Αντιγόνη παντού

Κορνήλιος Γραμμένος, Aliens (λεπτομέρεια), 1995, Πλατεία Δεξαμενής, Αθήνα

ΣΑΡΑ ΘΗΛΥΚΟΥ, Η Αντιγόνη στην Αϊτή, εκδόσεις Νίκας, σελ. 48

Καμία έκπληξη δεν μας προκαλεί ο τίτλος. Γιατί η Αντιγόνη είναι ο χαρακτήρας ο πιο μεταποιημένος και πολυταξιδεμένος. Κάθε εποχή έχει και τη δική της. Είναι αυτή η οποία αντιστέκεται στην εκάστοτε καταπίεση και η καταπίεση δεν έχει τέλος. Η ζωή της Αντιγόνης ξεκίνησε από το μύθο αλλά διασχίζει την ιστορία.Έρχεται από τους Λαβδακίδες και φτάνει στον Σοφοκλή, με τους δύο Οιδίποδες, –Τύραννο και Επί Κολωνώ– από τη Θήβα στην Αθήνα και πάλι πίσω. Στο χρόνια που πέρασαν την ύμνησαν πολλοί. Ποιητές και φιλόσοφοι, όπως ο Höelderlin, o Hegel, o Goethe, o Schelling, o Kierkegaard, η Yourcensr, o Anouilh είναι μερικοί μόνο από τους πολλούς που ασχολήθηκαν μαζί τους.

Καθόλου παράταιρο δεν θα ήταν να ονομάσουμε αυτή την Αντιγόνη «εξωτική», με την έννοια του είδους που δεν επιχωριάζει σε κανονικές συνθήκες και ζει εκεί που ήρωες και οι ηρωίδες περνούν πέρα από το μέτρο. Ποιητική μετάπλαση της Σάρας Θηλυκού που την βρίσκει στην Αϊτή, από όπου, ως γνωστόν, ξεκίνησε ένα καράβι με ένα φόρτωμα καφέ, να πουληθεί για τον Αγώνα των Ελλήνων. Και να πώς η Αντιγόνη βρέθηκε στην Αϊτή. Έθαψα με τα ίδια μου τα χέρια εκεί /πολλούς συντρόφους/ αδέλφια δεν είμαστε όλοι;

Και άλλος χρόνος έχει περάσει – ο κόσμος δεν έχει αλλάξει, μας δίνει το μότο από τον Allen Ginsberg. Και με την ιδιότητα της θεατρολόγου, στήνει το σκηνικό με τρία πρόσωπα ηρώων -Αντιγόνη, Ισμήνη, Αίμων- και τρία πρόσωπα για τον χορό. Η παράσταση σε απόλυτη αριθμητική συμμετρία. Η Αντιγόνη παίρνει τον λόγο και σχολιάζει τα διακόσια χρόνια (η αναφορά στην Επανάσταση του 1821;), αλλά και η παρουσία της παντού: στην Αργεντινή, στη Νότια Αφρική, στο Αφγανιστάν, στην Ινδία, στη Σαουδική Αραβία, στου Χίτλερ τη Γερμανία. Γιατί η Αντιγόνη ταξιδεύει όπου υπάρχει καταπίεση, όπου υπάρχει αντίδραση.

Το έργο όλο είναι το όνομά της. Στο ερώτημα του χορού: «Ποια είσαι Αντιγόνη;» απαντά πανομοιότυπα και υπερήφανα, δηλώνοντας: «το όνομά μου; Αντιγόνη», «Είμαι Είμαι η Αντιγόνη», «Είμαι Είμαι η Αντιγόνη», «πίσω από κάθε μάσκα φοβισμένου αστού», «νύφη ανύμφευτος» ή αλλιώς άκλαυτος, άφιλος, ανυμέναιος, ταλαίφρων άγομαι (στίχ, 876-878).

Η Θηλυκού θα συμπληρώσει τα κενά του μύθου. Θα μιλήσει η Ισμήνη, όμως όχι όπως ξέρουμε, προσπαθώντας να συνετίσει την αδελφή της, αλλά μιλώντας σαν την άλλη, εκείνη του Γιάννη Ρίτσου. Θα αναφερθεί στην ομορφιά της Αντιγόνης, την οποία ξέχασε τελείως ο Σοφοκλής, θα τονίσει πόσο έμοιαζε της μητέρας της και ότι είχε το βλέμμα το βαθύ του πατέρα της. Θα μιλήσει για τα μακρινά ταξίδια της και την παρουσία της σε επαναστάσεις σε χώρες μακρινές και για τον Αίμονα που απουσιάζει τελείως από τα λόγια της στην τραγωδία. Έτσι τη θέλησε ο Σοφοκλής, προσηλωμένη στον στόχο της, χωρίς φροντίδα για τον εαυτό της, την ομορφιά της, τον έρωτά της. Όμως η Αντιγόνη, αυτή η αθλήτρια που με τον θάνατό της νίκησε τους αιώνες, είναι και πάλι ζωντανή και πάλι παρούσα.

Η Αντιγόνη ποτέ δεν πεθαίνει, με όποιο παρασημαινόμενο επιτρέπει η φράση. Και γι’ αυτό οι άνθρωποι την ερωτεύονται και την επανερωτεύονται οι Αίμονες με την εμμονή τους, με την εμμονή της. Είναι η Αντιγόνη – ιδέα – αντίσταση - Πασιονάρια. Κι από την άλλη είναι η όμορφη κοπέλα που μιλάει με τα λουλούδια, αλλά και σαν Πυθία γράφει «χρησμούς και προφητείες και παραμύθια/ιδίως αυτά που αίσιο έχουν τέλος/ αλλά και όσα τέλος δεν έχουν και κρατούν για πάντα…/ γνωρίζοντας. Πως πρόκειται μονάχα για το ίδιο πράγμα, την αλήθεια/ μια κίνηση αδιάκοπη στο εκκρεμές της συμφιλίωσης/ … /χωρίς θυμό κανένα φόβο ή προσδοκία».

Η Αντιγόνη γύρισε όλον τον κόσμο, έλαβε μέρος σε όλους τους αγώνες αλλά παραμένει απελπισμένη. «Ο κόσμος δεν αλλάζει», «κάθε θυσία μάταιη», διαπιστώνει. Και επιστρέφει στον Αίμονα, αλλά ελεύθερη δεν είναι. Η αλήθεια της, σαν το εκκρεμές, κινείται ανάμες σ’ αυτήν που πέθανε, στην άλλη που ταξίδεψε και σ’ αυτήν που αναρωτιέται: Είμαι/ Είμαι η Αντιγόνη;

Ανθούλα Δανιήλ