Ο βιωμένος τόπος

1000 τεύχη "Αναγνώσεις"

Του Γιώργου Μερτίκα

Στον ονειροχώρο των αναγνώσεων, εκεί δηλαδή όπου οι χρονικές στιγμές μιας εικοσαετίας –πάνω από δεκαετία για μένα προσωπικά- αλληλοδιαπλέκονται, θα μπορούσαν να γραφτούν πλήθος διηγημάτων, ιστοριών ενός μικρού έπους. Όπως εκείνη τη βραδιά, όταν παραμονή της γιορτής Κωνσταντίνου κι Ελένης, στο βάθος της στοάς επί της Σωκράτους, στο καφενείον «η ρέμβη», καθόταν σε τραπέζι η παρέα των αναγνώσεων, με λιτούς μεζέδες και κρασί. Η Μάρθα νάχει επιστρέψει από τη θεραπεία στην οποία τη συνόδευε ο Κώστας, ο Άλκης να μας αρωματίζει με το τσιμπούκι στα κιτρινισμένα δάχτυλα του δεξιού χεριού, κι ο Πέτρος ν’ απολαμβάνει την κόκα κόλα, ενώ η Φωτεινή μόλις έχει αφιχθεί∙ ο άλλος Κώστας, γενικά σιωπηλός, να ετοιμάζεται να φύγει. Τη στιγμή λοιπόν που η συζήτηση έχει πάρει τα πάνω της –με τη νοερή συμμετοχή της αγαπημένης μας Τζίνας– και η Μάρθα έχει βγει από το βυθισμένο βλέμμα της χημειό, νά ’σου και φέρνει τ’ ανοιξιάτικο αεράκι εκκλησιαστικούς ψαλμούς από τον δρόμο. Στο σαν οθόνη άνοιγμα της στοάς, κάτι παρόμοιο μα αντίστροφο με την οθόνη του πλατωνικού σπηλαίου, αφού οι ιδέες βρίσκονταν ανάμεσά μας, προβάλει η περιφορά της εικόνας του αγίου. Από πίσω μια ομάδα καμμιά εικοσαριά γερόντων, ανδρών και γυναικών, που κρατούν και τα εξαπτέρυγα, ό,τι απόμεινε (σαν ανάμνηση) από μια γειτονιά που έσβησε μαζί με μια ελλάδα που δεν υπάρχει πιά…

Στο δημόσιο τόπο των «αναγνώσεων» τώρα η γείωση: Χρειάζεται μεγάλο πάθος, μα και πολύ, πάρα πολύ επαγγελματισμό, για να παραχθεί ένα ένθετο εφημερίδας περί ιδεών, βιβλίων και τεχνών, στην κυριακάτικη έκδοσή της, και να φθάσει τα χίλια φύλλα! Φαινόμενο μοναδικό στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων, οι «αναγνώσεις» της κυριακάτικης αυγής κατόρθωσαν το ακατόρθωτο. Σε μια εποχή κατά την οποία το βιβλίο μαζί με τη σκέψη εκτοπίζονται από τις εφημερίδες (και όχι μόνο) για ν’ αντικατασταθούν από την ωμή προπαγάνδα, οι «αναγνώσεις» είναι το βέβαιο σημείο αναφοράς, ένας ανεξάρτητος παραγωγός ιδεών, στον χώρο του βιβλίου και της τέχνης, αν και δεν έπαυσαν ποτέ να ξεπερνούν τα όρια τους μ’ εκατοντάδες αφιερωμάτων, ιστορικών, θεωρητικών, καλλιτεχνικών.

Στο βιωμένο κόσμο τους γνώρισαν ασφαλώς διακυμάνσεις αλλά μπορούσαν πάντα να τις ξεπερνούν, να παραμένουν νέες και να ξαφνιάζουν, ν’ αφήνουν αμήχανους όσους επιχειρούν να μειώσουν τη δυναμική τους, με τον τάδε ή τον δείνα τρόπο. Για την μακρο-ιστορία τους υπάρχουν άλλοι φίλοι που μπορούν ασφαλώς να μιλήσουν καλύτερα, μια κι έχουν μεγαλύτερη εποπτεία του χρόνου και του τόπου όπου παράγονται. Μιλώ βέβαια για ανθρώπους από τη συντεχνία των «αναγνώσεων», όπως ο Άλκης Ρήγος κι ο Κώστας Γαβρόγλου οι οποίοι κάθισαν σε ίση (όχι ντε και καλά όμοια) βάση, να δημιουργήσουν ό,τι σήμερα ξέρουμε πως είναι οι «αναγνώσεις». Μα πάνω απ’ όλα μιλώ για τον Κώστα Βούλγαρη, τον διανοούμενο που κράτησε και κρατά τα ηνία των «αναγνώσεων». Για όσους δοκιμάστηκαν στον έντυπο λόγο, γνωρίζουν πως μια συντεχνία των γραμμάτων χρειάζεται την «ανδρός ενός αρχή» για να σύρει το άρμα της δημοκρατίας. Κι ο Κώστας το ’κανε και το κάνει.

Κρατώ στη μνήμη μου τη σαββατιάτικη συνάντησή μας, πάνω από δέκα χρόνια πριν, στο «Πανελλήνιο» της οδού Μαυρομιχάλη όταν ο Κώστας μου έκαμε την πρόταση για συμμετοχή στο συνάφι των «αναγνώσεων». Ήταν μια πρόταση που δέχτηκα ευχάριστα, και δεν μετάνιωσα ούτε στιγμή (γιατί νά ’ναι σοφό να μετανιώνουμε για επιλογές μας κι όχι αδυναμία της στιγμής;).

Στους δίσεκτους καιρούς που ήρθαν, στον βιωμένο κόσμο μας που δεν υπάρχει πια και στην άβυσσο π’ ανοίγεται μπροστά μας, οι «αναγνώσεις» κατέχουν σταθερά μια θέση μνήμης και άρα σκέψης (σκέψεων), μ’ αφορμή τον χώρο του βιβλίου και της τέχνης. Η μακροημέρευσή τους είναι ένα δείγμα, μια απόδειξη πως υπάρχουν ακόμα πολλοί τρόποι για να διαβούμε πάνω από την άβυσσο.

Έρρωσθε