Something is missing

ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΜΕΝ ΓΑΡ

Ή στο λυκόφως των ειδώλων μας

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

Στον Στέφανο Ροζάνη

FRIEDRICH NIETSZCHE, Ακμή και παρακμή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Τρία πρώιμα κείμενα για το αρχαίο μουσικό δράμα, μετάφραση - σχόλια Δώρα Μακρή, Δημήτρης Υφαντής, εισαγωγή - επιμέλεια Δημήτρης Υφαντής, Εκδόσεις Ροές/ Φιλοσοφική βιβλιοθήκη, σελ. 192

Ο Άνθρωπος, λέει ο Ζωροάστρης, πρέπει να ξεπεραστεί. Όλο του το είναι δεν είναι παρά ένα θλιβερό "αρκεί". Ο Νίτσε όμως διεκδικεί τον εκλεκτικό χαρακτήρα του στυλ της γραφής του. Μ’ αυτόν τον τρόπο επιλέγει, ή και ξεσκαρτάρει, θα έλεγε κανείς, το κοινό του.

Το ερώτημα που έρχεται στο νου διαβάζοντας την Ακμή και Παρακμή είναι: μα, ο Νίτσε είναι ο φιλόσοφος του Πέρα από το καλό και το κακό, του Τάδε έφη Ζαρατούστρα κλπ, δηλαδή ο κατεξοχήν φιλόσοφος. Ποιός φιλόσοφος αναλύει την παρακμή του αρχαίου ελληνικού δράματος, υποστηρίζοντας ότι το τέλος του ήταν ο Σωκρατικός ορθολογισμός, χωρίς να ασπάζεται φιλοσοφικούς μυστικισμούς, θεολογίες, σκεπτικισμό, φιλοσοφίες άλλων εποχών, και παραμένει φιλόσοφος; Υπάρχει αντίφαση;

Η απάντησή μου θα είναι: μα, ο Φιλόσοφος του Πέρα από το καλό και το κακό, του Τάδε έφη, το αποκορύφωμα του ώριμου Νίτσε. Ίχνη αυτής της αποκορύφωσης βρίσκονται ήδη πριν τη Γέννηση της Τραγωδίας, δηλαδή στα τρία αυτά κείμενα που έχουμε στα χέρια μας.

Ο Ζωροάστρης, αυτό το ένδοξο alter ego του συγγραφέα, δεν είναι παρά μια εικόνα για να παρακινήσει τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του. Έτσι εξηγείται και η ροή του βιβλίου του (1883): μόνο αφού μάθει ο Ζωροάστρης θα μιλήσει για την Αιώνια Επαναφορά, τον Υπεράνθρωπο, την volontė de puissance· όπως η επιστροφή του συγγραφέα στους αφορισμούς του Πέρα από το Καλό κα το Κακό (1886)· όπως η πρόσθεση, το 1887, μιας τελευταίας παραγράφου στο Gai Savoir, έργο του 1882, όπου η ειλικρίνεια του πνεύματος έχει σαν συνέπεια την κατάρρευση της ηθικής μας, και την άνοδο του μηδενισμού σ’ έναν κόσμο που έχει χάσει το νόημά του.

Για τον Νίτσε η τραγωδία πεθαίνει στην Γέννηση της τραγωδίας, το κύριο έργο του πρώιμου Νίτσε (1872), με τον Ευριπίδη επηρεασμένο από τον Σωκράτη να εισάγει στην τραγωδία τον θετικό και αισιόδοξο ρασιοναλισμό που ήταν απών στον Σοφοκλή και τον Αισχύλο.

Όπως γράφει και στην εξαιρετική του εισαγωγή ο Δ. Υφαντής: "ο γνώστης της Νιτσεϊκής  Φιλοσοφίας δεν θα δυσκολευθεί να εντοπίσει στα τρία αυτά κείμενα στοιχεία που διαπνέουν και όλον τον υπόλοιπο στοχασμό του Φιλοσόφου."  (σ. 42).
Ο αναγνώστης μπορεί να δει σ’ αυτό το βιβλίο όχι μόνο κάποια κείμενα  του πρώιμου Νίτσε, αλλά και τον τρόπο να ενταχθούν στο οδοιπορικό μιας μεγαλοφυίας που –γράφοντας για την Ακμή και παρακμή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας– έχει ήδη στο μυαλό του, χωρίς φυσικά να το ξέρει, τον Υπεράνθρωπο.

Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ Φιλοσοφίας

Γιώργος Λάππας, Mappemonde, γκαλερί Citronne, Αθήνα