Jimmie Durham (1940-2021): Ανθρώπινη Απελευθέρωση

Jimmie Durham, Shiny Self-Portrait, 2016

Της Χριστίνας Πετρηνού*

Στον νέο της χώρο, η γκαλερί Μπαταγιάννη παρουσιάζει την τρίτη ατομική έκθεση του Αμερικανού καλλιτέχνη Jimmie Durham. Πρόκειται για μια εξαιρετική έκθεση, αφού συμπεριλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα της καλλιτεχνικής του έκφρασης.

Μοναδικός καλλιτέχνης, ποιητής, πολιτικός ακτιβιστής είναι λίγες από τις αναφορές που μπορούμε να κάνουμε για την πολυπραγμοσύνη του Jimmie Durham. Ο ίδιος θα εκμυστηρευτεί πως πάνω από όλα «παραμένει ποιητής και ύστερα γλύπτης και καλλιτέχνης». Εξ αρχής ασχολήθηκε με τα ανθρώπινα δικαιώματα ιδιαίτερα των Ινδιάνων της Αμερικής. Μεταξύ πολλών εκθέσεων που έχουν οργανωθεί για το έργο του ξεχωρίζουν οι συμμετοχές του στην Documenta (1992 & 2012), στην Whitney Biennial το 1993 ενώ συμμετείχε πολλές φορές στην Μπιενάλε της Βενετίας (2001, 2003, 2005, 2011), όπου το 2019 τιμήθηκε για το σύνολο του καλλιτεχνικού του έργου. Πάρα πολλές είναι και οι ατομικές του εκθέσεις, από τις οποίες ξεχωρίζουμε αυτήν στην Serpentine Gallery του Λονδίνου και στο Neuer Berliner Kunstverein στο Βερολίνο το 2015. Πολυταξιδεμένος, αποκαλούσε τον εαυτό του αρχικά «πολίτη του κόσμου» και ύστερα «άστεγο». Από τη Γενεύη όπου σπούδασε το 1965, επέστρεψε στην Αμερική το 1973. Το 1987 τον συναντάμε στο Μεξικό. Εγκαθίσταται στη Ευρώπη και ζει από το 1994 μεταξύ Βερολίνου και Νάπολης.

Από τα έργα που εκτίθενται στην γκαλερί ξεχωρίζουμε μεταξύ άλλων, το βίντεο Fleur de pas mal, το οποίο αποτελεί μια προσπάθεια αντίστροφης αναφοράς στη συλλογή ποιημάτων Les Fleurs du mal (1857) του Σαρλ Μπωντλαίρ. Η ψυχική κατάσταση του καλλιτέχνη αποπνέει χιούμορ και δεν είναι τόσο άσχημη όσο του ποιητή. Με το λογοπαίγνιο που κάνει ο Durham απομακρύνει τον πόνο από τον δημιουργό του. Πρόκειται για ένα ειρωνικό κλείσιμο του ματιού απέναντι στον συγγραφέα. Βλέπουμε μια επίπεδη πέτρα να πέφτει μέσα σε έναν πλαστικό κουβά, από όπου ξεπετάγονται χρώματα σαν ένα φαντασμαγορικό πυροτέχνημα. Με αυτό το σπλας ο εικαστικός μας μεταφέρει μακριά από το spleen των ποιημάτων.

Επίσης αυτοσαρκαστικός βρίσκεται να είναι στο έργο Shiny Self-Portrait (2016), όπου φωτογραφίζει τον εαυτό του σε προχωρημένη ηλικία σκεπασμένο με ένα διάφανο ύφασμα γεμάτο λουλούδια. Η «Άνοιξη» άραγε θα έρθει;

Δύο εντυπωσιακά τυπώματα με βελούδινη υφή είναι τα κρανία από ζώο: το Red, Blew (2020) απεικονίζει το κόκκινο κεφάλι και το Night Vision (2020) το μαύρο κεφάλι. Και τα δύο αποτυπώνονται σε μαύρο φόντο. Οι χρωματισμοί αυτών των τυπωμάτων κάνουν τα κρανία να μοιάζουν πολύ επιβλητικά και ζωντανά. Ο ίδιος έχει εντοπίσει κρανία ή σκελετούς ζώων αλλά και ανθρώπων πεταμένα στα σκουπίδια. Θα λέγαμε πως τον αφήνει αδιάφορο το εξωτικό στοιχείο που μπορεί να εκφράζει η απεικόνιση. Έχοντας ενσωματώσει πολλές φορές σε γλυπτά του κρανία ζώων, δίνοντάς τους μια δεύτερη ευκαιρία ζωής, καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικά είναι τα τυπώματα αυτά για το έργο του, που συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκθεση.

Το τύπωμα Je N’Sais Quoi (2020) παρουσιάζει μια φιγούρα παραμορφωμένη, καθόλου τρομακτική αλλά απεναντίας άκρως παιδική και χιουμοριστική. Αντίθετα, στο Inner Self Portrait (2020)απεικονίζει μια τομή κεφαλιού σαν εγκεφαλογράφημα, που μοιάζει με σχέδιο επιστημονικής φαντασίας.

Μια μεταξοτυπία με τον υπαινικτικό τίτλο Look Ahead (2013), ένα αντίτυπο της οποίας συμπεριλαμβάνεται στο MOMA της Νέας Υόρκης και η οποία τυπώθηκε στο περιοδικό Parkett 92, τη συναντάμε στην έκθεση αυτή. Κατά κάποιον τρόπο εκφράζει τον πρωταρχικό του ρόλο ως ακτιβιστής ποιητής. Κάτω από τα πλατανόφυλλα διαβάζουμε στα ελληνικά γραμμένο το ακόλουθο σύντομο κείμενο: «Έχουμε χρησιμοποιήσει ανθεκτικά υλικά για αυτό το έργο. Ακόμα και έτσι αυτό θα χαθεί και θα ξεχασθεί». Με δυο φράσεις, σαν απόηχος του φθινοπώρου, μιλά για τη ματαιότητα της ζωής και της τέχνης. Με μια λέξη εναντιώνεται στο σύστημα της τέχνης και της εμπορευματοποίησής της. Οι λέξεις είναι αλληλένδετες με την εικόνα.

Τα μαυρόασπρα σχέδια που εκτίθενται στην γκαλερί ξεχωρίζουν από την προσπάθεια να αρθρώσουν έναν λόγο. Κάτω από την πίεση του μολυβιού το χαρτί «τραυματίζεται», σκίζεται, και μέσα από τα θραύσματα ανασύρεται όλη η ποίηση και η ευαισθησία αλλά και δύναμη των σχεδίων αυτών.

Τέλος, στην έκθεση εκτίθεται και η γλυπτική του έκφραση. Μια αλουμινένια επιφάνεια σαν φωλιά περιλαμβάνει μια μικρή πέτρα. Πρόκειται για ένα κολάζ όπου η πέτρα συμβολίζει κάτι αντι-μνημειώδες, καθώς κανείς δεν μπορεί πια να κτίσει κάτι με αυτήν. Η βιομηχανοποίηση που εκφράζει το αλουμίνιο κάνει την πέτρα να φαίνεται πιο ανθρώπινη, αλλά και πιο ονειρική.

Στο σύνολό της η έκθεση του Jimmie Durham αποπνέει ευαισθησία και ανθρωπισμό!

*Η Χριστίνα Πετρηνού είναι ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων