23/11/13

Οι πολιτικοί πρόσφυγες και οι διαδρομές τους

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΣΕΚΟΥ, Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Ευρώπη, 1945-1989, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 216

Ο αποκλεισμός του «λαού της Αριστεράς», η στρατηγική που εφάρμοσε το μετεμφυλιακό κράτος έκτακτης ανάγκης, εκφράστηκε στο εσωτερικό της χώρας με μέτρα που κλιμακώνονταν από τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων μέχρι τον εγκλεισμό και τις εξορίες. Για ένα τμήμα αυτού του «λαού», όμως, ο αποκλεισμός υπήρξε απόλυτος, καθώς πήρε τον χαρακτήρα της πλήρους αποκοπής από το σώμα της χώρας: Μετά τη στρατιωτική τους ήττα στο Γράμμο, οι δυνάμεις του ΔΣΕ και τα πολιτικά στελέχη του ΚΚΕ, μαζί με έναν μεγάλο αριθμό αμάχων, είδαν τα σύνορα να κλείνουν ερμητικά πίσω τους. Για όλους αυτούς, στις 29 Αυγούστου 1949 ξεκινούσε μια τριαντάχρονη περιπέτεια πολλαπλών αποκλεισμών...
Αυτήν την πολιτική αλλά κυρίως κοινωνική και προσωπική περιπέτεια αποτυπώνει η ιστορικός Κατερίνα Τσέκου στη μελέτη της Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Ευρώπη, 1945-1989, που κυκλοφορεί στη σειρά «Θέματα Ιστορίας» των εκδόσεων Αλεξάνδρεια. Η συγγραφέας επιχειρεί να χαρτογραφήσει, αρχικά, την πορεία αλλά και τις χρονικές φάσεις των μεταναστευτικών ρευμάτων προς τους βόρειους γείτονες, καθώς η αναζήτηση ασφάλειας έξω από το ελληνικό έδαφος ξεκινά ήδη από το 1944, με το πέρασμα σλαβομακεδονικών πληθυσμών προς τη Γιουγκοσλαβία, για να ενταθεί στη συνέχεια μετά τα Δεκεμβριανά και την περίοδο της «λευκής τρομοκρατίας», με την ίδρυση του στρατοπέδου του Μπούλκες στη Βοϊβοντίνα το 1945.

Παράλληλα, εξετάζει την κινητοποίηση του μηχανισμού των Λαϊκών Δημοκρατιών για την υποδοχή, την κατανομή και περίθαλψή τους, αλλά και το δυσεπίλυτο ζήτημα του συνολικού αριθμού των προσφύγων: σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, ανέρχονταν σε 55.881, χωρίς να συνυπολογίζεται ένας μεγάλος αριθμός που αναζήτησε καταφύγιο στη Γιουγκοσλαβία. Άλλοι υπολογισμοί όμως ανεβάζουν τον αριθμό αυτό στις 130.000.
Στη συνέχεια η ιστορικός μελετά τις σχέσεις των προσφύγων με το ΚΚΕ, όπου, πέρα των μηχανισμών ελέγχου/ενσωμάτωσης εξετάζει και τη μοίρα όσων, στις διαδοχικές διασπάσεις του (1956, 1968) βρέθηκαν στη «λάθος πλευρά», με συνέπεια την καταδίωξή τους τόσο από το κόμμα και τον εκάστοτε κρατικό μηχανισμό.
Η ενσωμάτωση στις κοινωνίες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης αποτελεί μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της μελέτης, καθώς ένας κατά βάση αγροτικός πληθυσμός μετατράπηκε σταδιακά, στο πλαίσιο περισσότερο εξελιγμένων, βιομηχανικών κοινωνιών, σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και επωφελήθηκε, όσοι βεβαίως δεν βρέθηκαν κάποια στιγμή στην πλευρά των διαφωνούντων, από το ιδιότυπο κοινωνικό κράτος των ανατολικών χωρών.
Τέλος, η συγγραφέας παρουσιάζει την τύχη συγκεκριμένων κατηγοριών, όπως τα παιδιά, οι Σλαβομακεδόνες και οι αιχμάλωτοι του ΔΣΕ, ενώ η μελέτη ολοκληρώνεται με το ζήτημα του επαναπατρισμού, που οδήγησε τους περισσότερους σε μια νέα, διπλή ξενιτιά, μακριά από τη χώρα που έζησαν αλλά και από την φανταστική εκείνη Ελλάδα που διαμόρφωνε η «πατριωτική αγωγή» που καλλιεργούσε στην εξορία το ΚΚΕ.
Μολονότι για τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων ορόσημα θεωρούνται ο νόμος για την αναγνώριση της «Εθνικής Αντίστασης» το 1982, στην πραγματικότητα ο μεγάλος όγκος επαναπατρίστηκε στο διάστημα 1975-1981 (συνολικά 19.611 άτομα). Μετά το 1989 και την ψήφιση του νόμου για την άρση των συνεπειών του Εμφυλίου, οι μόνοι που συνέχισαν να τις υφίστανται ήσαν όσοι δήλωσαν εθνικά Μακεδόνες καταφεύγοντας στην τότε Σ.Δ. Μακεδονίας.
Η Κατερίνα Τσέκου, που έχει ήδη ασχοληθεί εξαντλητικά με του πολιτικούς πρόσφυγες στη Βουλγαρία στο έργο της Προσωρινώς διαμένοντες... (Επίκεντρο, 2010), εδώ παρουσιάζει την εξέλιξη και αξιοποιεί τα πορίσματα της σύγχρονης ιστοριογραφίας, προσφέροντας μια ευσύνοπτη και περιεκτική επισκόπηση της εμπειρίας της πολιτικής προσφυγιάς, που απευθύνεται τόσο στους ειδικευμένους μελετητές όσο και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.


Ο Σπύρος Κακουριώτης είναι δημοσιογράφος

Navid Nuur, (T)HERE, από την 4η Μπιενάλε της Αθήνας, με τίτλο AGORA, 
που πραγματοποιείται στο Χρηματιστήριο της οδού Σοφοκλέους, έως την 1η Δεκέμβρη

Δεν υπάρχουν σχόλια: