Υπόγειες διαδρομές

Του Κώστα Βούλγαρη

 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΡΟΥΜΠΑΣ, Περίμετρος, εκδόσεις Σμίλη, σελ. 68

 

Ο τίτλος αυτού του σημειώματος, «Υπόγειες διαδρομές», περιγράφει κατ’ αρχήν τη θεματική του βιβλίου του Γιάννη Στρούμπα, αφού το αστικό σκηνικό της μεγάλης πόλης, με το μετρό που διατρέχει τα σπλάχνα της, με τις σήραγγες, τους σταθμούς και τα πλήθη των επιβατών, είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο υφαίνονται καθημερινές εικόνες και ιστορίες.

Πολύ απλή η θεματική, μας προϊδεάζει για νεο-ηθογραφικές εικόνες της ποίησης του «καθημερινού στιγμιοτύπου», που μέχρι εξαντλήσεως την άσκησε η ομάδα ποιητών του ’70, και την ασκούν οι πολυπληθείς ποιηματογράφοι απόγονοί της.  Κάτι τέτοιο μας υποδεικνύει και το πρώτο ποίημα της συλλογής, «Μυρμηγκοφωλιά», όπου έχουμε μια δειλή γενίκευση, περιλαμβάνοντας και το υπαίθριο τοπίο, και τις εκεί υπόγειες διαδρομές.  Φθάνοντας όμως στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, «Σφηκοφωλιά», τα δεδομένα αυτά δεν ισχύουν. Γιατί το ενδιαίτημα αυτών των οχληρών εντόμων δεν είναι υπόγειο. Τι έχουμε λοιπόν εδώ; Έχουμε τον εγκλεισμό, και έτσι φωτίζεται όλο το βιβλίο, φωτίζονται δηλαδή οι υπόγειες διαδρομές ως συνθήκη εγκλεισμού.

Άλλωστε, το προτελευταίο ποίημα της συλλογής, «Μέσα από τα συρματοπλέγματα», όπου ήδη από το μότο συναντάμε τα ιστορικά τοπόσημα, «Γυάρος - Μακρόνησος - Άι-Στράτης», δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το βαρύ συμβολικό τοπίο των υπόγειων διαδρομών, ως διαδρομών εγκλεισμού και ασφυξίας, φωτίζοντας έτσι με δραματικούς τόνους τη μετάβαση από τη μακαριότητα, την παροιμιώδη και αφελή εργατικότητα, της μυρμηγκοφωλιάς του πρώτου ποιήματος, στη απωθητική διακινδύνευση της σφηκοφωλιάς του τελευταίου ποιήματος. Άλλωστε, και στα δύο ποιήματα κυριαρχεί η πανομοιότυπη κατακλείδα τους:

Τώρα πια ξέρω

Υπάρχει κι άλλος τρόπος.

Έχουμε να κάνουμε λοιπόν με ένα βιβλίο που δεν το συνέχει η θεματική του αλλά η δομή του. Άλλωστε, χωρίζεται σε δύο μέρη, που οι τίτλοι τους επιτείνουν τη διαδικασία της μετάβασης που σημείωσα προηγουμένως. «Στις αποβάθρες», είναι ο τίτλος του πρώτου μέρους, «Στις καταβόθρες» είναι ο τίτλος του δεύτερου. Και μάλιστα, η σκηνοθετημένη εικονοποιητική αφέλεια του πρώτου μέρους δίνει τη θέση της στη δραματουργική αναβάθμισή της στη δεύτερο μέρος. Η δομή του βιβλίου λοιπόν, στην οποία φυσικά μετέχει και ο στρατοπεδικών απηχήσεων τίτλος του, Περίμετρος, όχι μόνο το συνέχει αλλά και φωτίζει τελείως διαφορετικά τα καθημερινά στιγμιότυπα στις υπόγειες διαδρομές του μετρό, της αστικής ζωής, των υπαίθριων εικόνων. Έτσι ο Στρούμπας δείχνει πώς, αν ο ποιητής «έχει κάτι στο μυαλό του», έχει να πει δηλαδή, μπορεί να οργανώσει αφηγηματικά το βιβλίο του, που έτσι πια δεν είναι «συλλογή» των ποιημάτων που έγραψε τελευταία, αλλά μια σύνθεση, με απλά, κάποτε και απλοϊκά υλικά («φτενά» τα είπε ο Λάγιος).

Στα υλικά αυτά θα πρέπει να περιλάβουμε βέβαια τα ποικίλα σπαράγματα ρυθμικής αγωγής κάποιων ποιημάτων, την ευχέρειά του στη μετάβαση από την απλή στη σημαίνουσα εικονοποιία, τη μετάβαση επίσης από τη γλαφυρή και «αθώα», ιμπρεσσιονιστική στο πρώτο μέρος, στη σημαίνουσα, με μια εξπρεσιονιστική σκληράδα, εννοιολόγηση του δεύτερου μέρους.

 Αν, λοιπόν, το βιβλίο του Γιάννη Στρούμπα από τη μια δείχνει τα όρια της σημερινής «ποιητική κοινής», καθώς και τη συνθήκη εγκλεισμού στον ορίζοντα προσδοκιών της, ταυτόχρονα δείχνει και έναν τρόπο υπέρβασής της («Υπάρχει κι άλλος τρόπος»). Πού τον αναζητά ο Στρούμπας; Κάτω από την επιφάνεια. Πού αλλού; Θα πρόσθετα, όμως, και κάτω από την επιφάνεια της επαρκούς φιλολογικής του, επαγγελματικής σκευής/ εμπλοκής...

Σολομόν Νικρίτιν, Κεφάλι. Από την σειρά «Πόλεμος», 1922-23, μελάνι σε χαρτί