Ο ποιητής Joost Baars

Βάσος Καπάνταης, Ερωτικό (μελέτη για γλυπτό), μολύβι σε χαρτί, 15 × 21,5 εκ.

Του Παναγιώτη Βούζη*

Επειδή η καρέκλα δεν συμπίπτει με το όνομα της καρέκλας / επειδή το όνομα της καρέκλας δημιουργεί όλα όσα δεν είναι καρέκλα / επειδή υπό το όνομα της καρέκλας το σύμπαν στην ολότητά του είναι φτιαγμένο από / ό,τι είναι και δεν είναι καρέκλα / επειδή το να ονομάζεις αποτελεί μια πράξη / το να κάθεσαι για παράδειγμα / επειδή το να κάθεσαι επαναβεβαιώνει το όνομα της καρέκλας / και, συνακόλουθα, όλα όσα δεν είναι καρέκλα / και, συνακόλουθα, το σύμπαν υπό το όνομα της καρέκλας […]

(«Θεολογία της καρέκλας»)

Άκουσα τον Joost Baars να απαγγέλλει, την ημέρα της λήξης του Δέκατου Διεθνούς Φεστιβάλ Ποίησης. Ήταν η πρώτη γνωριμία με την ποίησή του και μια εξαιρετική εμπειρία. Αυτήν την εμπειρία θα προσπαθήσω να μεταφέρω, παρακάτω, μαζί με τα αποτελέσματα μιας μικρής έρευνας. Από την τελευταία λείπει το εκτενές δοκίμιο της Ειρήνης Παπακυριακού, για τον συγκεκριμένο ποιητή, το οποίο έχει δημοσιευθεί στην Ποιητική και στο οποίο δεν έχω ακόμη πρόσβαση.
Παραθέτω από τον κατάλογο, που εξέδωσε η Κοινωνία των (δε)κάτων και ο Κύκλος Ποιητών, με τους έλληνες και ξένους συμμετέχοντες στο Φεστιβάλ: «Ο Ολλανδός Joost Baars (1975) είναι ποιητής, δοκιμιογράφος και εργάζεται ως βιβλιοπώλης και επιμελητής εκδόσεων στο Άμστερνταμ. Η πρώτη του ποιητική συλλογή Binnenplaats χαιρετίστηκε ως ένα “παραισθησιογόνο, μυστηριακό βιβλίο, που αντιμετωπίζει το υπερβατικό με έναν εντελώς νέο τρόπο” και ήταν υποψήφια για τρία βραβεία, από τα οποία κέρδισε το πιο σημαντικό, για μία μόνο συλλογή, το VSB. Διδάσκει ποίηση στο Schrijversvakschool και συνεργάζεται με μουσικούς, όπως το γνωστό τζαζ-αυτοσχεδιαστικό ντουέτο Boi Akih, καθώς και με τους συνθέτες Willie Arets και Samuel Vriezen». Binnenplaats σημαίνει «περίκλειστος χώρος, εσωτερική αυλή, αίθριο». Λίγα χρόνια πριν την έκδοση της συλλογής, ο Baars απέρριψε όλη τη μέχρι τότε δουλειά του. Έκανε μια νέα αρχή, έχοντας ως στόχο μια ποίηση την οποία θα συνέχιζε να γράφει, ακόμη και αν κανείς δεν τη διάβαζε. Δίχως, δηλαδή, να τον απασχολεί η ύπαρξη ή η μη ύπαρξη μελλοντικών αναγνωστών ούτε η γνώμη και η έγκρισή τους. Ο στόχος του απέφερε ένα ρωμαλέο ντεμπούτο, το οποίο διακρίνεται για μία ορισμένη θεματολογία: την αγωνία της ονοματοθεσίας, η οποία ταυτίζεται με την αγωνία της νοηματοδότησης. Όμως, η γλώσσα διαρκώς αποτυγχάνει. Ο κόσμος τον οποίο επιχειρεί να συλλάβει αποδεικνύεται φευγαλέος και, σπανίως, προσφέρει κάποιο στήριγμα ή βεβαιότητα.
το θρόισμα των δέντρων δεν / είναι το θρόισμα των δέντρων. // είναι η φωνή Σου. το θρόισμα / που είναι πάντα το ίδιο, δεν είναι // πάντα το ίδιο. με ξεκλειδώνει, / καταλαμβάνει μέσα μου, τη // θέση που είναι δική Σου, όπου Εσύ εμφανίζεσαι / να απουσιάζεις […]
(«το θρόισμα των δέντρων», μετάφραση Ειρήνη Παπακυριακού)
Ο ενδοκειμενικός ποιητής, καίτοι άθεος, απευθύνεται σε μια υπερβατική οντότητα. Χωρίς να πιστεύει, την επικαλείται. Ώστε δημιουργεί μια μυστηριακή σχέση με κάτι το οποίο μπορεί και δεν μπορεί να ονομαστεί. Πρόκειται για μια ρευστή θρησκεία. Γεγονός που μας οδηγεί στην αποδομιστική γραφή του Baars. Γιατί σε ποιήματα, όπως αυτά, τα οποία, αποσπασματικά, παρέθεσα πιο πάνω, τον ρυθμιστικό παράγοντα συνιστά η ντεριντιανή différance. Ακολουθούμε τα ατελείωτα ίχνη ενός νοήματος, το οποίο ποτέ δεν μπορούμε να συλλάβουμε και να καθορίσουμε. Ωστόσο, τούτο το συνεχές τρεμόσβημα, η υπερχείλιση και η διάσπαση του νοήματος, που ο Jacques Derrida αποκαλεί «διασπορά», αντιπροσωπεύει έναν τύπο θεολογίας. Ο θεός αναζητείται μέσα στη dissémination. Κατά συνέπεια, η αποδομιστική γραφή του Baars, από την μια, αναζητά εκείνο στο οποίο ο αποδομισμός κανονικά επιτίθεται: την τελική λέξη, όπου συγκλίνουν όλες οι απολήξεις της ντεριντιανής «διαφωράς». Από την άλλη, όμως, έχει απόλυτη συνείδηση της ματαιότητας του εγχειρήματος.
Τα προηγούμενα αποκαλύπτουν τη μετακοσμική διάσταση μιας τέτοιας ποίησης. Θα μπορούσαμε, γενικά, να πούμε ότι ο επίμαχος όρος «μετακοσμικότητα» (Postsäkularismus), ο οποίος συνδέεται με τον Jürgen Habermas, αναφέρεται στο φάσμα των θεωριών που αφορούν την επιμονή ή και την εκ νέου ανάδυση των θρησκευτικών πεποιθήσεων, κατά τη σημερινή εποχή. Η στάση του Baars ταιριάζει περισσότερο σε αυτό το οποίο ο Clayton Crockett, στο βιβλίο του Radical Political Theology, αναλύει ως μια ριζοσπαστική θεολογία, η οποία επιβεβαιώνει τον θάνατο του θεού. Ένας θεολογικός στοχασμός με και χωρίς τον θεό, που δεν προϋποθέτει, δηλαδή, ότι ο θεός υπάρχει. Έτσι, ο αποδομισμός του Joost Baars, όπως κάθε αποδομιστική στρατηγική, υπονομεύει τη μεταφυσική της παρουσίας, αντικαθιστώντας την με το μυστήριο μιας ανεξιχνίαστης παρουσίας, της οποίας, επιπλέον, η αναζήτηση δρομολογεί μια ατέρμονη σειρά από πράξεις ελευθερίας.

*Ο Παναγιώτης Βούζης είναι κλασικός φιλόλογος και ποιητής