Το μπικίνι

ΗΛΙΑΣ ΚΑΦΑΟΓΛΟΥ, Η Δημοκρατία στην παραλία. Μικρό δοκίμιο για το μπικίνι, επίμετρο Έφη Φαλίδα, εκδόσεις Πόρτες, σελ. 274

Πρωτότυπη και διαφωτιστική κοινωνιολογική και πολιτική προσέγγιση ενός μπανιερού σε δύο κομμάτια, που σηματοδότησε μια άλλη, πιο ερωτική και πιο σωματική προσέγγιση της ηδονής αλλά και το δικαίωμα των πολιτών σ’ αυτήν (στα δημοκρατικά συστήματα, βεβαίως, γιατί στα άλλα, τα απολυταρχικά και θεοκρατικά η προπατορική ενοχή συνδέεται ακόμα με το «βασικό ένστικτο»).

Το βιβλίο συνδυάζει με απολαυστικό τρόπο την ιδιωτική ηδονή και τη δημόσια σφαίρα. Το χρονικό πλαίσιο αυτής της τόσο διεισδυτικής (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς) έρευνας είναι το διάστημα από το 1958 έως το 1973, όπου παρατηρείται η απότομη εξαστικοποίηση και ευμάρεια της μέχρι πρότινος γεωργοκτηνοτροφικής Ελλάδας, που γνώρισε αίφνης την αστυφιλία, την πολεοδομική αναρχία, την τουριστική αχαλίνωτη κοσμοπλημμύρα και την πανηδονιστική, πολυεθνική, παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα μιας εξεγερμένης, επαναστατημένης σεξουαλικότητας που απαιτούσε τα απαράγραπτα δικαιώματά της, βγαίνοντας από τη θλίψη δύο παγκοσμίων πολέμων, του Ολοκαυτώματος, της Χιροσίμα, του Εμφυλίου και πολλών άλλων υλικών αλλά κυρίως ψυχικών καταστροφών.

Το μπικίνι στα καθ’ ημάς δεν ήταν απλώς θέμα μόδας και αισθητικής, αφού έφερε τα πάνω-κάτω στις κοινωνικές τάξεις, μείωσε ή εκμηδένισε αποστάσεις, γκρέμισε στεγανά, ακύρωσε ανατολίτικες προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες αιώνων, μας ανάγκασε να περάσουμε από τον Μεσαίωνα στη σύγχρονη Νεωτερική (και μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973 στη Μετανεωτερική) εποχή χωρίς ενδιάμεση στάση στην Αναγέννηση (που ελάχιστα μας άγγιξε λόγω οθωμανικής αυτοκρατορίας). Ακόμα και η Χούντα των συνταγματαρχών δεν θέλησε να εναντιωθεί σε αυτή την «έκλυση των ηθών», παρά τους σχετικούς νόμους περί τεντυμποϊσμού (Νόμος 4000/1958), θυσιάζοντας το «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» στο βωμό του οικονομικού τουριστικού ανταλλάγματος.

Έτσι, η πρώτη έμπρακτη κι εμπράγματη θα έλεγα δημοκρατία, η πρώτη απόπειρα ειρηνικού σοσιαλισμού, η πρώτη εξ αντικειμένου ισότητα, δικαιοσύνη και δημοκρατία επιτεύχθηκε στις ελληνικές παραλίες και οργανωμένες πλαζ, εκεί όπου ο ερωτισμός της ματιάς και η ηδονή του βλέμματος δεν μπορούσε, δεν έπρεπε και δεν ανεχόταν όρια, χάρη στο μικροσκοπικό ή απειροελάχιστο μπανιερό που πήρε το όνομα μπικίνι, από τις πυρηνικές δοκιμές των ΗΠΑ στην κοραλλιογενή ατόλη «Μπικίνι», που ανήκει στις Νήσους Μάρσαλ.

Το πώς μπερδεύουμε πάντα τον πόλεμο με το σεξ και τις βόμβες με τις σωματικές εκρήξεις, αυτό είναι νομίζω αντικείμενο μιας ομαδικής αυτο-ψυχανάλυσης, στην οποία προβαίνει με σχεδόν μυθιστορηματικό τρόπο ο ιδιοφυής κι εμβριθής Ηλίας Καφάογλου, αφού βυθίζεται σε τόνους σκονισμένων τόμων περιοδικών που κυκλοφορούσαν εκείνες τις ταραγμένες αλλά ανθούσες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.

Σε άλλο τόνο, αλλά εξίσου κατατοπιστικό το επίμετρο της Έφης Φαλίδα μιλάει για τον «εκδημοκρατισμό της επιθυμίας» και για τον «ελληνικό μοντερνισμό», «το δικαίωμα στο όνειρο της κοινωνικής ανόδου» και άλλα κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα που δεν περιορίζονται απλώς στο στενό τομέα της γυναικείας μόδας.

Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά, ενδιαφέροντα, καλογραμμένα, τεκμηριωμένα και φιλικά προς τον αναγνώστη δοκίμια που μπορεί να διαβάσει κανείς φέτος, ξαπλωμένος στην παραλία... Νομίζω ότι το προσεγμένο απ’ όλες τις απόψεις αυτό πόνημα ξεχωρίζει, γιατί ο συγγραφέας του αποφεύγει τον σεξισμό, τον κοινωνικό ρατσισμό, τη ρηχή κοινωνική κριτική, που την παρωδεί μέσα από τα σοφά επιλεγμένα δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, που δεν είναι και τόσο μακρινή όσο φανταζόμαστε, αφού ακόμα μάς επηρεάζει και τα «απόνερά» της διαμορφώνουν πολλές από τις αστικές μας συμπεριφορές και πρακτικές. Το χιούμορ κι η υποδόρια ευθυμογραφική διάθεση χαρίζει στο ανάγνωσμα αυτό μια μη μυθοπλαστική αφηγηματική ορμή που πυροδοτεί την αισθητική ηδονή του επαρκούς αναγνώστη, πέρα από την πλήρη ικανοποίηση της περιέργειάς του (αν δεν έχει ζήσει ο ίδιος εκείνη την έκρηξη και απελευθέρωση μεγατόνων ερωτισμού σε θαλασσινούς βράχους κι αμμουδιές).

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ

Xavier Noiret-Thomé, Ο Κοσμος -Le Monde, 2018, 280 x 180 εκ., ακρυλική μπογιά σε σπρέυ και χαρτοταινία σε εφημερίδα