ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (5)

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, Σόφια 1896

ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στα εθνικά κράτη παρατηρούνται διάφορες μορφές «ιεροποίησης της πολιτικής ζωής» και της εθνικής ιδεολογίας, με περιεχόμενο, ωστόσο, που διαφοροποιείται, ανάλογα με τους προσανατολισμούς των κυρίαρχων δυνάμεων που τις επινοούν. Όπως είναι φυσικό, οι σχετικές ειδήσεις διαχέονται μέσω του Τύπου, μέσα και έξω από τα βαλκανικά κράτη, ενισχύοντας παρόμοιες πρακτικές. Στην αρχή του 21ου αιώνα, οπότε αναβαθμίζεται ο ρόλος της θρησκείας ως κοινωνικής διάκρισης σε παγκόσμια κλίμακα, η συζήτηση γύρω από τις μορφές «πολιτικοποίησης της θρησκείας» –η άλλη όψη του νομίσματος– μπορεί να συμβάλει τόσο στην κριτική των εθνικών ιδεολογιών που συχνά διαιωνίζονται, όσο και στον αναστοχασμό των ευρωπαϊκών πολιτικών γύρω από την εκκοσμίκευση, οι οποίες αναπόφευκτα συγχρονίζονται με την πολιτικοποίηση τού Χριστιανισμού και του Ισλάμ.
Στο εκτενές «τηλεγράφημα» του ανώνυμου ανταποκριτή της Ακροπόλεως, στις 3-2-1896, αποτυπώνεται μία από τις μορφές ιεροποίησης της πολιτικής ζωής του βουλγαρικού κράτους, με την άμεση συμμετοχή της Εκκλησίας. Το πρότυπο αυτό προσιδιάζει σε υστερο-μεσαιωνικές πρακτικές τις οποίες αναβίωσε η τσαρική Ρωσία. Από την ίδια προφανώς άντλησαν και οι Σέρβοι την ιδέα της στέψης και της χρίσης του Αλέξανδρου Ομπρένοβιτς, στην επέτειο των 500 χρόνων από τη μάχη στο Κόσοβο (βλ. παλαιότερο Ταξίδι στα Βαλκάνια).
Η «μεγαλοπρεπεστάτη τελετή» και ο «απερίγραπτος ενθουσιασμός των Βουλγάρων» μετά την απόφαση του καθολικού ηγεμονικού ζεύγους Φερδινάνδου και Μαρίας Λουΐζας να «αναβαπτίσουν» με το ορθόδοξο τυπικό το γιο τους και διάδοχο Βόρι, δεν αποτελεί ένα «πολιτιστικό» γεγονός, όπως στις μέρες μας συνηθίζεται μονοσήμαντα να τσουβαλιάζονται γεγονότα και πρακτικές με ποικίλο πολιτικο-ιδεολογικό νόημα. Το ορθόδοξο θρήσκευμα του ηγεμόνα προβλεπόταν από το βουλγαρικό Σύνταγμα, αλλά η συγκεκριμένη τελετουργία βάπτισης επινοήθηκε από την Εκκλησία και τις συντηρητικές-ρωσσόφιλες δυνάμεις, που είχαν βγει πρόσφατα νικήτριες από το διάλειμμα της φιλοδυτικής-αντιρωσικής κυβέρνησης του Στ. Σταμπουλώφ (1-9-1887 ως 31-5-1894). Τότε, η ομάδα που συσπειρώθηκε γύρω του, προσβλέποντας σε ένα φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης της Βουλγαρίας κατά τα δυτικο-ευρωπαϊκά πρότυπα, επιχείρησε να προωθήσει μια κοσμική εθνική ιδεολογία, χωρίς ωστόσο –κι αυτή– να παραλείψει ένα είδος καθαγίασης του εθνικού βίου: Με δική της πρωτοβουλία ανακηρύχτηκαν λαϊκοί άγιοι ντόπιοι ήρωες της βουλγαρικής εξέγερσης (1876), ερήμην βέβαια της Εκκλησίας και, συνάμα, ενάντια στην καθιερωμένη συλλογική μνήμη της Ρωσίας ως «απελευθερώτριας των Βουλγάρων» (1876-77).
Από τότε, οι δύο παραπάνω βουλγαρικές συλλογικές μνήμες εξακολουθούν να επενδύονται σε ανάλογους πολιτικούς ρόλους, αν και με οριοθετήσεις που δεν είναι τόσο ευδιάκριτες καθώς δεν παύουν να συσσωρεύονται κι άλλες χρήσεις του παρελθόντος.
Η Αγγελική Κωνσταντακοπούλου διδάσκει Βαλκανική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων



Πολιτικά ορθή βάπτιση


Κατά τα επισήμως προαναγγελθέντα σήμερον ετελέσθη πανηγυρικώς η αναβάπτισις του Βόριδος. Η τελετή του Μύρου εγένετο μεγαλοπρεπεστάτη υπό του εξάρχου και όλων των αρχιερέων της Βουλγαρίας, εν μέσω του ενθουσιασμού και της χαράς απείρου βουλγαρικού λαού. Ο αντιπρόσωπος του αναδόχου του Βόριδος Τσάρου στρατηγός Κουτούζωφ, συμμετέσχεν επισήμως εις την τελετήν, του απενεμήθησαν δε έκτακτοι τιμαί παρά της κυβερνήσεως και του λαού. Επίσης οι απεσταλμένοι επίσημοι αντιπρόσωποι του Σουλτάνου Κωστάκη και Καραθεοδωρή πασάς και δύο άλλοι πασάδες ηξιώθησαν μεγάλων τιμών. Κατά την τελετήν παρίσταντο μόνον οι διπλωματικοί πράκτορες της Γαλλίας, Ελλάδος και Σερβίας, των άλλων μη παραστάντων. Κατά την τέλεσιν του μυστηρίου είχε παραταχθή λαμπρώς όλος ο εν Σόφια βουλγαρικός στρατός, όστις κατόπιν παρήλασε προ των ηγεμονικών ανακτόρων υπό τας ζητωκραυγάς του πλήθους. Ο ηγεμών Φερδινάνδος ενθουσιωδώς επευφημήθη. Αι εορταί θα διαρκέσουν τρεις ημέρας. Η συρροή εκ των επαρχιών είνε μεγίστη, ο ενθουσιασμός δε του λαού απερίγραπτος.

Η εν Βουλγαρία κατάστασις Η βάπτισις του Βόριδος Η Ρωσσο-Βουλγαρική συνδιαλλαγή

Η περίπτωσις ότι ο Τσάρος εισηκούσθη των βουλγαρικών παρακλήσεων και απεδέχθη να στείλη εις Σόφιαν αντιπρόσωπον τον υπασπιστήν του στρατηγόν Κουτούζωφ όπως εξ ονόματός του δεχθή επί της Ι. Κολυμβήθρας τον μικρόν, μόλις διετή διάδοχον του Βουλγαρικού στέμματος, αποτελεί γεγονός βαρυσήμαντον διά τας τύχας της Βουλγαρίας, έτι δε κατ’ αλληλουχίαν και της Ανατολής. Δύνανται οι βουλόμενοι να λέγωσιν ότι η τοιαύτη του Τσάρου προς τους βουλγάρους συγκατάβασις απέχει πολύ του να χαρακτηρισθή και ως αναγνώρισις του εν Βουλγαρία καθεστώτος• το καθ’ ημάς πιστεύομεν αδιστάκτως ότι η Βουλγαρία δεν απέχει πολύ να ίδη την αισίαν διαρρύθμισιν των εσωτερικών αυτής πραγμάτων, διά της εν αυτή στερεώσεως της Κοβουργικής Δυναστείας, και την διακανόνισιν της διεθνούς αυτής θέσεως διά της αναγνωρίσεως και νομιμοποιήσεως του καθεστώτος υπό της όλης Ευρώπης. Ο ηγεμών Φερδινάνδος συνθλίβων τας ενδομύχους θρησκευτικάς αυτού πεποιθήσεις, αψηφών τας απειλάς του Πάπα και εν τη διακρινούση αυτόν, ως και άλλοτε ελέγομεν, πολιτική οξυδερκεία, λησμονών ή μάλλον παραβλέπων πάσαν άλλην σκέψιν και συλλογισμόν, μόνον δε τα ύψιστα συμφέροντα της Βουλγαρίας έχων προ οφθαλμών και τας τύχας της Δυναστείας του επιθυμών να συνταυτίση μετά των της Ηγεμονίας, δεν εδίστασεν, ως λέγει εν τη προκήρυξίν του, να υποστή την βαρυτέραν των θυσιών και να καταθέση ενώπιον του βωμού της Πατρίδος το τιμαλφέτερον του ό τι έχει, τον υιόν αυτού τον πρωτότοκον.
Ήτο αληθώς στιγμή υψηλή και έξοχος, ότε εν τη Σοβράνια παρόντων πάντων των εν τη πρωτευούση βουλευτών και αναριθμήτου ακροατηρίου εισήλθε το Υπουργικόν Συμβούλιον χειροκροτούμενον υπό της Βουλής, ο δε πρωθυπουργός κ. Στοϊλώφ ανέγνω την εις τον Βουλγαρικόν λαόν προκήρυξιν, ήν όρθιοι ήκουσαν πάντες οι εν τη Σοβράνια, εξαιρέσει των εν τω ωσαύτως υπερπεπληρωμένω διπλωματικώ θεωρίω παραστάντων αντιπροσώπων της Αυστρίας, Αγγλίας, Γερμανίας, οίτινες καθήμενοι είδον οφθαλμοφανώς υπό τους πόδας αυτών την πολιτικήν σκηνήν μεταβαλλομένην, τα δε επ’ αυτής δρώντα πολιτικά της Βουλγαρίας πρόσωπα εγκαταλιμπάνοντα το στρατόπεδον της Τριπλής Συμμαχίας όπως προσχωρήσωσι και τεθώσιν αναφανδόν πλέον υπό την σκέπην και αιγίδα της Μεγάλης Ελευθερωτρίας αυτών Δυνάμεως.
Διά την Αυστρίααν ιδίως αλγεινόν θα είνε το πάθημα, βλέπουσαν υπό τους πόδας αυτής φεύγον ολόκληρον το έδαφος της χερσονήσου του Αίμου, διότι Σερβία, Μαυροβούνιον, Βουλγαρία συμπαθούσι προφανώς προς την Ρωσσίαν σήμερον, η δε εκπλήρωσις των αυστριακών ονείρων εν τη χερσονήσω αναβάλλεται μοιραίως εις ανώτερον μέλλον.
Μετά την ανάγνωσιν της προκηρύξεως ζωηρά και παρατεταμένα χειροκροτήματα και ζητωκραυγαί εκ μέρους των Βουλευτών εξέφρασαν τρανώτατα την χαράν και τον ενθουσιασμόν των αντιπροσώπων του Βουλγαρικού λαού. Μεθ’ ό ο βουλευτής Πόπτσιεφ εξυμνήσας διά βραχέων την μεγίστην σημασίαν της προκηρύξεως, δι’ ής πληρούται είς εκ των μάλλον διακαών πόθων του Βουλγαρικού λαού, πρότεινε όπως η Βουλή σύσσωμος μεταβή εις τα ανάκτορα όπως εκφράση την βαθυτάτην του έθνους ευγνωμοσύνην προς τον Ηγεμόνα διά την μεγάθυμόν του απόφασιν. Τους λόγους του βουλευτού κατεκάλυψαν φρενητιώδεις ζητωκραυγαί και χειροκροτήματα, εν τω μέσω των οποίων ο Πρόεδρος της Σοβράνιας έλυε την συνεδρίασιν αφίνων εις τους πατέρας του έθνους τριήμερον αργίαν όπως εντρυφήσωσι και απολαύσωσι τ’ αποτελέσματα των προσπαθειών των, άτινα πλήρης έστεψεν επιτυχία. Οι κλητήρες του Βουλευτηρίου διένειμαν τας προκηρύξεις εις τους Βουλευτάς, η δ’ άπειρος πληθύς των ακροατηρίων μετά κόπου πολλού ηδυνήθη να λάβη τοιαύτας εκ των γραφείων της Βουλής, καίτοι αι οδοί και αι αγυιαί της πρωτευούσης είχον αυτοστιγμεί πλέον πληρωθή προκηρύξεων, ας απλήστως ανεγίνωσκεν ο περίεργος λαός.
Μετά την από του Βουλευτηρίου έξοδον φίλοι τινές της κυβερνήσεως έσχον την πρωτοβουλίαν όπως διερχόμενοι προ των Ανακτόρων και παρακολουθούμενοι υπό του πλήθους ποιήσωσι διαδήλωσιν υπέρ του Ηγεμόνος, γνωσθέντος όμως ότι η Ηγεμονίς αιφνιδίως ηδιαθέτησε, απέστησαν της προθέσεώς των. Περί της Ηγεμονίδος αν τα υπουργικά όργανα ανέφερον απλώς ότι αιφνιδίως ηδιαθέτησε, ο λοιπός τύπος δεν αποκρύπτει ότι η αδιαθεσία προήλθε ως εκ της αμετακλήτου αποφάσεως του Α. Υ. του Ηγεμόνος όπως ο διάδοχος προσέλθη εις την ορθοδοξίαν, τουθ’ όπερ εξακολουθή να ταράσση την συνείδησιν της Ηγεμονίδος, μάλιστα μετά την παρά τω Πάπα αποτυχίαν του Ηγεμόνος όπως τύχη συμπαθείας και επιεικίας διά την τολμηράν του απόφασιν, ήτις αν υπ’ αυτού εχαρακτηρίσθη ως επιβαλλομένη υπό των υψίστων συμφερόντων της Βουλγαρίας ουχ ήττον προσέβαλλε τα θεμελιώδη δόγματα του Καθολικισμού.
Την πρωΐαν της 26 Ιανουαρίου η ηγεμονίς Μαρία Λουΐζα εγκατέλιπε τα ανάκτορα και την πρωτεύουσαν της Ηγεμονίας της μεταβαίνουσα (υπό το όνομα Κόμησσα Σιστοβίου) εις την ΝΑ Γαλλίαν, όπως εν χώρα Καθολική και πλησίον των συγγενών της αντλήση το θάρρος, όπερ ίσως θα έλειπε αυτή να ιδή εκ του πλησίον το πρωτότοκον αυτής τέκνον αφαιρούμενον από τας μητρικάς αγκάλας ίνα βαπτισθή εις τα νάματα των αιρετικών. Ευτυχώς πιστεύεται ενταύθα γενικώς ότι η μικρά απουσία της Ηγεμονίδος δεν θέλει έχει άλλας σοβαρωτέρας συνεπείας. Εκ των υστέρων η Α. Υ. θα εννοήση, ψυχρότερον σκεπτομένη, ότι είς πρίγκηψ όταν προωρισθή να πιστεύη εις τον Θεόν των υπηκόων του (όστις δεν είνε άλλος τις ή αυτός ούτος ο Θεός των γονέων του) δύναται να εκπληρώση την υψηλήν του αποστολήν επίσης καλώς –αν όχι και λυσιτερέστερον– όπως και αν έμενε πιστεύων τα δόγματα των πατέρων του.