Η Ασφάλεια της οδού Μεσογείων

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Δημοσθένης Σκουλάκης, One Dollar Bill, 1970, λάδι σε καμβά, 73 x 100 εκ.

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΤΑΚΗ

Προσαγωγές, συλλήψεις και ανακρίσεις

Εκτιμάται ότι από το 1971 μέχρι τη Μεταπολίτευση, στην Ασφάλεια της Μεσογείων ανακρίθηκαν και κακοποιήθηκαν βάναυσα περισσότεροι από τρεις χιλιάδες αντίπαλοι του καθεστώτος,[1] μεταξύ των οποίων στελέχη πολιτικών κομμάτων και αντιδικτατορικών οργανώσεων, αλλά και απλοί πολίτες. Στην πλειονότητά τους ωστόσο, οι προσαγόμενοι στο κτίριο της οδού Μεσογείων ήταν νεαροί φοιτητές και φοιτήτριες, καθώς η περίοδος εκείνη συμπίπτει με τη ραγδαία ανάπτυξη του μαζικού αντιδικτατορικού κινήματος στα Πανεπιστήμια.

Στο κτίριο της Μεσογείων 14-18 κατέληγε συνήθως κάποιος με δύο διαφορετικούς τρόπους: είτε συλλαμβανόταν απευθείας, στο πλαίσιο οργανωμένου «κτυπήματος» της Ασφάλειας σε αντιστασιακές οργανώσεις ή κατά τη διάρκεια αντιδικτατορικών εκδηλώσεων, διαδηλώσεων, καταλήψεων κ.τ.λ.˙ είτε εξαναγκαζόταν να προσέλθει ο ίδιος, προκειμένου να παραλάβει το δελτίο ταυτότητάς του, που του είχε αφαιρεθεί στο πλαίσιο αστυνομικών ελέγχων ή διότι είχε λάβει το περίφημο έγγραφο που τον καλούσε να παρουσιαστεί στην Ασφάλεια «δι’ υπόθεσίν του».[2] Σε όλες τις περιπτώσεις διεξαγόταν μια καταρχήν ανάκριση, που άλλοτε κατέληγε στην απόλυσή του σε σύντομο χρονικό διάστημα, μετά από τις κατάλληλες «νουθεσίες» και άλλοτε στη συνέχιση της κράτησής του για περαιτέρω «δραστικότερες» μεθόδους ανάκρισης, που ενδεχομένως κατέληγαν στην παραπομπή του σε δίκη.

Οι ανακρίσεις αυτές συνοδεύονταν κατά κανόνα από βιαιοπραγίες, το εύρος των οποίων περιγράφεται με μια γραφειοκρατική αλλά σαφή γλώσσα, στο πόρισμα της δικαστικής έρευνας που διεξήχθη μετά τη Μεταπολίτευση. Ξεκινούσαν από «ισχυρά γρονθοκοπήματα εις την κεφαλήν, το πρόσωπον και το στήθος», «λακτίσματα εις τους πόδας και τα γεννητικά όργανα», «κτυπήματα διά ξυλίνου ροπάλου ή γκλομπ ή καλωδίου ή μαστιγίου εις το σώμα», «εκρίζωσιν των τριχών της κεφαλής και του υπογενείου» και στη συνέχεια «πάτημα διά των τακουνίων ή κτύπημα διά σφυρίου επί των ονύχων των ποδών», «ισχυρά πίεσις των βολβών των οφθαλμών» κ.τ.λ.[3]

Οι κακοποιήσεις αυτές λάμβαναν χώρα καταρχήν στα γραφεία των «ανακριτών» στον 4ο όροφο και συνεχίζονταν κατά περίπτωση εντός των κελιών του 5ου ορόφου, στους διαδρόμους έξω από τα κελιά, ακόμη και στις τουαλέτες. Συχνά, ωστόσο, ακολουθούσε μεταφορά του κρατουμένου στο υπόγειο γκαράζ, «πρόσδεσις επί του αυτόθι υπάρχοντος πάγκου εν υπτία θέσει και κτυπήματα επί των πελμάτων διά καδρονίου ή σιδηράς ράβδου, μέχρι απωλείας των αισθήσεων (βασανιστήριον της φάλαγγος)» «πρόσδεσις σχοινίου εις τα γεννητικά όργανα και έλξις αυτών», «έμπηξις ροπάλου εις τον πρωκτόν», «πυρ εις τας τρίχας των γεννητικών οργάνων δι’ ανημμένου τεμαχίου χάρτου» κ.τ.λ.[4]

Σε περιπτώσεις νεαρών φοιτητριών καταγράφονται επιπλέον κακοποιήσεις σεξουαλικής υφής, όπως «εκρίζωσις των τριχών του εφηβαίου», «περίσφιξις των γεννητικών οργάνων» και «έντονος έλξις των μαστών», συνοδευόμενες από απειλές ομαδικού βιασμού,[5] ενώ μαρτυρούνται και δύο πραγματικές απόπειρες βιασμού, κατά τους τελευταίους μήνες της δικτατορίας.[6] [...]

Οι πρώτοι «ένοικοι» (Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 1971)

«Ανεξάρτητη Αριστερά»

Οι πρώτοι πολιτικοί κρατούμενοι στα κελιά της νέας Ασφάλειας υπήρξαν οι κατηγορούμενοι για συμμετοχή στην αντιστασιακή οργάνωση «Ανεξάρτητη Αριστερά». Τα μέλη του βασικού πυρήνα είχαν συλληφθεί στις 28 Σεπτεμβρίου 1971 και, αφού αρχικά ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ επί μία εβδομάδα, μεταφέρθηκαν κατόπιν στην Ασφάλεια της Μεσογείων, όπου κρατήθηκαν για ένα μήνα, χωρίς να κακοποιηθούν ξανά.[7] Στη συνέχεια εκδόθηκε το βούλευμα το οποίο παρέπεμπε στο Έκτακτο Στρατοδικείο τέσσερις, που προφυλακίστηκαν στις φυλακές Κορυδαλλού˙ τον Φεβρουάριο του 1972 καταδικάστηκαν τελικώς σε ποινές φυλακίσεως 3 ετών η 24χρονη τότε αρχιτέκτονας Χριστίνα Αγριαντώνη, 2½ ετών η συνομήλικη εξαδέλφη της Παναγιώτα Αγριαντώνη και 14 μηνών ο 32χρονος αρχιτέκτονας Γιώργος Θεοδοσόπουλος, ενώ αθωώθηκε ο 34χρονος σκηνοθέτης Διαγόρας Χρονόπουλος.[8]

ΚΚΕ εσωτερικού

Στις 18 Οκτωβρίου 1971, ενώ βρίσκονταν ακόμη στην Ασφάλεια, οι εξαδέλφες Αγριαντώνη μεταφέρθηκαν εσπευσμένα από τα μεμονωμένα κελιά τους σε ένα από τα μεγάλα πλαϊνά κελιά (πιθανότατα το υπ’ αρ. 4), όπου βρέθηκαν μαζί με τις συγκρατούμενές τους Ειρήνη Κελαϊδήτου και Ζωή Χριστοφίδου. Η αιτία αυτών των μετακινήσεων έγινε αντιληπτή λίγο αργότερα, όταν άκουσαν «ποδοβολητά»,[9] καθώς μεταφέρονταν εκείνη τη νύκτα στα υπόλοιπα κελιά οι 32 συλληφθέντες ως μέλη του ΚΚΕ εσωτερικού.[10] Ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν σημαντικά στελέχη, όπως ο 68χρονος παλαίμαχος κομμουνιστής ηγέτης Μήτσος Παρτσαλίδης και ο 55χρονος γενικός γραμματέας του κόμματος Μπάμπης Δρακόπουλος.[11]

Οι συλληφθέντες κρατήθηκαν στην Ασφάλεια για ένα περίπου μήνα και κακοποιήθηκαν στη διάρκεια των ανακρίσεων, κυρίως κάποια από τα μεσαία στελέχη.[12] «Με χτυπούσαν στο κεφάλι, στο κορμί, με γροθιές και με βούρδουλα από ηλεκτρικό καλώδιο», αναφέρει η 26χρονη τότε Γερμανίδα δικηγόρος Χανελόρε Ρούνφτ (Hannelore Runft), συμπληρώνοντας: «Προσπάθησαν να με φοβίσουν με κάθε μορφής απειλές. Μου έλεγαν “μη νομίζεις ότι θα σε σεβαστούμε επειδή είσαι ξένη, θα σου κάνουμε τα ίδια που κάνουμε και στους Έλληνες”. Είχα ακούσει στην Ευρώπη τα βασανιστήρια που κάνουν στους Έλληνες πολίτες και τώρα ξαφνικά βρισκόμουν απροστάτευτη στα χέρια τους. Τις νύχτες δεν μπορούσα να κοιμηθώ από τις κραυγές των ανθρώπων που βασάνιζαν».[13]

«Ο Μπάμπαλης με κτυπούσε με γροθιές, κλωτσιές και με ένα μαστίγιο από στριμμένα καλώδια, ενώ με απειλούσε “θα σε λειώσω, όπως και την Παπαθανασοπούλου”» καταθέτει ο 37χρονος τότε απόστρατος υποπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού και γιατρός Γιώργος Γρηγοριάδης, ο οποίος έπαθε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς από τα βασανιστήρια στην Ασφάλεια, προσθέτοντας: «Με ρημάξανε στο ξύλο πιστεύοντας ότι θα μιλήσω. Τους είπα από την αρχή “Εγώ δεν θα μιλήσω. Δεν πρόκειται να σας πω τίποτα. Είμαι αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού” […] Μετά με άρχισαν και με χτυπάγανε εβδομάδες. Ξύπνησα στο νοσοκομείο πια, όπου η γυναίκα μου είχε κινητοποιήσει τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και με βρήκε». Ερωτώμενος στο δικαστήριο πού στόχευε κατά τη γνώμη του αυτή της συμπεριφορά των ανακριτών, εκτίμησε ότι τα βασανιστήρια είχαν ως σκοπό να αποσπάσουν ομολογίες και να δημιουργήσουν κατηγορίες εκεί που δεν υπήρχαν, εξ αιτίας της ανικανότητας των αστυνομικών – βασανιστών να συλλέξουν με μεθοδικό τρόπο στοιχεία σε βάρος των αντιστασιακών οργανώσεων και να τις εξαρθρώσουν.[14]

Η Παπαθανασοπούλου, την οποία ανέφερε στον Γρηγοριάδη ο Μπάμπαλης, καυχώμενος ότι την είχε λειώσει, ήταν η 47χρονη τότε καθηγήτρια φιλόλογος Ασπασία Παπαθανασοπούλου, που είχε επίσης συλληφθεί τότε και είχε βρεθεί στην Ασφάλεια της Μεσογείων, όπου μια ομάδα αστυνομικών με επί κεφαλής τον υπαστυνόμο Ευάγγελο Γιαννικόπουλο την κακοποίησαν επανειλημμένα «με γροθιές και κλωτσιές», ενώ ο Μπάμπαλης την απειλούσε με ένα περίστροφο. Στη συνέχεια την απομόνωσαν σε ένα κελί, αφήνοντάς την χωρίς τροφή επί είκοσι μέρες: «Αποτέλεσμα αυτών ήταν να εξαντληθώ τελείως και στην κυριολεξία να σέρνομαι».[15]

Τον Φεβρουάριο του 1972 εκδόθηκε το βούλευμα που παρέπεμπε σε δίκη δεκαεννέα από τους τριάντα τρεις αρχικώς συλληφθέντες.[16] Από τους παραπεμπόμενους προφυλακίστηκαν οι οκτώ στις φυλακές Κορυδαλλού, ενώ οι υπόλοιποι κρίθηκαν προσωρινά αποφυλακιστέοι.[17] Στη δίκη που διεξήχθη τον Ιανουάριο του 1973 (μετά από προφυλάκιση ενός χρόνου, τριών μηνών και δέκα ημερών), καταδικάστηκαν τελικώς σε ποινές μεταξύ ενός και δώδεκα ετών ο Μήτσος Παρτσαλίδης, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, η Ασπασία Παπαθανασοπούλου, ο εργάτης Γεράσιμος Αντωνίου, ο οικοδόμος Δημήτρης Βολοβίνης, ο τραπεζικός υπάλληλος Νίκος Δημάκος, η Hannelore Runft και η Ζωή Βέη. Οι δύο τελευταίες αποφυλακίστηκαν, καθώς ο χρόνος προφυλάκισής τους υπερέβαινε την ποινή τους.[18]

«20ή Οκτώβρη»

Ενώ βρίσκονταν ακόμη σε εξέλιξη οι προσαγωγές κατηγορουμένων για συμμετοχή στο ΚΚΕ εσωτερικού, οδηγήθηκαν στις 20 Οκτωβρίου 1971 στη Ασφάλεια και άλλα τέσσερα άτομα. Επρόκειτο για το τρίτο «κτύπημα» των καταδιωκτικών αρχών μέσα σε ένα μήνα και, αυτή τη φορά, αφορούσε τον πυρήνα μιας από τις πλέον εμβληματικές οργανώσεις της «δυναμικής» αντίστασης, του «Κινήματος 20ής Οκτώβρη».[19] Συνελήφθησαν ο 24χρονος φοιτητής της Ιατρικής Νίκος Μανιός, ο 23χρονος φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Γιώργος Σαγιάς, ο 34χρονος φοιτητής της Ανωτάτης Γεωπονικής Νίκος Χρυσανθόπουλος και ο 30χρονος υδραυλικός Απόστολος Μανωλάκης, ενώ επικηρύχθηκαν ως καταζητούμενα άλλα δύο άτομα που διέφυγαν.[20]

Αμέσως μετά τη σύλληψή του, ο Γιώργος Σάγιας οδηγήθηκε στον 4ο όροφο της Μεσογείων, στο Τμήμα Πνευματικής Κινήσεως: «Ο Καραπαναγιώτης άρχισε να με κτυπά με τα χέρια του, και σε συνέχεια κάποιος άλλος με κτυπούσε με ένα χοντρό, διπλό καλώδιο. Ήταν αρκετοί μέσα στο γραφείο του Καραπαναγιώτη. Άρχισαν να με βρίζουν και να με κτυπούν όλοι μαζί, άλλος με κλωτσιές, άλλος μου πατούσε τα δάχτυλα των ποδιών με τα τακούνια του, άλλος πιάνοντάς με από τα μαλλιά, μου κτυπούσε το κεφάλι στον τοίχο». Μετά τη συνεχιζόμενη άρνησή του να απαντήσει στις ερωτήσεις τους, έξι με επτά ασφαλίτες, με επικεφαλής τους υπαστυνόμους Κραββαρίτη και Σμαΐλη, τον κατέβασαν στο υπόγειο: «Με υποχρέωσαν να γδυθώ τελείως, με ξάπλωσαν σε έναν πάγκο και με έδεσαν έτσι που να μην μπορώ να κουνηθώ, μου σκέπασαν τα μάτια και με κτυπούσαν με μια σωλήνα στις πατούσες και στα γεννητικά μου όργανα. Ταυτόχρονα, αυτός που μου έκλεινε τα μάτια μου τα πίεζε με τους αντίχειρές του και ένιωθα να βουλιάζουν μέχρι μέσα. Όταν με ανέβασαν ξανά, δεν μπορούσα να σταθώ μόνος μου, με βαστούσαν συνέχεια».

Ανάλογη τύχη περίμενε και τον σύντροφό του Νίκο Μανιό: «Το ίδιο βράδυ κιόλας με πήραν από το κελί μου, όπου κοιμόμουν –στο πάτωμα– με κατέβασαν με κλωτσιές και χαστούκια στο υπόγειο, αφού προηγουμένως μου έδεσαν τα μάτια. Εκεί με υποχρέωσαν να γδυθώ, στη συνέχεια με έδεσαν πάνω σ’ ένα πάγκο, κάποιος άρχισε να με κτυπά στα πέλματα με ένα σωλήνα. Ενώ ένας άλλος είχε δέσει το πέος με νάιλον νήμα και το τραβούσε. Εκείνος που περνούσε φάλαγγα με κτύπαγε κατά διαστήματα στους όρχεις με τον σωλήνα. Όλοι μου έλεγαν πως θα με αχρηστεύσουν για πάντα. Ένας τρίτος με κτυπούσε στην κοιλιά και στο πρόσωπο. Σταμάτησαν για λίγο να με κτυπούν και με απειλούσαν για χειρότερα βασανιστήρια. Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ και η φάλαγγα ξανάρχισε ώσπου σε μία στιγμή με έπιασε κάποιος από το λαιμό και τη μύτη και προσπαθούσε να με πνίξει, πιέζοντας με δύναμη το λάρυγγά μου. Τα κτυπήματα στα πόδια και τους όρχεις επαναλήφθηκαν για μία ακόμη φορά. Δεν ξέρω πόση ώρα κράτησε αυτό το μαρτύριο. Ύστερα με σήκωσαν και μ’ έτρεχαν γυμνό και με δεμένα μάτια γύρω γύρω και μου χτυπούσαν το κεφάλι στους τοίχους».

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, αυτές είναι οι πρώτες μαρτυρίες χρησιμοποίησης στο υπόγειο της Μεσογείων του πάγκου που έμελε να καταστεί διαβόητος τα επόμενα χρόνια. Τον Μάρτιο του 1972 εκδόθηκε η διαταγή παραπομπής στο Έκτακτο Στρατοδικείο των τεσσάρων κατηγορουμένων για την υπόθεση της «20ής Οκτώβρη», οι οποίοι προφυλακίστηκαν στις φυλακές Κορυδαλλού.[21] Από εκεί, οι Σαγιάς και Μανιός κατόρθωσαν να διοχετεύσουν τις καταγγελίες τους για τα όσα υπέστησαν στην Ασφάλεια της Μεσογείων, που στη συνέχεια δημοσιεύθηκαν στο εξωτερικό.[22] Στη δίκη που διεξήχθη τον Οκτώβριο του 1972 (μετά από προφυλάκιση ενός χρόνου παρά δεκαέξι ημέρες), ο Σαγιάς είχε το σθένος εγειρόμενος μπροστά στους στρατοδίκες να καταγγείλει τον βασανιστή του υπαστυνόμο Κραββαρίτη, όταν εκείνος εμφανίστηκε να καταθέσει ως μάρτυρας κατηγορίας. Τελικώς καταδικάστηκαν σε ποινές φυλακίσεως 17 ετών ο Γιώργος Σαγιάς, 16 ετών ο Νίκος Μανιός, 13 ετών ο Νίκος Χρυσανθόπουλος και 6 ετών ο Απόστολος Μανωλάκης.[23]

Πρέπει στο σημείο αυτό να παρατηρηθεί ότι όλες αυτές οι πυκνές συλλήψεις αντιστασιακών του φθινοπώρου 1971, πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα που προγραμματιζόταν (στην περίπτωση της «Ανεξάρτητης Αριστεράς») ή βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη (στις περιπτώσεις του ΚΚΕ εσωτερικού και της «20ής Οκτώβρη») η, εξαιρετικής σημασίας για το καθεστώς, επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Σπύρο Άγκνιου (Spiro Agnew).[24] Η σχέση μεταξύ του γεγονότος της επίσκεψης και της αυξημένης δραστηριότητας των αρχών ασφαλείας, είχε ήδη επισημανθεί από την εποχή εκείνη.[25] Είναι αξιοσημείωτο άλλωστε ότι μέλη της «20ής Οκτώβρη» συνελήφθησαν ενώ επιχειρούσαν να ανατινάξουν υποσταθμό της ΔΕΗ, προκειμένου να διακοπεί η παροχή ρεύματος στο ξενοδοχείο Hilton, όπου διέμενε ο Άγκνιου.[26]

---

[1] Πρόκειται για εκτίμηση του συγγραφέα, η οποία θα επιχειρηθεί να τεκμηριωθεί σταδιακά στην πορεία της παρούσας μελέτης.

[2] Η μη προσέλευση κάποιου δεν ήταν μια εύκολη απόφαση, καθώς σήμαινε κατ’ ανάγκη τη μεταπήδησή του σε καθεστώς «παρανομίας», με όσα αυτό συνεπαγόταν.

[3] Βλ. Βούλευμα 2345/1975, στο Οι δίκες των βασανιστών της επταετίας, σ. 1251-1271.

[4] Βλ. στο ίδιο.

[5] Βλ. στο ίδιο, σ. 1259, 1274, 1285-1286, 1292, 1302.

[6] Βλ. στο ίδιο, σ. 1446-1447, 1460˙ πρβλ. εφ. Το Βήμα, Ριζοσπάστης, Μακεδονία, 14 και 15.11.1975.

[7] Συνολικά ανακρίθηκαν δέκα άτομα: οι αρχιτέκτονες Χριστίνα Αγριαντώνη, Γιώργος Θεοδοσόπουλος (εργοδότης της προηγουμένης), Ειρήνη Κελαϊδήτου, Κίμων Σαρρής, Ζωή Χριστοφίδου και Θρασύβουλος Βεργόπουλος, η σχεδιάστρια Παναγιώτα (Πέννυ) Αγριαντώνη, ο σκηνοθέτης Διαγόρας Χρονόπουλος, ο τοπογράφος Σπύρος Μαργέτης και ο επιμελητής κειμένων Σταύρος Στρατιδάκης. Η ομάδα αποτελούσε αυτοτελή πυρήνα της σπονδυλωτής οργάνωσης «Ανεξάρτητη Αριστερά» που καθοδηγούσε από τη Ρώμη ο παλαίμαχος αντάρτης του ΕΛΑΣ Γιάννης Γαλανόπουλος, με τον οποίο είχαν συναντηθεί οι εξαδέλφες Χριστίνα και Παναγιώτα Αγριαντώνη, με σκοπό την πραγματοποίηση βομβιστικών ενεργειών κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Δεν πρόλαβαν ωστόσο να δράσουν, καθώς οι κινήσεις τους έγιναν αντιληπτές και επακολούθησαν οι συλλήψεις. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους συνελήφθησαν, είτε λόγω των σχέσεών τους με τις εξαδέλφες Αγριαντώνη, είτε διότι φιλοξένησαν στα σπίτια τους την Παναγιώτα, όταν κατεζητείτο (συνέντευξη της Χριστίνας Αγριαντώνη και της Παναγιώτας Αγριαντώνη στον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, ό.π.)˙ για μια συνοπτική περιγραφή του πανευρωπαϊκού δικτύου της «Ανεξάρτητης Αριστεράς» από την οπτική των διωκτικών αρχών, βλ. το έγγραφο του αρχηγού της ΚΥΠ ταξίαρχου Μιχαήλ Ρουφογάλη με θέμα «Παράνομοι οργανώσεις εσωτερικού» (22.8.1972)˙ για τις συλλήψεις βλ. ενδεικτικά εφ. Μακεδονία 9.10.1971, 5.11.1971 και εφ. Τα Νέα, 4.11.1971, καθώς και τα αντιστασιακά έντυπα Ελεύθερη Ελλάδα, 7, 14 και 21.10.1971˙ Καθημερινό Δελτίο Ειδήσεων, 9.10.1971˙ Ελεύθερη Πατρίδα, 7.11.1971 και L’Autre Grèce, Οκτώβριος 1971.

[8] Για τα πρακτικά της δίκης βλ. ενδεικτικά εφ. Το Βήμα, Μακεδονία και Τα Νέα, 25.2.1972˙ και τα αντιστασιακά έντυπα Ελεύθερη Ελλάδα, 2.3.1972˙ Ελεύθερη Πατρίδα, 5.3.1972˙ και Αγώνας (Μονάχου) 18.3.1972.

[9] Συνέντευξη της Χριστίνας Αγριαντώνη και της Παναγιώτας Αγριαντώνη στον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, ό.π.

[10] Συνολικά οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια για την υπόθεση αυτή, στο διάστημα 18-20 Οκτωβρίου 1971, τριάντα δύο άτομα, στα οποία προστέθηκε στις 28 Οκτωβρίου άλλο ένα (η Ζώη Βέη)˙ για τις συλλήψεις αυτές βλ. ενδεικτικά εφ. Το Βήμα, Τα Νέα και Μακεδονία, 26.10.1971, και τα αντιστασιακά έντυπα Καθημερινό Δελτίο Ειδήσεων, 26-30.10 και 3.11.1971, Ελεύθερη Ελλάδα, 28.10.1971, 4 και 11.11.1971, Ελεύθερη Πατρίδα, 31.10.1971 και L’Autre Grèce, Οκτώβριος 1971˙ για τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και την κατοπινή δημιουργία του ΚΚΕ εσωτερικού, βλ. ενδεικτικά Βαρδής Β. Βαρδινογιάννης, ΚΚΕ εσωτερικού-Ιστορική διαδρομή, Αθήνα 2006˙ Τάκης Μπενάς, Το ελληνικό ’68, Αθήνα 2011˙ από την άλλη πλευρά βλ. (εξίσου ενδεικτικά) Στέφανος Κρητικός, «Η οπορτουνιστική ομάδα και η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968», εφ. Ριζοσπάστης, 11.7.2004˙ Μάκης Μαΐλης, «Η 12η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ», περ. Κομμουνιστική Επιθεώρηση 2 (2008).

[11] Ο Μήτσος Παρτσαλίδης, συνδικαλιστής καπνεργάτης, είχε εκλεγεί βουλευτής του ΚΚΕ και δήμαρχος Καβάλας κατά τον Μεσοπόλεμο, ενώ είχε διατελέσει γενικός γραμματέας του ΕΑΜ (το 1944), και πρόεδρος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης του «βουνού» στα τέλη του Εμφυλίου Πολέμου. Είχε επανειλημμένα διωχθεί, φυλακιστεί και εξοριστεί στο παρελθόν, ενώ το 1968, με τη διάσπαση του ΚΚΕ, είχε ταχθεί στο πλευρό της πτέρυγας που μετεξελίχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού. Ο Μπάμπης Δρακόπουλος ήταν πριν από τη διάσπαση επικεφαλής του Γραφείου Εσωτερικού του ΚΚΕ και στη συνέχεια ανέλαβε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ εσωτερικού˙ βλ. (τελείως ενδεικτικά) Σπύρος Λιναρδάτος, «Μήτσος Παρτσαλίδης», εφ. Το Βήμα, 24.6.1980˙ Γιώργος Γάτος, «Μήτσος Παρτσαλίδης: Η πολυτάραχη ζωή ενός αγωνιστή», εφ. Τα Νέα, 24.6.1980˙ Τάκης Μπενάς, «Μπάμπης Δρακόπουλος: Θα τον συνοδεύει η δόξα του ελληνικού ’68», εφ. Εποχή, 15.6.2008˙ Άλκης Ρήγος, «Μπάμπης Δρακόπουλος: 25 χρόνια από το θάνατό του», εφ. Εποχή, 27.5.2016.

[12] Δεν έχουν αναφερθεί βασανισμοί, λ.χ., του Παρτσαλίδη ή του Δρακόπουλου.

[13] Η Runft είχε συλληφθεί επειδή έκρυβε τον Δρακόπουλο στο διαμέρισμα που διέθετε στην Αθήνα. «Έδινα απλώς άσυλο σε κάποιον καταδιωκόμενο», ανέφερε στη δίκη της το 1973, προσθέτοντας: «Είμαι υπερήφανη που μπόρεσα να βοηθήσω λίγο στον αγώνα των Ελλήνων πατριωτών. Αν έκαναν το ίδιο και οι συμπατριώτες μου εναντίον της δικτατορίας του Χίτλερ, θα είχε γλυτώσει και η Γερμανία και ο κόσμος από τις συμφορές που γνώρισαν». Η απαίτησή της να δει έναν εκπρόσωπο της Γερμανικής πρεσβείας μετά τη σύλληψή της, αντιμετωπίστηκε από τους ασφαλίτες με ειρωνικά γέλια. Αλλά και όταν η πρεσβεία, ειδοποιημένη από άλλους έστειλε έναν εκπρόσωπο, η συνάντηση έγινε παρουσία του διοικητή της Ασφάλειας Ταξιάρχη Αδαμόπουλου και άλλων αστυνομικών. «Η Ασφάλεια με είχε απειλήσει να μη μιλήσω για τη μεταχείριση που μου έκαμαν» αναφέρει η Runft: «Δεν μπορούσα να πω τίποτα άλλο παρά ότι με κακομεταχειρίστηκαν, ότι φοβάμαι για τη ζωή μου και ότι ζητώ την προστασία της Πρεσβείας, με εντελώς προσεκτικό τρόπο. Η Πρεσβεία δεν μπόρεσε να με βοηθήσει»˙ βλ. τις καταγγελίες της Hannelore Runft, μετά την αποφυλάκιση και την απέλασή της, στο αντιστασιακό έντυπο Ελεύθερη Ελλάδα, 8 και 15.2.1973.

[14] Ο υποπλοίαρχος (Ι) Γεώργιος Γρηγοριάδης είχε αποστρατευθεί αμέσως μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η κακοποίησή του στη Μεσογείων είχε ήδη γίνει ευρύτερα γνωστή επί δικτατορίας, όπως προκύπτει και από έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (FIDH), που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 1973 στο περιοδικό Change (σ. 58). Αν και αποκαταστάθηκε στο Ναυτικό μετά τη Μεταπολίτευση, η αναπηρία που του είχαν προκαλέσει αυτά τα βασανιστήρια κατέστησαν ανέφικτη την ενεργή επανένταξή του (λόγω σωματικής ανικανότητας) κι έτσι αποστρατεύθηκε ξανά. Είχε περιθάλψει τραυματίες στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και το 1975 εκλέχθηκε δήμαρχος Νέου Ηρακλείου με το ενιαίο ψηφοδέλτιο της αντιπολίτευσης. Είναι, όπως σημειώνει ο Αντώνης Κακαράς, «η μοναδική γνωστή περίπτωση» αξιωματικού του Ναυτικού που συλλαμβάνεται επί δικτατορίας και δικάζεται «ως μέλος Κομμουνιστικού Κόμματος»˙ βλ. Αντώνης Κακαράς, Οι Έλληνες Στρατιωτικοί, Αθήνα 2006, τ. 3ος, σ. 381-383˙ συνεντεύξεις του Γεώργιου Γρηγοριάδη στον Αντώνη Κακαρά (12.11.2003) και στον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη (12.10.2005)˙ για την κατάθεσή του στη δίκη της Ασφάλειας μετά τη Μεταπολίτευση, βλ. ενδεικτικά εφ. Το Βήμα και Μακεδονία, 19.9.1976.

[15] Για την κατάθεσή της στη δίκη της Ασφάλειας μετά τη Μεταπολίτευση, βλ. ενδεικτικά εφ. Μακεδονία, Τα Νέα και Ριζοσπάστης, 21.9.1976.

[16] Οι υπόλοιποι δεκατέσσερις είχαν αφεθεί ελεύθεροι από τον Νοέμβριο του 1971 επειδή, παρά τις προσπάθειες της Ασφάλειας, δεν προέκυψαν στοιχεία «ικανά να θεμελιώσουν κατηγορίαν»˙ βλ. ενδεικτικά εφ. Τα Νέα, 9.11.1971, εφ. Το Βήμα, 15.2.1972 και το αντιστασιακό έντυπο Ελεύθερη Ελλάδα, 11.11.1971.

[17] Βλ. ενδεικτικά εφ. Το Βήμα, 15.2.1972.

[18] Για τα πρακτικά της δίκης βλ. ενδεικτικά εφ. Το Βήμα, Μακεδονία και Τα Νέα, 22-30.1.1973 και το αντιστασιακό έντυπο Αγώνας (Μονάχου), 31.1.1973.

[19] Η οργάνωση είχε πραγματοποιήσει μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων στο διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου 1969 και Οκτωβρίου 1971, με πλέον διάσημη εκείνη κατά του αγάλματος Τρούμαν˙ για μια ενδεικτική παρουσίαση της δράσης και των στόχων της, βλ. το αφιέρωμα «Έτσι πολέμησε ο λαός τη χούντα: Η οργάνωση “20ής Οκτωβρίου”», εφ. Τα Νέα, 16-17.12.1975 και 28.1.1976˙ για μια παρουσίαση της πολιτικής της ατζέντας, βλ. «Συνέντευξη της 20ής Οχτώβρη», περ. Τετάρτη Διεθνής, έκδοση εξωτερικού 3 (1972), σ. 42-44˙ «Αριστερά-θέσεις και αντιθέσεις: Κίνημα 20ής Οκτωβρίου», περ. Αντί 4 (1974), σ. 5 και 44˙ για ένα απολογισμό των πεπραγμένων της από την οπτική των διωκτικών αρχών, βλ. την παραπεμπτική διαταγή του Α.Π.Α.Ε.Σ.Α. υποστράτηγου Βασίλειου Μαυρομμάτη (εφ. Το Βήμα, 10.6.1972) και το έγγραφο του αρχηγού της ΚΥΠ ταξίαρχου Μιχαήλ Ρουφογάλη με θέμα «Παράνομοι οργανώσεις εσωτερικού» (22.8.1972).

[20] Πρόκειται για τους Δημήτρη Ψυχογιό και Γιάννη Σερίφη˙ για τις συλλήψεις και τους καταζητούμενους, βλ. ενδεικτικά εφ. Μακεδονία και Τα Νέα, 26.10.1971, καθώς και τα αντιστασιακά έντυπα Καθημερινό Δελτίο Ειδήσεων, 26.10.1971, Ελεύθερη Πατρίδα, 31.10.1971 και L’Autre Grèce, Οκτώβριος 1971.

[21] Βλ. την παραπεμπτική διαταγή εφ. Το Βήμα και Μακεδονία, 10.6.1972.

[22] Βλ. τις καταγγελίες δημοσιευμένες στα ελληνικά, στο αντιστασιακό έντυπο Ελεύθερη Ελλάδα (9.3.1972) και στα αγγλικά, ως παράρτημα στο βιβλίο της Αμαλίας Φλέμινγκ, A Piece of Truth, Λονδίνο 1972, σ. 249-251.

[23] Για τα πρακτικά της δίκης βλ. εφ. Το Βήμα, Μακεδονία και Τα Νέα, 5-6.10.1972 και τα αντιστασιακά έντυπα Νέα Δημοκρατία, 7.10.1972, Ελεύθερη Ελλάδα, 12.10.1972, Ελεύθερη Πατρίδα, 15.10.1972, L’Autre Grèce, Οκτώβριος 1972 και ΠΑΚ Ειδήσεις, Νοέμβριος 1972.

[24] Η επίσκεψη Άγκνιου πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 16-23.10.1971. Για την εξέλιξη του επίσημου προγράμματος, βλ. ενδεικτικά εφ. Τα Νέα, 18-23.10.1971˙ για τις απόρρητες συζητήσεις Άγκνιου-Παπαδόπουλου, βλ. σχετικά τηλεγραφήματα της Πρεσβείας των ΗΠΑ προς το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, 18-19.10.1971, Richard Nixon Presidential Library, Country File Greece˙ για τις αντιδράσεις του πολιτικού κόσμου απέναντι στην επίσκεψη, βλ. ενδεικτικά Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, «Πολιτικοί και δικτατορία της 21ης Απριλίου: Μια απόπειρα απογραφής», στον τόμο Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας (πρακτικά συνεδρίου Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, 20 Νοεμβρίου 2014) Αθήνα 2016, σ. 248 και 260-261.

[25] Βλ. ενδεικτικά το αντιστασιακό έντυπο Ελεύθερη Πατρίδα, 31.10.1971.

[26] Βλ. την παραπεμπτική διαταγή του Α.Π.Α.Ε.Σ.Α. εφ. Το Βήμα, 10.6.1972˙ πρβλ. επιβεβαίωση από πλευράς της οργάνωσης: «Ο κ. Χρυσανθακόπουλος περιέγραψε πώς τοποθετήθηκαν οι δύο βόμβες στο Θησείο και στον υποσταθμό της ΔΕΗ για να κοπεί η παροχή ρεύματος στο “Χίλτον” όπου βρισκόταν ο Άγκνιου», εφ. Τα Νέα, 6.10.1972.