Μετά τον υβριδισμό

Η ρευστότητα ως διακινδύνευση

 

Του Κώστα Βούλγαρη

 

Πάνος Χαραλάμπους, AMVRAKIA.MIA, επιμέλεια Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, Citronne Gallery, Π. Ιωακείμ 19, και οικία Σπητέρη, κτήριο Α. Προβελέγγιου, Κυκλάδων 8∙ μέχρι 11 Μαΐου

 

Μια αγροτική, υπαίθρια εγκατάσταση στο Κολωνάκι, και μάλιστα όχι σε μια γκαλερί «ανοικτή», που βλέπει στον δρόμο, ή ακόμα και σε κήπο, αλλά βρίσκεται σε ένα διαμέρισμα του 4ου ορόφου, αποτελεί έτσι κι αλλιώς μια πρόκληση.

Κυριαρχούν οι παλαιωμένοι σωλήνες άρδευσης, «ταχείας συνδέσεως», που συνέχουν όλη την εγκατάσταση, και η εικόνα τους, που την έχουμε από αγροτικές περιοχές, συνώνυμη της καλλιέργειας, έρχεται και εγκαθίσταται στην πιο αστική συνθήκη της πόλης. Όχι όμως για να παραχθεί μια βλασφημία, δηλαδή ένας τόπος-τοπίο (όπως το είπε καίρια ο Τάκης Σινόπουλος) αλλά για να συνδέσουν τους δύο χώρους της Citronne Gallery όπου πραγματοποιούνται οι επιμέρους δράσεις, και να τις καθορίσουν.

Στον έναν χώρο έχουμε τους τρισδιάστατους πίνακες-τελάρα που φτιάχνονται με φύλλα καπνού, αγαπημένο υλικό του Χαραλάμπους και καρπός της γης της Αμβρακίας, ένα βίντεο του ημίγυμνου καλλιτέχνη όπου τον κορφολογεί και τον «ψειρίζει», στο πρόσωπο και στα χέρια, μια καρακάξα, πουλί σαρκοβόρο, αλλά και την εκβολή των σωλήνων σε δύο μεταλλικά κιβώτια με τα οποία μεταφέρονταν το νερό με τα γαϊδούρια, κιβώτια που πατούν πάνω στα επίσης αγαπημένα στον καλλιτέχνη, αντεστραμμένα γυάλινα ποτήρια.

Στον δεύτερο χώρο της γκαλερί, η λίμνη Αμβρακία, μεταλλικής κατασκευής κι αυτή, στην άλλη άκρη των σωλήνων, απλώνεται πάνω στα ποτήρια, με το άλλο βίντεο να μας δείχνει τον χορό του καλλιτέχνη, με γυμνά πόδια πάνω σε ίδια ποτήρια, υπό τον ήχο και τους ρυθμούς του Τάκη Καρναβά, με μια στοίβα από αφίσες του να φυτρώνει και αυτή από το δάπεδο-γη, ενώ μέσα σε δύο αλουμινένιες λεκάνες με νερό επιπλέουν δύο άλλες, πανομοιότυπες, που φέρουν αντίστοιχα στα σπλάχνα τους ένα φορητό κασετόφωνο κι ένα πικάπ, ενώ και το «παράρτημα» της έκθεσης, στην οδό Κυκλάδων 8, διευρύνει και επιτείνει τα παραπάνω, με μια ξύλινη βάρκα-άρπα και ένα βίντεο με τη μουσική που βγαίνει από τις χορδές της, όταν τρίβονται με το γυάλινο ποτήρι...

 Το νερό, ο χορός, η επισφαλής ισορροπία των αντικειμένων και του καλλιτέχνη πάνω στα ποτήρια, τα ταυτισμένα με την καύση και την εξαέρωση φύλλα καπνού, ο ήχος και η εικόνα του «άγραφου» λαϊκού καλλιτέχνη της περιοχής, η λίμνη Αμβρακία, που κι αυτή ποτέ δεν καλύπτει την ίδια ακριβώς περιοχή, δεν έχει το ίδιο ακριβώς σχήμα, ανάλογα με την εποχή και τη χρονιά, ανάλογα πια με την πορεία της κλιματικής αλλαγής, η πάντα απροσδιόριστη στην κατάληξή της σχέση του ανθρώπου με ένα σαρκοβόρο πτηνό, οι δύο επιπλέουσες αλουμινένιες λεκάνες που δεν θέλουν και πολύ να βυθιστούν, συμπαρασύροντας τα μέσα αναπαραγωγής της μουσικής, οι αφίσες που έτσι κι αλλιώς είναι μιας χρήσης για τα πανηγύρια, το παλλόμενο νερό μέσα στα μεταλλικά δοχεία μεταφοράς του, στην πλάτη των ζώων που κινούνται, φτιάχνουν την όλη δραματική συνθήκη της ρευστότητας και της προσωρινότητας, της ματαιότητας κάθε μνημείωσης, ακόμα κι αν αναφέρεται σε έναν τόπο, ορισμένο απολύτως γεωγραφικά και ιστορικά.

Ο άνθρωπος, μέσα σε αυτή τη συνθήκη της ρευστότητας, δηλαδή ο καλλιτέχνης, γιατί αυτός είναι στα βίντεο (επισφαλή κι αυτά, όχι «αντικειμενοποιημένα», εκτεθειμένα π.χ. ακόμα και στον πιο απλό κίνδυνο, διακοπής του ρεύματος), είχε την επιλογή είτε να παρατηρεί το «τοπίο» και να έχει φτιάξει την εγκατάσταση, χειροποίητη και εμπνευσμένη βέβαια από τον ίδιο, είτε να μετέχει σε αυτήν, με τον τρόπο και το πρόταγμα όλων των έργων του Χαραλάμπους τα τελευταία χρόνια, δηλαδή διακινδυνεύοντας την ύπαρξή του.

Πρόκειται για μια οιονεί αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη, που δεν αρκείται στη μίξη τεχνικών και υλικών (αυτή η φάση της εν γένει σύγχρονης τέχνης έχει παρέλθει ως «πρωτοτυπία»), αλλά, υποβαθμίζοντας την υβριδικότητα στη θέση που της αντιστοιχεί, δηλαδή στη θέση της τεχνικής, φιλοτεχνεί την αφήγηση της ρευστότητας του ιστορικού παρόντος, αναδεικνύοντας το καλλιτεχνικό πρόταγμα του έργου του.

Εδώ όμως και το πρόταγμα διαφοροποιείται, γιατί στο ένα βίντεο το πρόσωπο/ αναπαράσταση του καλλιτέχνη δεν είναι δεδομένο, αφού το διαμορφώνει η σαρκοβόρα καρακάξα (ταπεινό κορακοειδές υποείδος), που ενδεχομένως μπορεί, π.χ. με ένα τσίμπημα, να το τυφλώσει ή και να το καταστρέψει, ενώ στο άλλο βίντεο βλέπουμε μόνο το κάτω μέρος δύο ποδιών που χορεύουν πάνω στα γυάλινα ποτήρια. Το πρόταγμα λοιπόν του έργου δεν είναι πια η διακινδύνευση του καλλιτέχνη, ως μια στάση-πρόταση, αλλά η τέχνη ως διακινδύνευση.

Έτσι, το έργο του Χαραλάμπους αφίσταται της όποιας εντοπιότητας και του όποιου ανθρωπολογικού συρμού της εποχής, είναι μια εγκατάσταση σε ένα οποιοδήποτε σημείο του Παλαιού Κόσμου (οικοζώνες: Παλαιοαρκτική, Αφροτροπική, Ινδομαλαϊκή), όπου ζει η καρακάξα, αλλά και έξω από αυτόν, όπου ζουν άλλα ταπεινά υποείδη, εξίσου ταπεινά με τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην εγκατάσταση.

Η γενίκευση και καθολικότητα της διακινδύνευσης λοιπόν, ως πρόταγμα της τέχνης αλλά και της ζωής. Ρευστότητα και διακινδύνευση βέβαια υπάρχει και στη διακίνηση των κεφαλαίων, ή ακόμα και στις φαρμακευτικές πρακτικές (π.χ. με τα πρόσφατα εμβόλια του κορονωϊού), ρευστότητα και διακινδύνευση είναι που  χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο καπιταλισμό. Το πρόταγμα λοιπόν του έργου του Χαραλάμπους, τελικά, γενικεύεται ως  αντίρροπη διακινδύνευση, γιατί ο «αντί-λόγος» και η «αντί-πράξη» δεν μπορούν πια να αρθρωθούν με τη νωχέλεια, τη γραφειοκρατική αντίληψη, την πολιτισμική λογική και την ασφάλεια (δηλαδή τη μη διακινδύνευση) των παρελθουσών δεκαετιών.

Το πρόταγμα του έργου έρχεται να συναντήσει ριζικά αιτούμενα, ανθρώπινης, κοινωνικής πράξης, αιτούμενα επαναστατικά, απογυμνωμένα κι αυτά από τα στερεότυπα και τη φθορά τους.

(Μιλάω για το πρόταγμα του έργου και όχι για την «πρόθεση» του Χαραλάμπους, γιατί η σταθερή, χρόνια ενασχόλησή του με τον γενέθλιο τόπο του ίσως έχει αφήσει στο πρόσωπο του καλλιτέχνη μια αχλύ τοπικότητας, αφού στις μέρες μας η θεματογραφία υπεραξιώνεται, αδηφάγα, από το συνήθως αβαθές των πολιτισμικών σπουδών...).

Πάνος Χαραλάμπους, AMVRAKIA.MIA. Φωτ. Γρηγόρης Καραμπάς