Ένα «Ψηφιακό Αρχείο» για το 1821

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Έργα του Πυθαγόρα Χατζηανδρέου

Το 2021 έχει θεωρηθεί από πολλούς, και με ποικίλους τρόπους, ένα ορόσημο για τη χώρα. Η συμπλήρωση 200 ετών από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης μπορεί να αποτελέσει αφορμή όχι μονάχα για έναν ιστορικό αναστοχασμό αλλά και για την κατάκτηση μιας νέας αυτοσυνειδησίας, που πολλοί θεωρούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδια την «επανεκκίνηση» της χώρας.

Ανεξαρτήτως του αν μέσα στην επόμενη τετραετία μπορούν να διαμορφωθούν οι όροι για μια τόσο φιλόδοξη επαγγελία, μείζονες επέτειοι όπως αυτή συνήθως κινητοποιούν το σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας, θέτοντας νέα ερωτήματα και αμφισβητώντας παγιωμένες μέσα στον χρόνο βεβαιότητες.

Έχοντας εκτοπιστεί από τη συντριπτική κυριαρχία των ερευνών για μιαν άλλη επαναστατική περίοδο, εκείνη της δεκαετίας του 1940, η ιστοριογραφία της Επανάστασης μοιάζει, τουλάχιστον στα μάτια όσων δεν σχετίζονται άμεσα με τις σχετικές έρευνες, καθηλωμένη στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970, όταν το ελληνικό κοινό μπόρεσε να γευτεί ελεύθερα τους καρπούς της, κραταιάς τότε, οικονομικής ιστορίας του ελληνικού 18ου και 19ου αιώνα.

Με στόχο τη διαμόρφωση των ερευνητικών όρων για την αναζωπύρωση των σχετικών μελετών και τη διατύπωση νέων ερωτημάτων, καθώς και για τη σύνδεσή τους με νέες προσεγγίσεις σε διεθνές επίπεδο, το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (www.rchumanities.gr) εκπονεί εδώ και ένα χρόνο ένα φιλόδοξο πρόγραμμα με τίτλο «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821: Ψηφιακό Αρχείο», που κινείται στο πλαίσιο των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών (Digital Humanities).

Σκοπός του προγράμματος είναι η δημιουργία νέων ερευνητικών εργαλείων για τη μελέτη του 1821 σε ψηφιακό περιβάλλον, η φιλοδοξία του όμως υπερβαίνει το αυστηρά ακαδημαϊκό πλαίσιο, επιδιώκοντας να συμβάλει στη διεξαγωγή ενός δημόσιου διαλόγου που θα δίνει έμφαση στην κριτική προσέγγιση ενός τόσο σύνθετου φαινομένου, όπως είναι η Επανάσταση που αποτέλεσε την ιδρυτική πράξη του νέου ελληνικού κράτους.

Το «Ψηφιακό Αρχείο» που συγκροτείται στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος θα επιτρέπει την ταξινόμηση και την ενιαία διαχείριση διαφορετικού τύπου υλικού για το 1821, δημοσιευμένου και αδημοσίευτου, διασυνδέοντας συλλογές τεκμηρίων δύσκολα προσβάσιμες, κατακερματισμένες σε διαφορετικούς φορείς ή ήδη ψηφιοποιημένες αλλά χωρίς τον απαραίτητο σχολιασμό, με αποτέλεσμα να μην είναι προσιτές στην έρευνα. Παράλληλα, μέσα από σειρά διαδραστικών εφαρμογών, θα ενθαρρύνει την δημοσιοποίηση ιδιωτικών συλλογών ή μεμονωμένων τεκμηρίων.

Εκτός από αρχεία, αντικείμενα, οπτικό και ακουστικό υλικό, το ψηφιακό αρχείο θα δίνει πρόσβαση, επιπλέον, σε νέες ερευνητικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Στο πλαίσιο αυτό, προωθεί τη συνεργασία με ερευνητικούς φορείς, με στόχο την παραγωγή πρωτότυπων μελετών σε θεματικές όπως τη συγκρότηση κρατικού μηχανισμού, την Επανάσταση στα πολλαπλά της πλαίσια (οθωμανικό, μεσογειακό, ευρωπαϊκό/ρωσικό, παγκόσμιο), τη συγκρότηση αρχειακής μνήμης για το 1821, τις οπτικοποιήσεις της στην τέχνη, το οικιστικό πλέγμα στα χρόνια της Επανάστασης, την καθημερινή ζωή, τα τραγούδια και τη μουσική του Αγώνα κ.ά.

Φορείς και ιδρύματα που συνεργάζονται στο πρόγραμμα και συλλογές τους θα είναι προσβάσιμες μέσω του ψηφιακού αρχείου είναι: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Εθνική Βιβλιοθήκη, Βιβλιοθήκη και Μορφωτικό Ίδρυμα της Βουλής, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Μουσείο Μπενάκη, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακοπούλου, Σωματείο Φίλων Μουσείου Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη και Κέντρο Νέου Ελληνισμού του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βερολίνου.

Μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο του προγράμματος για τη δημιουργία του «Ψηφιακού Αρχείου 1821», έχουν υλοποιηθεί οι βάσεις δεδομένων που θα φιλοξενούν αρχεία, βιβλία, υλικά τεκμήρια, έργα τέχνης, μουσική, βίντεο κ.ά. και έχει ξεκινήσει η εισαγωγή των πρώτων δεδομένων, ενώ σε φάση κατασκευής βρίσκεται η διαδικτυακή υποδομή μέσω της οποίας ερευνητές και κοινό θα έχουν πρόσβαση στο αρχείο. Τέλος, στο στάδιο της μελέτης βρίσκεται η συγκρότηση των θεματικών όρων (μεταδεδομένων), κάτι που ουσιαστικά αντιστοιχεί με τη διαδικασία ευρετηρίασης στον κόσμο του εντύπου.

Το «Ψηφιακό Αρχείο 1821» υπολογίζεται να κάνει την δοκιμαστική του εμφάνιση στο Διαδίκτυο μέσα στους επόμενους μήνες, ενώ θα αναπτύσσεται σταδιακά, με ορίζοντα ολοκλήρωσής του την διακοσιοστή επέτειο της Επανάστασης.