αναπτυγμένου τότε καπιταλισμού η «γέννα» του ανανεωτικού ρεύματος ήταν μεν δύσκολη αλλά επρόκειτο για έναν σχεδόν «φυσιολογικό» τοκετό. Το βασικό πρόβλημα που αποτελούσε αδήριτη ιστορική αναγκαιότητα, ήταν η κριτική επανεξέταση όλης της πορείας του κομμουνιστικού κινήματος και η ανάλυση την νέων μορφών του τότε καπιταλισμού για να χαράζονταν μια πιο αποτελεσματική στρατηγική στην κατεύθυνση της ανατροπής του.

Στο μεταξύ στην Ελλάδα η δικτατορία και η σχετικά εύκολη επικράτησή της πρόσθεσε στο αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα ένα ακόμη πρόβλημα για μελέτη. Με ποια γραμμή θα μπορούσε ίσως να είχε αποφευχθεί και γιατί βρέθηκε τόσο ανέτοιμο να την αντιμετωπίσει.

Τα προβλήματα της νέας στρατηγικής που έπρεπε να επεξεργαστεί και να εφαρμόσει το αριστερό κίνημα συζητιόταν τότε έντονα και μέσα στην προδικτατορική ΕΔΑ. Είναι σχεδόν βέβαιο πως αν εκείνη η συζήτηση γινόταν σε συνθήκες νομιμότητας, έστω της κουτσουρεμένης νομιμότητας σαν εκείνη που επικρατούσε την προδικτατορική Ελλάδα η δυναμική των ανανεωτικών ιδεών θα επικρατούσε.

Το κρίσιμο ιστορικοπολιτικό, ιδεολογικό, θεωρητικό και οργανωτικό πρόβλημα που συζητιόταν όλο και πιο έντονα ήταν τι είδους φορέας ήταν η ΕΔΑ και σε τι είδους φορέα έπρεπε να μετεξελιχθεί για να ανταποκριθεί καλύτερα στις ανάγκες του αγώνα της Ελλάδας εκείνης της εποχής. Αυτό συνοψίζονταν στην ανάγκη να δυνάμωναν τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της που σε αρκετό βαθμό τα είχε ήδη, ως «μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα». Αυτή ήταν η κυρίαρχη ορολογία τότε. Σ’ αυτή την εξέλιξη το ΚΚΕ ενσωματωμένο στην ΕΔΑ, ως αυτόνομη οργανωτική δομή θα αυτοδιαλύονταν. Σ’ αυτή την προοπτική η σοσιαλιστική συνιστώσα της ΕΔΑ που εκφράζονταν από τον πρόεδρό της, τον σοφό μενσεβίκο Πασαλίδη δεν θα είχε, δεν είχε, σοβαρές αντιρρήσεις. Οι κάθετες διαφωνίες αυτής της συνιστώσας ήταν με την σταλινική εκδοχή των κομμουνιστικών κομμάτων, εκδοχή που ήταν πλειοψηφική στη στελέχωση και στην ηγεσία του ΚΚΕ που ζούσαν στις ανατολικές χώρες για κάτι λιγότερο από 20 χρόνια. Ενώ διαφορετικός ήταν ο συσχετισμός, όπως φάνηκε και από την εξέλιξη της διάσπασης, στη στελέχωση του ΚΚΕ που ζούσαν και δρούσαν στην Ελλάδα. Στη νομιμότητα εκείνη η αντιπαράθεση των ιδεών θα ήταν πιο ουσιαστική και συνεπώς ήταν πολύ πιθανό άλλη να ήταν και η έκβασή της, μπορεί να μην είχαμε ούτε τη διάσπαση.

1. Αδήριτο δίλημμα: Δημοκρατική, σοσιαλιστική αναγέννηση ή κατάρρευση

Η ιστορική ανάγκη επανεξέτασης όλης της πορείας του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος γέννησε το ανανεωτικό κομμουνιστικό ρεύμα, στην Ευρώπη κυρίως, και γι’ αυτό πολιτογραφήθηκε με τον σχετικά περιοριστικό όρο ως «ευρωκομμουνισμός». Η ανάγκη αναγέννησής του έγινε τη δεκαετία του ’60 επιτακτική δια δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, η ελκτική δύναμη του τότε «υπαρκτού» σοσιαλισμού είχε απωλεσθεί και έμπαινε μπροστά του το αδήριτο ιστορικό δίλημμα ή θα αναγεννιόταν δημοκρατικά και σοσιαλιστικά ή θα κατέρρεε. Έγινε το δεύτερο. Οι προϋποθέσεις για την αναγέννησή του είχαν καταστραφεί κάτω από τις ερπύστριες των τανκς στην Τσεχοσλοβακία, του μετέπειτα στρατιωτικού πραξικοπήματος του Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία, κάτω από την καταθλιπτική επιβολή της υποταγής όλων των ΚΚ στις επιλογές του ΚΚΣΕ, κάτω από τις υποτιμημένες τότε αρνητικές επιπτώσεις της σύγκρουσης ανάμεσα στην Κίνα και στην Σοβιετική Ένωση που εκδηλώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄60. Δεύτερον γιατί, κι αυτό αφορούσε κυρίως τα ΚΚ του καπιταλιστικού κόσμου, τα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού και του συστήματος εξουσίας του είχαν υποστεί σημαντικές αλλαγές και συνεπώς χρειαζότανε μια πιο επεξεργασμένη ανάλυσή του και μια αντίστοιχα πιο αποτελεσματική στρατηγική της οργάνωσης και της πάλης για την προοπτική της ανατροπής του.

Υπήρξαν πλούσιες επεξεργασίες από ηγέτες, θεωρητικούς, φιλοσόφους του δημιουργικού μαρξισμού του ανανεωτικού κομμουνισμού, ιδιαίτερα του ιταλικού για τη νέα στρατηγική. Δυστυχώς και ο ιταλικός κομμουνισμός που παρήγαγε και ενσωμάτωσε ένα μεγάλο μέρος του δημιουργικού μαρξισμού παρασύρθηκε από την κατάρρευση και ήταν σε αρκετό βαθμό αναπόφευκτο γιατί κι αυτός ήταν ιστορικό τέκνο εκείνου του κινήματος, γέννημα της Οκτωβριανής Επανάστασης και όσο κι αν αποστασιοποιήθηκε από τα καθεστώτα εκείνα που είχαν οδηγηθεί στα αδιέξοδα, φαίνεται πως ούτε έγκαιρα αποστασιοποιήθηκε ούτε επαρκώς και κυρίως όλες οι ηγεσίες που μετά τον Μπερλίγκουερ και τον Νάτα διαχειρίστηκαν, από εκείνη την περίοδο και μέχρι σήμερα, τις τύχες του ιταλικού κομμουνισμού έχουν μεγάλες ευθύνες για τη σημερινή αξιοθρήνητη κατάσταση της αριστεράς στην Ιταλία.

2. Τα θεμέλια της στρατηγικής του δημοκρατικού δρόμου, οι στοχασμοί του Γκράμσι και οι επαναστάσεις του παρελθόντος

Η παράδοση του ανανεωτικού κομμουνισμού αποτελεί αναντικατάστατη πηγή έμπνευσης και για σήμερα. Γεννήθηκε και διαμορφώθηκε από την πλούσια παρακαταθήκη του δημιουργικού μαρξισμού και κυρίως από τον εμπλουτισμός της από τον μεγάλο διανοητή και ηγέτη Α. Γκράμσι.

Οι στοχασμοί του έχουν ένα από τα κεντρικά τους στοιχεία το περιεχόμενο και την έννοια της ταξικής ηγεμονίας και το πώς πρέπει να την εννοούμε. Στο κεντρικό αυτό πεδίο οι στοχασμοί του όχι απλώς εμπλουτίσανε τις θεωρητικές καταβολές της «δικτατορίας του προλεταριάτου» αλλά την υπερβαίνανε. Οι στοχασμοί του για την ηγεμονία μαζί με τις πολιτικές και θεωρητικές επεξεργασίες του για τον ταξικό «πόλεμο κατάκτησης θέσεων», που επίσης όχι μόνο εμπλουτίζανε αλλά υπερβαίνανε της στρατηγική του «πολέμου κινήσεων» και την κατάληψη της εξουσίας δια της εφόδου σε κάποια χειμερινά ανάκτορα. Όλο το έργο του Γκράμσι έθετε τα θεωρητικά και πολιτικά θεμέλια της στρατηγικής του Δημοκρατικού Δρόμου.

Η τακτική και η στρατηγική αυτή επιδιώκει τις ευρύτερες δυνατές συνεργασίες και συμμαχίες και βάζει ως άμεσους στόχους τη λύση ώριμων κοινωνικών, οικονομικών και θεσμικών αιτημάτων και μεταρρυθμίσεων. Μεταρρυθμίσεις και θεσμικές αλλαγές κυρίως προς όφελος της εργατικής τάξης, της άμεσα και έμμεσα εξαρτημένης και όλο πιο περισσότερο καταρτισμένης –και σήμερα και κατακερματισμένης– επιστημονικά και τεχνικά εργασίας, προς όφελος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων και του κοινωνικού κράτους ως εργαλείου όχι μόνο κοινωνικής εξισορρόπησης, αλληλεγγύης και αναδιανομής αλλά και ως μοχλού ανάπτυξης με νέα χαρακτηριστικά. Όλα αυτά συνιστούν εισαγωγή θεμελιακών αλλαγών προς την κατεύθυνση της διεύρυνσης και εμβάθυνσης της Δημοκρατίας.

Στον Γκράμσι οι κατακτήσεις στον «πόλεμο θέσεων», η εισαγωγή σοσιαλιστικών στοιχείων με τη δημιουργία των παραγωγικών και καταναλωτικών συνεταιρισμών, με τη δημιουργία εργατικών θεσμών και δομών κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των εργαζομένων και του ελέγχου της παραγωγής, με τις κοινωνικές και οικονομικές δομές που επινοούν οι «ελεύθεροι και ελεύθερα συνεταιριζόμενοι παραγωγοί» δημιουργούνται στο εσωτερικό του συστήματος που ακόμα είναι καπιταλιστικό «πολυβολεία» (Casematte), υπεράσπισης των δικαιωμάτων της εργασίας, των λαϊκών θεσμών της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας.

Ο Γκράμσι δεν ήταν μόνο από τους στοχαστές και τους ηγέτες που από την πρώτη στιγμή υπερασπίστηκε τους Μπολσεβίκους και την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά οι στοχασμοί του και οι απαντήσεις του στο ερώτημα γιατί στα αμέσως επόμενα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης ηττήθηκε η επανάσταση στις χώρες του αναπτυγμένου τότε καπιταλισμού, την οποία ο Λένιν θεωρούσε βέβαιο τον ερχομό της. Οι στοχασμοί του Γκράμσι πηγαίνανε πολύ πιο βαθιά από την κυρίαρχη θέση για τους λόγους που ηττήθηκε εκείνη η επανάσταση, του Λένιν και της Γ΄ Διεθνούς που έλεγε, περίπου, ότι η επανάσταση περπατούσε στους δρόμους αλλά δεν υπήρχε ένα επαναστατικό κόμμα νέου τύπου για να την αδράξει. Ο Γκράμσι επισήμανε ότι, εκτός του ότι πράγματι έλειπε ένα τέτοιο κόμμα, οι αστικές δομές των κοινωνιών του τότε αναπτυγμένου καπιταλισμού με το σύνολο των θεσμών της «κοινωνίας των πολιτών» ήταν πολύ πιο ισχυρές και ανθεκτικές απ’ ότι εκτιμήθηκε και συνεπώς χρειαζότανε μια πιο διεισδυτική πολιτική και στρατηγική για να είχε κατακτηθεί η ηγεμονία, να είχε δημιουργηθεί ένα πιο ισχυρό μπλοκ κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων του προλεταριάτου και έτσι θα ήταν πολύ πιο πιθανό να νικούσε η επανάσταση.

Εκείνες οι αναλύσεις και οι στοχασμοί του πάνω στην πραγματικότητα της εποχής του καταλήγανε στην διαπίστωση ότι η κατάσταση ήταν πλέον καταθλιπτική, με τον ανερχόμενο φασισμό, στην Ιταλία είχε γίνει καθεστώς που φάνταζε ανίκητο, και συνεπώς ο συσχετισμός δύναμης έδειχνε απελπιστικός και προκαλούσε την «απαισιοδοξία της σκέψης», όμως ο βαθύτερος επαναστατικός και φιλοσοφικός στοχασμός του για τη σημασία της πράξης και της δράσης τον οδηγούσανε ταυτόχρονα στην διατύπωση της θέσης για την «αισιοδοξία της θέλησης». Εκείνη η «αισιοδοξία της θέλησης» και της δράσης για τον Γκράμσι δεν ήταν ένας υποκειμενικός και αβάσιμος βολονταρισμός αλλά προσλάμβανε επιστημονικά και πολιτικοστρατηγικά χαρακτηριστικά, εδράζονταν στη θεώρηση ότι η δράση μπορούσε να αλλάξει τους αρνητικούς συσχετισμούς δύναμης, να αλλάξει την «απαισιοδοξία της σκέψης» και να ανοίξει νέους δρόμους στην προοπτική νίκης του σοσιαλισμού. Αρκεί οι δράσεις να έχουν τις προϋποθέσεις –προϋποθέσεις που ο Γκράμσι θεωρούσε ότι ήταν δεδομένες στο επαναστατικό κίνημα της εποχής του− της μαζικότητας της συλλογικότητας, της επαναστατικής επαγγελματικότητας, της ανιδιοτέλειας και το ηθικό πλεονέκτημα. Τα θεωρούσε δεδομένα γιατί πηγάζανε από το όραμά του για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, για έναν σοσιαλισμό και κομμουνισμό που θα είναι το «βασίλειο της ελευθερίας». Ο Γκράμσι αποτελούσε για το ελληνικό ανανεωτικό κομμουνιστικό ρεύμα, διανοούμενος αναφοράς του και ιδιαίτερη δουλειά και μετάφραση του έργου του έκανε το ηγετικό στέλεχός του Κ. Φιλίνης. Είχαμε και αρκετούς δικούς μας διανοούμενους, όπως τον Ν. Πουλατζά που τεκμηριώνανε και τις ιδιαίτερες Ελληνικές διαστάσεις του δημοκρατικού δρόμου.

Η στρατηγική του Δημοκρατικού Δρόμου εμπνέονταν και εμπνέεται και θεμελιώνεται στο δημιουργικό μαρξισμό, στο ζωντανό πνεύμα όλων των προλεταριακών επαναστάσεων του παρελθόντος και πρώτη απ’ όλες εκείνη του Οκτώβρη του 1917 στη Ρωσία, έβγαλε διδάγματα από τις εξελίξεις τους αλλά καμία δεν απαρνήθηκε και δεν απαρνιέται. Θεωρεί τη δημοκρατία όχι μόνο ως την πιο αποτελεσματική διαδικασία που διευκολύνει την οργάνωση και την πάλη, όχι μόνο ως την καλύτερη μορφή θέσπισης και οργάνωσης της κοινωνίας και της πολιτείας αλλά ότι έχει καθολική και διαχρονική αξία. Η δημοκρατία προσλαμβάνει μάλιστα στην εποχή μας πολύ μεγαλύτερη αξία γιατί ο επιθετικός και αχαλίνωτος νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, οι τεχνοκρατικές ελίτ και οι πολιτικοί εκπρόσωποι που τον υπηρετούν αφυδατώνουν όλο και περισσότερο τη δημοκρατία και τους θεσμούς της και μπορεί να την οδηγήσουν και στην πλήρη κατάλυσή της.

3. Η κρίση στο ΚΚΕ και η διάσπαση το 1968

Το ρεύμα του ανανεωτικού κομμουνισμού είχε ήδη πολύ πριν από τη δικτατορία και τη διάσπαση του ΚΚΕ και τη γέννηση του ΚΚΕ Εσωτερικού εκδηλωθεί στους αριστερούς φορείς στην Ελλάδα και κυρίως στην προδικτατορική ΕΔΑ που ήταν και ο βασικός φορέας της μέσα στον οποίο και μέσα από τον οποίο δρούσαν οι κομμουνιστές στην Ελλάδα, και οι ιδέες του ανανεωτικού κομμουνισμού τείνανε να γίνουν πλειοψηφικές.

Στο ΚΚΕ στην κορυφή του, στο Πολιτικό Γραφείο και την Κεντρική Επιτροπή (που η πλειοψηφία της και όλο το Π.Γ. ζούσανε στις ανατολικές χώρες) διαμορφώθηκαν δύο ρεύματα, το δογματικό σεχταριστικό και ταυτισμένο με τις επιλογές του ΚΚΣΕ και το ανανεωτικό. Στο ΠΓ τρεις ήταν με την ανανεωτική πτέρυγα (Παρτσαλίδης, Δημητρίου και Ζωγράφος) και τέσσερις (Κολιγιάννης, Υφαντής, Μαυρομάτης και Στρίγγος) με τη δογματική. Στην ΚΕ τα πράγματα ήταν πιο ρευστά γιατί αρκετά μέλη της ζούσανε και δρούσανε και στην Ελλάδα.

Της 12ης Ολομέλειας, που συνήλθε από τις 5 έως 15/2 του 1968 στο Βουκουρέστι προηγήθηκε μια μεθόδευση από την πλευρά της δογματικής πτέρυγας για ξεκαθάρισμα λογαριασμών με καθαιρέσεις και προσλήψεις νέων μελών στο ΠΓ και την ΚΕ ώστε να είναι σίγουρη ότι θα εξασφάλιζε και μελλοντικά την πλειοψηφία Ήξερε ότι τα περισσότερα μέλη της ΚΕ που δρούσανε στην Ελλάδα, και κανένα δεν ήταν στην Ολομέλεια, ήταν με την ανανεωτική πτέρυγα. Οι Παρτσαλίδης, Δημητρίου και Ζωγράφος και άλλα μέλη της ΚΕ καταγγείλανε τις πραξικοπηματικές, όπως τις χαρακτηρίσανε, μεθοδεύσεις αποχωρήσανε και δημιουργήσανε την Ενωτική Κεντρική Επιτροπή. Καταγγείλανε την πλειοψηφία ότι σκόπιμα δεν μερίμνησε ώστε στην Ολομέλεια να παραβρίσκονταν και οι σύντροφοι από την Ελλάδα όπως είχε αποφασιστεί στην 11^η Ολομέλεια που έγινε αμέσως μετά τη δικτατορία της 21^ης Απριλίου του 1967. Την ευθύνη για την οργάνωση της εξόδου των μελών της ΚΕ που δρούσανε στην Ελλάδα την είχε η πτέρυγα Κολιγιάννη η οποία ισχυρίστηκε ότι δεν κατέστη δυνατή η οργάνωση της εξόδου τους από την Ελλάδα.

4. Το Γραφείο της ΚΕ στο εσωτερικό

Στην Ελλάδα προδικτατορικά όλη την καθοδηγητική δουλειά του ΚΚΕ την έκανε το Γραφείο Εσωτερικού που αποτελούνταν από επτά μέλη της ΚΕ. Αυτό το κομματικό όργανο καθοδηγούσε και τα άλλα μέλη της ΚΕ που ζούσαν στην Ελλάδα και τα «κομματικά στηρίγματα» που υπήρχαν στην Ελλάδα. Η μεγάλη μάζα των Ελλήνων κομμουνιστών, όλοι όσοι αισθάνονταν και ήθελαν να είναι μέλη του ΚΚΕ είχαν τη γραμμή να οργανώνονται και να δρουν μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ και της νεολαίας της, τη ΔΝΛ (Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη). Τα εκατοντάδες στελέχη του ΚΚΕ που βγαίνανε από τις φυλακές εντάσσονταν στην ΕΔΑ. Τα πέντε από τα επτά μέλη του Γραφείου Εσωτερικού ήταν με τις αντιδογματικές απόψεις και αυτά ήταν: Μπ. Δρακόπουλος (γραμματέας του Γραφείου Εσωτερικού), Ν. Καράς, Αν. Μπριλάκης, Μ. Γλέζος και Φ. Βέττας και τα δύο Χ.Φλωράκης και Μ. Γιάννου συμφωνήσανε με τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας. Με την πρώτη απόφασή του το Γραφείο Εσωτερικού καλούσε τις δύο πτέρυγες της διάσπασης στο εξωτερικό να παγώσουν τις αποφάσεις τους και κάλεσε όλα τα μέλη του κόμματος που ζούσαν και δρούσαν στην Ελλάδα να συσπειρωθούν γύρω του και ενωμένα να συνεχίσουν τη δράση τους ενάντια στη δικτατορία και σε μια επόμενη σύνοδο να συζητηθούν όλα τα προβλήματα γραμμής, στρατηγικής απολογισμού του κόμματος, με πνεύμα ενότητας και να ακυρώνονταν έτσι η διάσπαση.

5. Τα τρία ρεύματα της αριστεράς

Στο εξωτερικό η πτέρυγα των ανανεωτικών αποδέχθηκε την απόφαση του Γραφείου Εσωτερικού διέλυσε την Ενωτική Κεντρική Επιτροπή και τάχθηκε υπό την καθοδήγησή του. Η άλλη πτέρυγα, με την ολόπλευρη στήριξη και από το ΚΚΣΕ, κάλεσε το Γραφείο Εσωτερικού να πειθαρχήσει στις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας. Συνεπώς η διάσπαση ήταν οριστική.

Στην Ελλάδα μάθαμε αμέσως τα της διάσπασης γιατί φρόντισαν γι’ αυτό και τα ΜΜΕ της χούντας που μιλούσανε συνέχεια για τη διάσπαση και τη διάλυση του ΚΚΕ όπως λέγανε και ότι αυτό ήταν μια από τις μεγάλες επιτυχίες της «επανάστασης». Τον πρώτο καιρό ο μεγάλος όγκος των αριστερών και κομμουνιστών στην Ελλάδα ήταν ενάντια στη διάσπαση, οι οργανωμένες και οι δρώσες δυνάμεις του κόμματος και μερικές εκατοντάδες που είχαν συλληφθεί για την αντιστασιακή τους δράση και καταδικαστήκανε από τα στρατοδικεία στην πλειοψηφία τους τελικά τάχθηκαν με το ΚΚΕ Εσωτερικού. Όμως στο μεγάλο όγκο των κομμουνιστών και των αριστερών που συνελήφθησαν τις πρώτες μέρες της δικτατορίας και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα εξορίας διαμορφώθηκαν τρία ρεύματα. Το πρώτο το αποτελούσαν όσοι ακολουθούσαν τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας, το δεύτερο όσοι ακολουθούσαν το ΚΚΕ Εσωτερικού και το τρίτο, αρκετά εύρωστο τον πρώτο καιρό, ήταν οι ανένταχτοι και ένα τμήμα τους αυτοσαρκαστικά αυτοονομάστηκε «χάος».

Η διάσπαση και η ύπαρξη των δύο ΚΚ ήταν οριστική, το Γραφείο Εσωτερικού τον πρώτο καιρό ήταν διστακτικό ίσως είχε τις αυταπάτες ότι οι δύο πτέρυγες θα μπορούσαν να επανενωθούν, στις αποφάσεις του παλινδρομούσε και μόνο όταν μέτρησε όλα τα κουκιά, δηλαδή μόνο όταν είχε τις απόψεις όλων των μελών της ΚΕ, τα πριν από τη διάσπαση και διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία τους απέρριψε τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας, αποφάσισε και για λίγο καιρό, μιλούσε για λογαριασμό όλου του ΚΚΕ. Σύντομα διαπίστωσε ότι η πραγματικότητα ήταν πλέον η ύπαρξη δύο Κ.Κ με βαθιές και ασυμβίβαστες θέσεις σε πολλά και καθοριστικά προβλήματα του ελληνικού και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Το πώς τα δύο κόμματα τοποθετηθήκανε απέναντι στην στρατιωτική επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία διευκόλυνε την κατανόηση των μεγάλων και αγεφύρωτων διαφορών τους. Εκείνη η κρίση του ΚΚΕ ήταν σχεδόν αναπόφευκτο να οδηγούσε στη διάσπαση. Ίσως θα μπορούσε να αποφευχθεί αν το ΚΚΣΕ έμενε αμέτοχο και ουδέτερο σ’ εκείνη την εσωκομματική κρίση. Αντίθετα αμέσως αναγνώρισε και βοήθησε την πτέρυγα του Κολιγιάννη και συνέχεια εκείνη του Χ. Φλωράκη με όλα τα μέσα.

6. Η πορεία του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσωτερικού

Η πορεία του ΚΚΕ ήταν σχετικά πιο εύκολη γιατί τις όποιες εσωτερικές συζητήσεις, διαφωνίες και εντάσεις τις έλυνε σε τελευταία ανάλυση η «Μάνα», και «Μάνα» ήταν το ΚΚΣΕ. Είναι από αυτή την σκοπιά αρκετά διαφωτιστικό το γεγονός ότι την πρώτη απόφασή του το Γραφείο Εσωτερικού, με την οποία ζητούσε, να μην ισχύσουν οι αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας, να ανασταλεί η εφαρμογή τους και αργότερα να συγκληθεί μια νέα ΚΕ στην οποία θα ήταν παρόντες και τα μέλη της ΚΕ που βρίσκονταν στην Ελλάδα και να σώζονταν έτσι η ενότητα του κόμματος, τη γνωστοποίησε αμέσως στο μέλος του, τον Χ. Φλωράκη που βρισκόταν κρατούμενος στο νοσοκομείο στην Αθήνα. Η πρώτη αντίδρασή του ήταν να συγχαρεί τους συντρόφους του Γραφείου Εσωτερικού για το υψηλό αίσθημα ευθύνης που δείξανε για την ενότητα του κόμματος. Την άλλη μέρα όμως που άκουσε τι μετέδωσε ο ραδιοσταθμός «Φωνή της Μόσχας» τους διαμήνυσε να αποδεχθούν τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας γιατί αυτό ζητούσε η «Μάνα», η «Φωνή της Μόσχας».

Η πορεία συγκρότησης του ΚΚΕ Εσωτερικού είχε δυσκολίες γιατί στην καθοδηγητική του ομάδα υπήρχαν διαφωνίες που το ’73-΄74 γίνανε μεγάλες. Είπα παραπάνω ότι τα πέντε από τα επτά μέλη του Γραφείου Εσωτερικού ήταν μεν με αντιδογματικές απόψεις, καταδικάσανε τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας αλλά δεν αποδεχθήκανε όλοι τους και τις αποφάσεις του Γραφείου Εσωτερικού. Ο σύντροφος Μ. Γλέζος ήταν από τους πρωταγωνιστές του «χάους», δεν εντάχθηκε ποτέ στο ΚΚΕ Εσωτερικού και με την πτώση της δικτατορίας εντάχθηκε στη μεταδικτατορική ΕΔΑ, όπως έγινε και με πολλούς συντρόφους εκείνου του ρεύματος. Όποιος για ιστορικούς πλέον λόγους θα ήθελε να μάθει τι έλεγε τότε το «χάος» θα μπορούσε να βρει και να διαβάσει το κείμενο που έγραψε τότε ο σ. Άγγελος Ελεφάντης με τον τίτλο: «Οι απόψεις του “χάους” ή το χάος μερικών απόψεων».

Το Γραφείο Εσωτερικού όταν συνειδητοποίησε το οριστικό της διάσπασης, βγήκε προσωρινά στη Δ. Ευρώπη, για να έρθει σε επαφή με τα μέλη της Κ.Ε., τα στελέχη του που ήταν αρκετά, τα οποία φύγανε από την Ελλάδα για να μην συλληφθούν, για να προωθήσει τη δουλεία του κόμματος στις οργανώσεις που σε Ανατολική και Δυτική Ευρώπη είχαν 2 – 2,5 χιλιάδες μέλη, να ενημερώσει τα Κ.Κ για τη διάσπαση, να ζητήσει βοήθεια για την αντίσταση και να προετοιμάσει τα ντοκουμέντα για το συνέδριο. Η έδρα του κόμματος ήταν στη Ρώμη και στο Παρίσι στο οποίο, όπως και στις άλλες πόλεις της Ευρώπης ζούσανε πριν από τη δικτατορία εκατοντάδες επιστήμονες και διανοούμενοι Έλληνες με μεγάλο κύρος και αρκετοί ήταν και μέλη του κόμματος και ακόμη περισσότεροι φίλοι του.

Σημαντική ήταν η προσφορά στην οικοδόμηση του κόμματος και στη διάδοση των θέσεων του στις εκατοντάδες χιλιάδες εργατών και φοιτητών Ελλήνων που ζούσαν στην Ευρώπη, η βδομαδιάτικη εφημερίδα του «Ελεύθερη Ελλάδα» που έβγαζε στη Ρώμη.

Συνήλθε ευρεία συνεδρίαση της Κ.Ε και άλλων στελεχών του, διευρύνθηκε το Εκτελεστικό Γραφείο (πρώην Γραφείο Εσωτερικού) εντάχθηκαν σ’ αυτό οι Μ. Θεοδωράκης (ο οποίος το 1972 αποχώρησε από το κόμμα) Ηλ. Στάβερης, Κ. Ζεύγου και ίσως ένας δύο ακόμα που ζούσαν στην Ελλάδα.

Αφού προωθήθηκαν όλα τα παραπάνω, κλιμάκιο της καθοδήγησης με επικεφαλής τον Μπ. Δρακόπουλο επέστρεψε στην Ελλάδα, για να προωθηθούν οι διαδικασίες για το Συνέδριο. Η σύλληψή του μαζί με τον Δ. Παρτσαλίδη και άλλα στελέχη του κόμματος ανέστειλε αυτές τις διαδικασίες και ήταν ένα βαρύ πλήγμα,

Η δίκη σε βάρος του ήταν ένα σημαντικό πολιτικό συμβάν. Στην απολογία του ο Μπ. Δρακόπουλος ανέπτυξε ένα μεγάλο μέρος των προγραμματικών θέσεων του κόμματος και των ιδεών του ΚΚΕ Εσωτερικού. Όλο το μέρος εκείνο που θεωρούσε ότι έπρεπε και μπορούσε να ειπωθεί δημόσια.

7. Αντιπαλότητα ανάμεσα στα δύο κομματικά κέντρα του ΚΚΕ Εσωτερικού

Την επόμενη περίοδο και ιδιαίτερα την περίοδο της προγραμματισμένης και ελεγχόμενης από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο φιλελευθεροποίηση στο κόμμα διαμορφώθηκαν δύο καθοδηγητικά κέντρα. Ένα στη δυτική Ευρώπη που ήταν το Γραφείο της ΚΕ με τα ονόματα που ανέφερα πριν και ένα στην Ελλάδα που το αποτελούσαν οι Λ. Κύρκος, Κ. Φιλίνης, Λ. Τζεφρώνης, Β. Κωνσταντινίδης και Π. Γκάσκας και ίσως και κάποιος ακόμα. Το κέντρο αυτό είχε επαφές και με έναν ευρύτερο κύκλο στελεχών της αριστεράς που στην περίοδο της φιλελευθεροποίησης κινούνταν κάπως ελεύθερα. Ανάμεσα στα δύο κέντρα προέκυψαν σοβαρές διαφωνίες κυρίως γύρω από τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του κόμματος, τη στάση του απέναντι στη φιλελευθεροποίηση που προωθούσε ο Παπαδόπουλος και σε συνέχεια γύρω από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Κατά τη διάρκεια αυτή και μετά τη σύλληψη του Μπάμπη Δρακόπουλου ο Ν. Καράς ήταν ο συντονιστής του Εκτελεστικού Γραφείου , επέστρεψε παράνομα στην Ελλάδα για τη δουλειά του κόμματος αλλά οι σχέσεις του με το καθοδηγητικό κέντρο που λειτουργούσε σχεδόν νόμιμα δεν ήταν καλές, σχεδόν δεν θέλανε επικοινωνία μαζί του.

Στις διαφωνίες εκείνες υπήρχαν και παλαιοί «λογαριασμοί» ανάμεσα σε συντρόφους που βρισκότανε στο ένα και στο άλλο κέντρο, λογαριασμοί από την εποχή της προδικτατορικής ΕΔΑ, όπως το ότι ο Ν. Καράς ήταν από παλιά πολύ απορριπτικός των καθεστώτων του τότε «υπαρκτού σοσιαλισμού» γι’αυτό και ήταν ο πρώτος στη λίστα για καρατόμηση από τον Κολιγιάννη, ενώ άλλοι λιγότερο ή και καθόλου.

Έμοιαζε σαν φάρσα η ανάδειξη των διαφορών ανάμεσα στα δύο καθοδηγητικά κέντρα του ΚΚΕ Εσωτερικού ως δήθεν νέα αντίθεση ανάμεσα στους μέσα και στους έξω, αντίθεση που παρέπεμπε στις παλιότερες διαφορές ανάμεσα στην πλειοψηφία του Γραφείου Εσωτερικού που βρισκόταν στην Ελλάδα και σε εκείνη της πλειοψηφίας του ΠΓ που βρισκότανε στο εξωτερικό, στις Ανατολικές χώρες.

Το καθοδηγητικό κέντρο που βρισκόταν στην Ελλάδα απαίτησε και ανέλαβε αυτό να οργανώσει τις διαδικασίες του συνεδριακού σώματος, να διαμορφώσει τα οριστικά ντοκουμέντα που θα γίνονταν και αποφάσεις του σώματος. Οι εντάσεις ανάμεσα στα δύο κέντρα ήταν αρκετά σοβαρές και μόνο χάρη στις παρεμβάσεις των ηγετών του κόμματος από τις φυλακές και κυρίως του Μπ. Δρακόπουλου που διατηρούσε και την ιδιότητα του γραμματέα κάπως εξομαλυνόταν η κατάσταση.

Η εξέγερση του πολυτεχνείου έβαλε τέλος στη ψευτοφιλελευθεροποίηση του Παπαδόπουλου και ίσως σε κάποιες ψευδαισθήσεις του καθοδηγητικού κέντρου στην Ελλάδα ή κάποιων μελών του σχετικά με την πορεία της αποκατάστασης της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η εξέγερση του πολυτεχνείου προκάλεσε σοβαρό ρήγμα στη συνοχή της δικτατορίας, η νέα χούντα συνέλαβε τον Παπαδόπουλο και τους στενούς συνεργάτες του, αφεντικό τώρα ήταν ο αρχιβασανιστής Ιωαννίδης, εξαπέλυσε νέο κύκλο βίας και τρόμου, εισέβαλε με το τανκ στο πολυτεχνείο, δολοφόνησε, βασάνισε, φυλάκισε και εξόρισε εκατοντάδες αγωνιστές. Η μακροημέρευση αυτής της χούντας ήταν πολύ προβληματική.

Οι κομματικές διαδικασίες προς το συνέδριο ματαιώθηκαν και όταν επανεκκίνησαν ήταν σε καθεστώς βαθιάς παρανομίας, έγιναν συνοπτικές από τα μη συλληφθέντα μέλη του καθοδηγητικού κέντρου στην Ελλάδα και τα αποτελέσματα σ΄ ό,τι αφορά την εκλογή της νέας κεντρικής επιτροπής ήταν πολύ τραυματικά γιατί αποκλείστηκαν απ’ αυτή όλα τα μέλη της προηγούμενης Κ.Ε. που βρίσκονταν στο εξωτερικό εκτός από ένα, και όλα τα μέλη του προηγούμενου Γραφείου της Κ.Ε. (Ν. Καράς, Αντώνης Μπριλάκης, Ηλίας Στάβερης και Καίτη Ζεύγου).

8. Οι δυνάμεις του ΚΚΕ εσωτερικού στην Ευρώπη και η καθοδήγησή τους από τον σύντροφο Κ. Φιλίνη.

Απ’ όλες οι δυνάμεις του κόμματος που υπήρχαν στο εξωτερικό πήρε μέρος σ’ εκείνες τις διαδικασίες ένας ελάχιστος αριθμός και με τρόπο που προσδιόρισε το καθοδηγητικό κέντρο από την Ελλάδα. Στη Δυτική Ευρώπη τα μέλη του κόμματος ήταν περίπου 1.500. Τον Οκτώβρη του 1972 στην Ιταλία έγινε πανευρωπαϊκή συνδιάσκεψη και σ’ εκείνο το σώμα προτάθηκαν δύο σχέδια πολιτικής απόφασης. Υπερψηφίστηκε εκείνο που απηχούσε τις κατευθύνσεις της καθοδήγησης. Το δεύτερο προτάθηκε από αντιπροσώπους της οργάνωσης του Παρισιού, το παρουσίασε ο σύντροφος Άγγελος Ελεφάντης, έκανε μεν αυστηρή κριτική σε κάποιες πλευρές της γραμμής του κόμματος αλλά γενικά κινούνταν στις γενικές κατευθύνσεις του. Τη συνδιάσκεψη εκ μέρους της Κ.Ε. την παρακολούθησαν οι: Αντώνης Μπριλάκης, Ηλίας Στάβερης που ήταν και ο επικεφαλής του ΓΟΔΕ (Γραφείο Οργανώσεων Δυτικής Ευρώπης), Σταύρος Καράς και Π. Δημητρίου. Η συνδιάσκεψη εξέλεξε νέο ΓΟΔΕ.

Όταν μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών στην Ελλάδα βγήκε στο εξωτερικό ο σύντροφος Κ. Φιλίνης και ανέλαβε την καθοδήγηση των δυνάμεων του κόμματος εκ μέρους του νέου ΕΓ (Εκτελεστικού Γραφείου) μας γνωστοποίησε ότι στη νέα Κ.Ε. από τις δυνάμεις του εξωτερικού εκλέχτηκαν ο Π. Δημητρίου (ήταν και πριν μέλος της Κ.Ε.) και ο Β. Κωτούλας.

Ο σύντροφος Κ. Φιλίνης ήταν ο νέος καθοδηγητής μου, ήμουν τότε από τον Οκτώβρη του 1972 γραμματέας του ΓΟΔΕ, είχαμε καλή συνεργασία αλλά του εξέφρασα από την πρώτη στιγμή τη δυσαρέσκειά μου από τα αποτελέσματα των διαδικασιών και σε συνέχεια τον ενημέρωσα για την αναταραχή που προκλήθηκε στο ΓΟΔΕ και στις οργανώσεις του κόμματος Δυτικής Ευρώπης από τον αποκλεισμό των παλιών ηγετικών στελεχών από τη νέα Κ.Ε. Επίσης θετικές αναμνήσεις έχω από τις συνεργασίες μου με τον σύντροφο Π. Δημητρίου, εκτίμησα τον ήπιο χαρακτήρα του και με βοήθησε η ευρύτητα των γνώσεων του κυρίως για την ιστορία του ΚΚΕ.

9. Τα δύο ΚΚ στη μεταπολίτευση

Η πτώση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974 – κατέρρευσε κυριολεκτικά κάτω από το βάρος των συνεπειών του προδοτικού πραξικοπήματός της στην Κύπρο – βρήκε το κόμμα βαριά τραυματισμένο από τα αποτελέσματα των προηγούμενων εσωκομματικών διαδικασιών και τους αποκλεισμούς, με σοβαρά προβλήματα καθοδηγητικής επάρκειας και έλλειψη συνοχής στην ευρύτερη καθοδηγητική ομάδα του. Αμέσως η ηγεσία του και ιδιαίτερα ο γραμματέας του Μπ. Δρακόπουλος πήρε πρωτοβουλίες για την επούλωση των τραυμάτων. Υπήρξε διεύρυνση της ΚΕ και εντάχθηκαν σ’ αυτή στελέχη που είχαν αποκλειστεί αλλά τα τραύματα δεν ήταν εύκολο να επουλωθούν όλα. Ο σ. Νίκος Καράς και αρκετοί άλλοι απέρριψαν μέχρι τέλους την επανενεργοποίησή τους μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ εσ. Είχαν τα επιχειρήματά τους.

Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης υπήρξε μεγάλη αναντιστοιχία ανάμεσα στην επιρροή που είχαν οι ιδέες του ΚΚΕ εσωτερικού και την οργανωτική του κατάσταση. Στο πολιτικοεκλογικό επίπεδο την αντιπαράθεση ανάμεσα στο ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού την κέρδισε το πρώτο για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, ο δογματισμός και ο άκριτος φιλοσοβιετισμός είχε βαθιές ρίζες στους Έλληνες κομμουνιστές και δεύτερον, το ΚΚΕ εσωτερικού, εκτός του ότι ήταν βαθιά τραυματισμένο για τους λόγους που ανέφερα προηγούμενα η ηγεσία του συχνά εξέπεμπε αντιφατικά μηνύματα, μηνύματα που διευκόλυναν τις διαστρεβλώσεις των θέσεων του που γίνονταν συστηματικά τόσο από το ΠΑΣΟΚ όσο και κυρίως από την ηγεσία του ΚΚΕ. Κατηγορούσε το ΚΚΕ εσωτερικού ότι δήθεν ήταν αντισοβιετικό, μη αριστερό μέχρι και αντικομουνιστικό. Η σταλινική παράδοση καλά κρατούσε στην ηγεσία του ΚΚΕ. Σε ένα κλίμα έντονου ριζοσπαστισμού που επικρατούσε τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης τέτοιες διαστρεβλώσεις έβρισκαν σχετικά εύφορο έδαφος.

Η νέα διευρυμένη Κ.Ε. του ΚΚΕ εσωτερικού και το νέο Εκτελεστικό Γραφείο (Μπάμπης Δρακόπουλος γραμματέας, Λεωνίδας Κύρκος, Κ. Φιλίνης, Β. Νεφελούδης, Γρ. Γιάνναρος, Μπ. Θεοδωρίδης, Γιάννης Ρέγγας και Β. Κωτούλας) και ευρύτερα η καθοδηγητική του ομάδα δεν είχε επαρκή συνοχή, δεν μπορούσε να ενσωματώσει προωθητικά τον νέο ριζοσπαστισμό. Δεν μπόρεσε να αποτρέψει τη διάσπαση στον Ρήγα Φεραίο η οποία προκάλεσε σοβαρό πλήγμα.

Η προσχώρηση στο ΚΚΕ εσωτερικού μερικών στελεχών, όπως του Χρόνη Μίσσιου κ.ά. από την τότε Κίνηση των 400 - που είχε υψηλούς προβληματισμούς και έντονο ριζοσπαστισμό, κινούνταν ανάμεσα στον χώρο του ΚΚΕ εσωτερικού και της ΕΔΑ η οποία είχε ανασυγκροτηθεί μετά την πτώση της δικτατορίας – του σύντροφου Γιάννη Μπανιά και όλης σχεδόν της Κίνησης των 70 της οποίας με τον Άγγελο Διαμαντόπουλο ηγούνταν βελτίωσε κάπως την κατάσταση στο ΚΚΕ εσωτερικού.

Το στρατιωτικό πραξικόπημα του Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία και η επικρότησή του από τον σύντροφο Λ. Κύρκο προκάλεσε νέα αναταραχή στο ΚΚΕ εσωτερικού το οποίο την καταδίκασε. Ο σ. Λ. Κύρκος ήταν και έμεινε μέχρι τον θάνατό του αφοσιωμένος στα απελευθερωτικά ιδεώδη του κομμουνισμού, αυτό αποδεικνύει το συγκινητικό μήνυμά του της σύντομης πολιτικής διαθήκης που άφησε, ήταν από τα σημαντικότερα στελέχη της αριστεράς αλλά λειτουργούσε με τον δικό του τρόπο που ήταν κάποιες φορές πολωτικός, παρορμητικός, αδημονούσε να συναντηθούμε με τα μεγάλα πλήθη με επιλογές, συνθήματα και οργανωτικές λύσεις που φαίνονταν ρηξικέλευθες αλλά δεν ήταν. Το γεγονός ότι ενώ οι θέσεις του σ. Λ. Κύρκου ήταν μειοψηφικές μέσα στο κόμμα, (του κόμματος ήταν οι συλλογικές και συνθετικές του αποφάσεις που τις διαμόρφωνε ο σ. Μπ. Δρακόπουλος), στην κοινωνία καταγράφονταν περισσότερο ως θέσεις του κόμματος εκείνες του πρώτου που συχνά ήταν ή φαίνονταν αντιφατικές και συνεπώς πιο ευάλωτες στη σκόπιμη διαστρέβλωση και την κατηγορία για συνολική «δεξιά» παρέκκλιση του κόμματος.

Η επόμενη εσωτερική ένταση, και διάσπαση του ΚΚΕ εσωτερικού, ήλθε λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Πηγαίνοντας προς το συνέδριο στο κόμμα διαμορφώθηκαν τρία ρεύματα – τάσεις. Η πρώτη πήρε το όνομα «αναβάθμιση», είχε με το μέρος της το 43% περίπου των συνέδρων, επικεφαλής της ήταν ο γραμματέας του κόμματος Γιάννης Μπανιάς, επέμεινε στη διατήρηση του ανανεωτικού κομμουνιστικού χαρακτήρα του κόμματος με τον ταυτόχρονα ολόπλευρο προγραμματικό, πολιτικό, ιδεολογικό, θεωρητικό και οργανωτικό εμπλουτισμό και αναβάθμιση. Η δεύτερη, η «μετεξέλιξη» με επικεφαλής τον Λ. Κύρκο είχε το 40% περίπου και αυτή διατηρούσε τα αριστερά χαρακτηριστικά του κόμματος αλλά επέμεινε, απαιτούσε την αφαίρεση του «Κ» από τον τίτλο του. Η τρίτη άποψη με 8% περίπου και με επικεφαλής τους Κ. Φιλίνη, Μπ. Θεοδωρίδη και Θανάση Αθανασίου, ζητούσε το δυνάμωμα των αριστερών ριζοσπαστικών χαρακτηριστικών του κόμματος και στο τέλος ψήφισε μαζί με τη «μετεξέλιξη». Κάποιες μικρές ομαδοποιήσεις ψήφισαν λευκό ή «μετεξέλιξη».

Η διάσπαση του ΚΚΕ εσωτερικού ήταν γεγονός, η πλειοψηφία του 52% - 53% δημιούργησε την ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά) και το ρεύμα της «αναβάθμισης» συνέχισε ως ΚΚΕ εσωτερικού – Α. Α. (Ανανεωτική Αριστερά) θεωρούσε ότι αποφάσεις σαν εκείνες που πήρε το συνέδριο δεν παίρνονται με 53% αλλά με μεγάλες συναινέσεις και ότι η ΕΑΡ είχε μέσα της τη δυναμική της ουσιαστικής αποκομμουνιστικοποίησης ανεξάρτητα από υποκειμενικές επιθυμίες και προθέσεις. Στο ΚΚΕ εσωτερικού – Α. Α. προσχώρησε και πρόσθεσε κύρος και μεγαλύτερη θεωρητική και ιδεολογική τεκμηρίωση ο σ. Ά. Ελεφάντης και όλη η πολιτική Κίνηση του Περιοδικού «Πολίτης».

Η ΕΑΡ με το ΚΚΕ και κάποιες μικρές συνιστώσες του σοσιαλιστικού χώρου δημιούργησαν τον ΣΥΝ (Συνασπισμό της Αριστεράς). Το ΚΚΕ εσωτερικού – Α.Α. δεν προσχώρησε στον ΣΥΝ αλλά ένα μέρος των στελεχών του προσχώρησε, και σε συνέχεια μετονομάστηκε σε ΑΚΟΑ (Ανανεωτική Κομμουνιστική και Οικολογική Αριστερά).

Το 1991 το ΚΚΕ είχε μια νέα μεγάλη κρίση όταν αποφάσισε να αποχωρήσει απ’ τον ΣΥΝ. Στο συνέδριό του που επικύρωσε αυτή την απόφαση δημιουργήθηκαν δύο σχεδόν ισοδύναμες πτέρυγες, η πρώτη με επικεφαλής την Α. Παπαρήγα και μαζί της σχεδόν όλη η ιστορική φρουρά του ΚΚΕ και η δεύτερη με τον Γιάννη Δραγασάκη. Η δεύτερη δεν αποχώρησε από τον ΣΥΝ και όλοι τους ή διαγράφηκαν ή αποχώρησαν από το ΚΚΕ. Όλες οι κρίσεις στην ιστορία του ΚΚΕ σχετίζονταν με τις εξελίξεις και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και κυρίως εκείνες της ΕΣΣΔ και του ΚΚΣΕ.

10. Και τώρα τι λες και τι κάνεις;

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τη δική του ιστορία στην οποία διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν και σήμερα σημαντικό ρόλο στελέχη του, κομματικά και κυβερνητικά, που προέρχονται από το ανανεωτικό κομμουνιστικό ρεύμα. Το ιστορικό αυτό ρεύμα στοχεύει στον σοσιαλισμό του 21^ου αιώνα και προς αυτή την κατεύθυνση μπορούμε να πάμε μόνο με τη στρατηγική του Δημοκρατικού Δρόμου. Στρατηγική που έχει παρουσιαστεί σε προηγούμενο κεφάλαιο. Πρόκειται για μια πορεία, για έναν ορίζοντα που προϋποθέτει επαρκή γνώση και συνείδηση της αναντικατάστατης τροφοδοτικής δύναμης που έχει η ιστορία της κομμουνιστικής ανανέωσης. Είναι μνήμη και κουλτούρα μεγάλης αξίας και χρησιμότητας για το τι λες, τι πρέπει να λες και να κάνεις στο σήμερα.