Ο Γλάρος

Αντώνης Βασιλάκης, Φθοροποιοί και ανεξέλεγκτοι, εγκατάσταση – στρώμα, χαραγμένες δερμάτινες ζώνες, ανθρώπινα μαλλιά , φωτοτυπίες εφημερίδων 

Με αφορμή τα 130 χρόνια (παρά ένα χρόνο) της συγγραφής του από τον Άντον Τσέχοφ

Της Ευγενίας Κριτσέφσκαγια*

«Θα χρησιμοποιήσω τη γαστρονομική ορολογία και θα πω ότι τα έργα σαν το «Γλάρο» θυμίζουν ένα ωραιότατο, πικάντικο ροκφόρ, η ποιότητα του οποίου είναι εντελώς ακατανόητη στον περισσότερο κόσμο. Το ροκφόρ διεγείρει τη γεύση των ειδικών, που έχει αμβλωθεί από διαφόρων ειδών ντελικατέσεν, αλλά σε έναν πεινασμένο μπορεί να προκαλέσει εμετό, ακόμα και ειλικρινή αποστροφή».

Πέτερσεν Β. «Τα νέα της Αγίας Πετρούπολης», 1896

Στις 17 Οκτωβρίου 1896 στη σκηνή του Θεάτρου Αλεξαντρίνσκι της Αγίας Πετρούπολης ανέβηκε ο Γλάρος του Αντόν Τσέχοφ. Το παρθενικό έργο με το οποίο ο συγγραφέας εκτέθηκε για πρώτη φορά στην κρίση του κοινού και των σεβάσμιων θεατρολόγων. Εκτέθηκε και ... γιουχαϊστηκε. Τόσο οι θεατές όσο και οι θεατρολόγοι ήταν έξαλλοι. Τι ακριβώς είδαν; Κωμωδία; Τραγωδία; Φάρσα; Ποιος νοιάζεται για την εσωτερική διάλυση των ηρώων; Τι διάλογοι ήταν αυτοί – για το τίποτα; Ποιος ήρωας είναι θετικός και ποιος αρνητικός; Ο καθένας είναι με τα γελοία του προβλήματα και κανείς δεν ακούει κανένα. «Λίγη δράση και διακόσια κιλά έρωτα», έγραφε ο Τσέχοφ.

«Ο Γλάρος του Τσέχοφ αφήνει πραγματικά απογοητευτική εντύπωση. Πρώτον, δεν είναι θεατρικό έργο, κι εδώ φάνηκε η μοιραία πλάνη του συγγραφέα, ότι τα πλαίσια του δραματικού έργου συμπίπτουν με τα πλαίσια του μυθιστορήματος... Η εκτέλεση από τους ηθοποιούς ανέδυε μια κάποια κούραση... Όλο το σύνολο δεν είχε κάποιο χαρακτήρα, ενώ μόνο έτσι θα μπορούσε να σωθεί η παράσταση και οι θεατές ίσα που χειροκροτούσαν τους ηθοποιούς. Πράγμα ανήκουστο για τη σκηνή του Θεάτρου Αλεξαντρίνσκι!» Κρούγκελ Α. «Εφημερίδα της Αγίας Πετρούπολης»

Η γυναίκα του Τσέχοφ, Όλγα Κνίπερ, ηθοποιός του Θεάτρου Τέχνης έγραφε: «Το χειμώνα του 1897-1898 όλοι κυκλοφορούσαμε με το θεατρικό στο χέρι, διαβάζαμε και ξαναδιαβάζαμε το έργο και δεν καταλαβαίναμε, πώς μπορεί να παίζεται. Όλοι μας αγαπούσαμε τον Τσέχοφ-συγγραφέα, αλλά, διαβάζοντας το Γλάρο, απορούσαμε: μπορεί άραγε να παίζεται;»  

Η αποτυχία του 1896 ήταν παταγώδης. Παρόλο που έπαιζαν οι καλύτεροι ηθοποιοί του θεάτρου. Κάποιοι ήρθαν να παρακολουθήσουν κωμωδία, όπως έγραφε η ανακοίνωση, και γελούσαν σε άσχετα σημεία. Σιγά σιγά όμως άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι στη σκηνή οι ήρωες του Γλάρου έβγαζαν τα εσώψυχά τους, μιλούσαν παράξενα, ακατάσχετα και άσχετα. Οι θεατές άρχισαν να αισθάνονται απατημένοι και μόνο που δεν σφύριζαν.

Ήταν εξαπατημένοι γιατί ήθελαν να δουν κάτι διαφορετικό από αυτό που συμβαίνει στην πραγματική ζωή, κάτι εξωφρενικό, ίσως ηρωικό, ένα οικογενειακό δράμα, έναν φόνο, ένα μυστήριο, να ακούσουν ένα ουρλιαχτό ηδονής ή πόνου. Στον Τσέχοφ δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα όπως ακριβώς στη ζωή, στον καθένα μας, γιατί «δεν συμβαίνει κάθε μέρα οι άνθρωποι να αυτοκτονούν, να κρεμιούνται, να κάνουν ερωτικές εξομολογήσεις, να λένε σοφά πράγματα. Τις περισσότερες ώρες τρώνε, πίνουν, λένε χαζομάρες, φλερτάρουν. Αυτό πρέπει να δείχνουμε στη σκηνή, όπου οι άνθρωποι να έρχονται, να φεύγουν, να τρώνε, να μιλάνε για τον καιρό, να παίζουν χαρτιά...». Αυτό έχει γράψει ο ίδιος ο Τσέχοφ. «Ενώ οι άνθρωποι τρώνε, οι ζωές τους γκρεμίζονται. Όλα είναι απλά και πολύπλοκα, όπως ακριβώς στη ζωή».

Εν ολίγοις, όταν αποφασίζεις να δεις τον Τσέχοφ στο θέατρο, πρέπει όχι μόνο να βλέπεις και να ακούς τι συμβαίνει και τι λέγεται, αλλά και τι αποσιωπούν και τι έχουν βαθιά μες στην ψυχή τους οι ήρωες.

Το 1896 η κριτική του κοινού και αρκετών θεατρολόγων απέπνεε μοχθηρότητα, έως και μίσος. Έφταιγαν όλοι: ο Τσέχοφ, ο αξιόλογος και έμπειρος σκηνοθέτης Ευτύχιος Κάρποφ, οι ηθοποιοί.

Ο Τσέχοφ βγήκε από το θέατρο και περιπλανιόταν στη νυχτερινή Πετρούπολη. Χωρίς να χαιρετίσει κανένα έφυγε για το εξοχικό του στο Μέλιχοβο.

Το φθινόπωρο του 1897, έφυγε για τη Νίκαια της Γαλλίας, όπου έμεινε έως την άνοιξη του επόμενου έτους.

 

*Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος*Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος*Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος