Παρά θίν’ αλός

Γενική άποψη της έκθεση του Άγγελου Αντωνόπουλου "Όλα τα παιχνίδια έχουν δικαίωμα να σπάνε» στη γκαλερί ENIA

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΆΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Τόπος, σελ. 376

    

Τρεις και ένας άνδρες, αειθαλείς ευσταλείς γέροντες και παντός καιρού κολυμβητές, συναντώνται τρεις τουλάχιστον φορές την εβδομάδα σ’ ένα απάνεμο και ήρεμο λιμανάκι της Βάρκιζας. Στις αναζωογονητικές βουτιές στα γαλανά νερά του Σαρωνικού και στους τακτικούς τους συμποσιασμούς σχολιάζουν με πειράγματα και αστεϊσμούς παίδων, με ελαφρότητα και παιγνιώδη διάθεση μειρακίων, την επικαιρότητα, τις αναγκαστικές δουλείες και τα μικροπροβλήματα της καθημερινότητας, αποφεύγοντας πεισματικά να αγγίξουν τις σοβαρές και καίριες πτυχές του βίου και την εκτροχιασμένη κοινωνικοπολιτική κατάσταση της χώρας. Να μιλήσουν για την προ των πυλών βαθειά ανθρωπιστική κρίση που απειλεί να εκθεμελιώσει εκ βάθρων, την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, τους δημοκρατικούς θεσμούς και τα οικονομικά και κοινωνικά κεκτημένα.

Εκεί δίπλα στην θάλασσα, μια κρύα μέρα του Δεκεμβρίου, θα διασταυρωθούν οι δρόμοι τους με ένα παράξενο ζευγάρι, που θα ξεβράσει θαλασσοδαρμένο η κακοκαιρία. Τον Έλληνα πρώην λοστρόμο και πρώην μαχητή των Ζαπατίστας Νώντα και την μεξικανή νοσοκόμα γυναίκα του Ινέθ, στρατευμένη αγωνίστρια στην υπόθεση της ανεξαρτησίας της πατρίδας της, τον σκύλο και το μικρό τους ιστιοπλοϊκό. Η τυχαία συνάντηση θα αποβεί μοιραία και καθοριστική για τους τρείς και έναν άνδρες. Τους τρεις συνονόματους Θωμάδες και τον Ξενοφώντα, τον Φώντα τον δάσκαλο, που χωρίς δεύτερη σκέψη συνέβαλε στην διάσωση και τον ασφαλή ελλιμενισμό του σκάφους, βοηθώντας με σθένος και αυτοθυσία τους ναυαγούς.

Ο Άρης Μαραγκόπουλος μας συστήνει τρεις και μία εμβληματικές ομάδες πολιτών: τον Μανιάτη Θωμά, βασιλικό-χουντικό το πάλαι ποτέ και νυν δεξιό, άνθρωπο της πιάτσας, ψημένο και τραχύ από τα πάρε-δώσε με την εξουσία και τα κυκλώματα της νύχτας και με γερό κομπόδεμα από τις καντίνες του με τα βρώμικα, τον Ικαριώτη Θωμά, ντόμπρο και σκληραγωγημένο βιοπαλαιστή εργάτη στην ζώνη του Περάματος και αμετανόητο κομμουνιστή παλαιάς κοπής, υπέρμαχο της κομματικής πειθαρχίας και των συντονισμένων δημοκρατικών διαδικασιών, τον πασόκο Θωμά από τον Πόρο, ευπειθή υιό του κομματάρχη πατρός, πρώην εύζωνα, πρώην εργολάβο και δεξιοτέχνη των ίσων αποστάσεων και των ασφαλών, επικερδών επιλογών, με την πολύ νεαρή αταίριαστη σύζυγο και τέλος τον διανοούμενο, συνειδητοποιημένο Φώντα, καθηγητή και εμπνευσμένο παιδαγωγό, ο οποίος βρίσκεται στον αντίποδα των άλλων να βασανίζεται σιωπηλά και παθητικά, στον ύπνο και τον ξύπνιο του, για τα στραβά της πολιτικής κατάστασης της χώρας και για τις προσωπικές του ανεπάρκειες.

Ένα απολαυστικό και ευανάγνωστο μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή για την γνωστή μας άγνωστη τρίτη ηλικία -που ξορκίζουμε και αγνοούμε- και τις απεριόριστες ανεκμετάλλευτες δυνατότητές της. Μια ανατρεπτική αφήγηση με σπάνια οξυδέρκεια, γλυκύτητα και ειλικρινή συγκίνηση, διεισδυτική κριτική ματιά και καυστικό χιούμορ. Μια πολυδιάστατη ιστορία για την αγάπη της θάλασσας με φόντο τις ακτές της αττικής χερσονήσου, για τον πόθο της ελευθερίας και την σημασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, χωρίς αμφίβολους αφορισμούς και ανέξοδους διδακτισμούς. Μια, μεθοδικά οργανωμένη από τον συγγραφέα, πολιτική αλληγορία, με ενδιαφέρουσα πλοκή και πολυεπίπεδη δράση, που ανασύρει από την πρόσφατη ιστορία τα ανεπούλωτα τραύματα του εμφυλίου, της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης. Που υποδεικνύει τα κενά και τα χάσματα της διαβρωτικής γκρίζας περιόδου που ακολούθησε, βυθίζοντας στον χυλό της ευζωίας, του άκοπου πλουτισμού και του ωχαδερφισμού την χώρα. Όταν μια διάχυτη αίσθηση παραίτησης και νάρκωσης κλείδωνε τις καρδιές στην σφαίρα του ιδιωτικού και συρρίκνωνε τα όνειρα, τα οράματα και τους ορίζοντες των Ελλήνων, μετατρέποντάς τους σε ένα «έθνος ηλιθίων». Μια διαπίστωση που εκστομίζεται ευθαρσώς από την μεξικανή Ινέθ, αφήνοντας εμβρόντητους τους πάντες, καθόσον  κατονομάζει χωρίς περιστροφές ένα έθνος ενδοτικών και ανυποψίαστων που άγονται και φέρονται, ενώ ένας εσμός, συμφεροντολόγων, ανερμάτιστων και διεφθαρμένων πολιτικών εναλλάσσεται στην εξουσία. Είναι απολαυστικές οι χαρτογραφήσεις που επιχειρεί ο συγγραφέας ανά την ελληνική επικράτεια καταθέτοντας με καταιγιστικό ρυθμό ονόματα από πόλεις, χωριά, γειτονιές, τόπους, περιοχές και εξόχως μουσικές οι παραθέσεις και οι κατάλογοι που συντάσσει από εθνότητες, φυλές, κοινότητες, συμμορίες, συντεχνίες και ομάδες πολιτών σύμφωνα με τα επαγγέλματα, τις ασχολίες, τις πρακτικές, τα χούγια και τις ιδιαιτερότητές τους.

Ένα στυγερό έγκλημα, αποτέλεσμα της ανοχής στον υφέρποντα ρατσισμό και την ακμάζουσα φασιστική νοοτροπία, θα φέρει τους τρεις και έναν άνδρες αντιμέτωπους με την ζοφερή πραγματικότητα, την οποία τόσο καιρό κλείδωναν επιμελώς εκτός των οικιακών τειχών, και θα αλλάξει ριζικά τις ισορροπίες και τις προτεραιότητες στη ζωή όλων. Οι εξελίξεις θα ενεργοποιήσουν τα ανενεργά ανακλαστικά και τις παροπλισμένες ιδιότητες των ηλικιωμένων λουόμενων φίλων, μετατρέποντας την απόσυρση στην ασφαλή χώρα της νοσταλγίας και του παλιμπαιδισμού σε φρενήρη και απρόβλεπτη ενεργοποίηση. Οι «ολιγόπιστοι Θωμάδες», κατά τον συνονόματο Απόστολο, και ο Φώντας σε ρόλο ενορχηστρωτή και δασκάλου, όταν έρθουν αντιμέτωποι με τις δραματικές εξελίξεις θα εγκαταλείψουν την νωχέλεια και την ραθυμία και θα στρατευτούν με ομοψυχία και πίστη στην υπόθεση αναζήτησης και τιμωρίας των ενόχων. Παρά τις μεταξύ τους αντιθέσεις και διαφωνίες θα κινητοποιηθούν με σπάνια εγρήγορση και αλτρουισμό, ενθυμούμενοι στο παρά πέντε τα ένδοξα λησμονημένα προγονικά προτερήματα.

Η αφηγηματική στρατηγική επιλογή της μεταστροφής των ηλικιωμένων απομάχων δεν είναι ούτε τυχαία ούτε καθολική. Η υπέρβαση που θα επιχειρήσουν όλοι μοιάζει με σάλπισμα αντίστασης και προτροπή ανυπακοής. Μια ύστατη επίκληση στην εξυπνάδα, το θάρρος και την γενναιότητα της φυλής, που η  μετεμφυλιακή διχαστική συνθήκη και οι χρόνιες πολιτικές παθογένειες έθαψαν κάτω από τα μπάζα του φιλοτομαρισμού, της αδιαφορίας και της απόσυρσης. Καθώς η λογοτεχνία ενεργοποιεί τα πολλαπλά επίπεδα νοήματος που αναδύονται από την κατεύθυνση της πλοκής και την δυναμική ανέλιξη των χαρακτήρων, ο συγγραφέας προτείνει πολλαπλές ερμηνείες του ιστορικού και κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Και ενώ όλα μπαίνουν σε μια διαφορετική τροχιά για τους τρεις και έναν φίλους, σύμφωνα με την εξέλιξη της ιστορίας, μια σπίθα αφύπνισης, μια λάμψη αιφνίδιας επίγνωσης φθάνει στον αναγνώστη, σαν πρωινή δροσιά, σαν μελτεμάκι που κάνει την θάλασσα να ριγεί, για όσα κινδυνεύουν να χαθούν από την ανθρωπιστική κρίση, την κλιματική αλλαγή, την αναγκαστική μετανάστευση, τον κοινωνικό εκφασισμό και την πολιτική ουδετερότητα.

Σαν ελαφρύς ανεπαίσθητος ψίθυρος: φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ…

     

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής