Ο Μπάιρον στη σκιά της Ακρόπολης

ΤΗΣ ΛΙΤΣΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΝΟΣ ΤΡΙΓΑΖΗΣ, Ο λόρδος Βύρων στην Αττική, έκδοση Ελληνικά Ταχυδρομεία, σελ. 82

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Νεοελληνικός χώρος,
Οκτάπτυχο, 1978,
χρωματιστά μολύβια και κολάζ σε χαρτί,
118 x 43,5 εκ. 

Για τους περισσότερους, ο Μπάιρον είναι κυρίως γνωστός για τη φιλελληνική του δράση: ένας ποιητής που, από αγάπη για την Ελλάδα, ήρθε να ενισχύσει τον αγώνα για την ανεξαρτησία της και πέθανε στο Μεσολόγγι. Χωρίς τούτο να είναι ανακριβές, εντάσσει σε πλαίσιο ασφυκτικό την ανατρεπτική προσωπικότητα του ποιητή, υποβαθμίζει την επίδρασή του στην ευρωπαϊκή σκέψη και αισθαντικότητα, και αποδίδει τη δράση του υπέρ της ελληνικής ελευθερίας μονάχα στον στερεότυπο θαυμασμό των καλλιεργημένων Ευρωπαίων για την Ελλάδα ως μήτρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη: ριζοσπαστική διάνοια, από τα αιρετικά πνεύματα τη εποχής του, ο Μπάιρον διαμόρφωσε την πλέον ανατρεπτική εκδοχή του ρομαντισμού και υπήρξε κηρυγμένος εχθρός της κάθε λογής τυραννίας –κοινωνικής, πολιτικής, διανοητικής. Αυτή η ξεχασμένη (ίσως και σκοπίμως παραμελημένη) όψη του αναδεικνύεται στο τελευταίο βιβλίο του Πάνου Τριγάζη.

Η σχέση του Τριγάζη με την προσωπικότητα του Μπάιρον έχει μακρά ιστορία κι ένα μέρος της παρουσιάζεται στην «Εισαγωγή» του βιβλίου. Η σχετική αφήγηση εξεικονίζει παραδειγματικά τη γοητεία που ασκεί ο βρετανός ποιητής όχι μόνο στους νέους, αλλά και σε όλους εκείνους που δεν βολεύονται στα έτοιμα καθεστωτικά και κατεστημένα σχήματα, είτε αυτά αφορούν την πολιτική, είτε την κοινωνία, είτε την τέχνη. Όπως αποδεικνύεται, η γοητεία αυτή δεν είναι παροδική, αλλά διαρκής και αυξανόμενη, και οδηγεί στη διαπίστωση πως όχι μόνον ο Μπάιρον είναι απολύτως επίκαιρος στις μέρες μας, αλλά και πως οι μέρες μας δεν διαφέρουν και πολύ από τις δικές του, ως προς τα προβλήματα, τις διεκδικήσεις και τις ηθικές επιταγές.

Η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του ποιητή και της ριζοσπαστικότητάς του προκύπτει μέσα από την περιγραφή της παραμονής του στην Αττική, από τον Δεκέμβριο του 1809 μέχρι τον Απρίλιο του 1811, με ενδιάμεσα διαλείμματα (κεφ. 5-9). Το ταξίδι στην Ελλάδα ήταν ποικιλοτρόπως καθοριστικό για τη διαμόρφωση της ποιητικής ιδιοπροσωπίας του Μπάιρον. Εξάλλου, χάρη σ’ αυτό, εν μέρει, επιβλήθηκε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, με την έκδοση των δύο πρώτων ασμάτων του έργου Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, όπου ενσωματώθηκαν, ποιητικά μεταπλασμένες, οι εμπειρίες, οι εικόνες και οι εντυπώσεις από τις περιηγήσεις του στον ελλαδικό χώρο.

Ο Τριγάζης τα παρουσιάζει όλα αυτά με χρονολογικές λεπτομέρειες, διανθίζοντας την περιγραφή με αποσπάσματα από τις επιστολές του Μπάιρον και υπογραμμίζοντας κάποια ειδικού ενδιαφέροντος περιστατικά, όπως η συγγραφή του ποιήματος Η κατάρα της Αθηνάς, όπου λοιδορείται βίαια ο λόρδος Έλγιν για τη λεηλασία του Παρθενώνα (κεφ. 7). Ακολούθως, στο κεφάλαιο «Η πόλη του Μπάιρον» περιγράφεται η ιστορία της πόλης του Βύρωνα, από την εποχή που ήταν προσφυγικός συνοικισμός, και η προς τιμήν του ποιητή ονοματοδοσία του. Τέλος, σε επίμετρο, δημοσιεύεται η περίφημη ομιλία του Μπάιρον στη Βουλή των Λόρδων, υπέρ των εξεγερμένων κλωστοϋφαντουργών του Νότιγχαμ (1812), εξαίρετο δείγμα της πολιτικής του τόλμης και της ρηξικέλευθης σκέψης του.

Η φροντισμένη έκδοση, με ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό, έχει το πλεονέκτημα να απευθύνεται εξίσου στους γνώστες του Μπάιρον και σε όσους δεν έχουν ανάλογη εξοικείωση. Με απλό ύφος και αφηγηματική αμεσότητα, ο Π.Τ. «συστήνει» τον Βρετανό ρομαντικό ποιητή ως κορυφαίο σύμβολο της εξέγερσης υπέρ της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας. Ένα σύμβολο για κάθε ταραγμένη εποχή – σαν τη δική μας.

Η Λίτσα Χατζοπούλου είναι δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας