Ρωσική Ορθοδοξία

ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΤΥΧΩΝ (Σεβκουνόφ), Σχεδόν Άγιοι, εκδόσεις Εν πλω, σελ. 534, μεταφραστική ομάδα Αγγελική Πελωριάδου, Βάσια Ζαρκαδούλα, Ειρήνη Κασάπη, Αλεβτίνα Βόλγκινα

Τα βιβλία για την Ορθοδοξία στη σύγχρονη Ρωσία είναι ακόμα εξαιρετικά σπάνια και εκτός από τις πολυάριθμες εκδόσεις για το βίο του Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως και Κριμαίας (Βαλεντίν Βόινο-Γιασενέτσκι) πολύ λίγοι γνωρίζουν στην Ελλάδα πώς ζει σήμερα η Ρωσική Εκκλησία. Παρότι το «σιδηρούν παραπέτασμα» έχει πέσει και ο κόσμος έγινε πολύ πιο ανοιχτός.

Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του, το βιβλίο ξαφνιάζει. Ξαφνιάζει με την ικανότητά του να αποκαθιστά τις έννοιες, να φρεσκάρει την αντίληψη τού συνήθους κόσμου της εκκλησίας. Το χαρακτηριστικό αυτών των κειμένων είναι ότι διαβάζονται ευχάριστα και από ανθρώπους που δεν έχουν καμιά σχέση με τον κόσμο της Εκκλησίας. Και δεν είναι τυχαίο, ότι μόλις ένα χρόνο αφότου κυκλοφόρησε το βιβλίο, το τιράζ του στη ρωσική γλώσσα έχει φτάσει τα 1,2 εκατομμύρια αντίτυπα, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται συνεχώς. Για πάρα πολλούς ανθρώπους, τα διηγήματα του πατέρα Τίχωνα στάθηκαν η πρώτη ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με το άγνωστο ορθόδοξο σύμπαν. Γιατί, πέρα από την αφήγηση για τα μοναστήρια και τους γέροντες, ουσιαστικά θέμα του βιβλίου είναι η χριστιανική πίστη καθαυτή.

Δεύτερο χαρακτηριστικό, η κλασική, άριστα ακονισμένη γραφή του. Τίποτα περριτό. Το βιβλίο είναι άψογα δομημένο: οι αναμνήσεις και οι αφηγήσεις εναλλάσσονται με ιδέες, και τα σοβαρά, συχνά τραγικά επεισόδια συνδυάζονται αρμονικά με το χιούμορ. Σήμερα, λίγοι μπορούν να γράφουν μ’ αυτόν τον τρόπο: χωρίς πομπώδεις μεγαλοστομίες, χωρίς τον ενοχλητικό διδακτισμό και τα γλυκανάλατα κηρύγματα, τα οποία συχνά προσπαθούν να υποκαταστήσουν την πνευματικότητα. Στις σελίδες αυτές θα συναντήσει κανείς άφθονες γνωστικές εκπλήξεις, την αγάπη και τη συμπάθεια, ακόμα και για εκείνους τους ανθρώπους, τα έργα και ημέρες των οποίων μόνο συμπαθή και αποδεκτά δεν ήταν.

Πρέπει να μιλήσουμε ξεχωριστά για το χιούμορ του συγγραφέα. Όσον αφορά τα συγγράμματα των πνευματικών προσώπων, η επιτηδευμένη σοβαρότητα ανέκαθεν αποτελούσε στερεότυπο και κανόνα, με σχεδόν απαγορευμένο έστω κι ένα ίχνος χαμόγελου στα κείμενα. Γι’ αυτό η ικανότητα να μιλάει κανείς για τα πλέον σοβαρά θέματα –τη ζωή και το θάνατο, τη σωτηρία, την πίστη και τη μοναξιά- χωρίς θλιμμένο ύφος αλλά με χαρούμενες και ανοιχτόμυαλες σκέψεις, αποτελεί σπάνιο και πολύτιμο ταλέντο. Και γι’ αυτό ακριβώς οι πλέον απελπιστικές καταστάσεις και τα αξεπέραστα προβλήματα οπωσδήποτε βρίσκουν τις λύσεις τους. Μόνο που έτσι πρέπει να γίνουν οι πλέον ειλικρινείς προσπάθειες, συχνά υπερβάσεις. Το κυριότερο είναι να μην απελπιζόμαστε, να κοιτάμε τον κόσμο με ήρεμη και συνετή ματιά, όπως ακριβώς κάνουν οι ήρωες του βιβλίου «Σχεδόν άγιοι».

Το βιβλίο επιβεβαιώνει μία από τις κυριότερες «ανακαλύψεις», την οποία μας παρουσιάζει το Ευαγγέλιο: ο κόσμος δεν είναι απελπιστικά τραγικός, υπάρχει χώρος για το Ωραίο και το Διαχρονικό. Όπως υπάρχει χώρος και για την ποικιλότητα, τις θαυμαστές συμπτώσεις, τα νομοτελή τυχαία γεγονότα, ακόμα και για τους αγίους, που δεν είναι καθόλου άγιοι, δηλαδή, για τους «σχεδόν αγίους»! Έτσι, η απελπισία και η κατήφεια εξαφανίζονται με τον πλέον φυσικό τρόπο. Πώς συμβαίνει αυτό στην πράξη, μας αφηγείται το βιβλίο.

Και κάτι ακόμα. Ο συγγραφέας ωθεί τον αναγνώστη να καταθέσει τη δική του μαρτυρία για την ομορφιά του κόσμου. Ο πάτερ Τύχων μας υπενθυμίζει, ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να ανακαλύψει στην ψυχή του τον δικό του Ευαγγελισμό. Και δεν είναι απαραίτητο η ανακάλυψη αυτή να πάρει τη μορφή διηγημάτων ή βιβλίου. Μπορεί να είναι ένας πίνακας ζωγραφικής ή ένα τραγούδι, μπορεί να είναι μια προφορική αφήγηση, αλλά, πρωτίστως, πρέπει να είναι έργο το οποίο θα φέρει τη σπίθα του φωτός, που έχουμε δει και έχουμε αισθανθεί κάποια στιγμή.

Είπαμε τόσα πολλά για το βιβλίο, χωρίς να πούμε έστω και δυο λόγια για τον συγγραφέα του, τον αρχιμανδρίτη της Ανδρικής Μονής Σρέτενσκι (Υπαπαντής) της Μόσχας, η οποία βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της ρωσικής πρωτεύουσας με τους είκοσι εκατομμύρια κατοίκους. Κι αυτό το γεγονός είναι γνώρισμα των καιρών μας. Έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε, ότι η μοναστική ζωή πρέπει να συνοδεύεται απαραίτητα από μοναχικότητα και απόσταση από τους ανθρώπους, εν ολίγοις από κάθε τι απόκοσμο. Υπό μία έννοια έτσι είναι, αλλά στην περίπτωση του πατέρα Τύχωνα και της αδελφότητας της Μονής έχουμε ένα άλλο παράδειγμα: οι μοναχοί κάνουν το δύσκολο έργο τους μες στον ανήσυχο κόσμο των ανθρώπων, συμμεριζόμενοι ενεργά τις δυσκολίες και τη θλίψη τους. Η Μονή εκδίδει έναν τεράστιο όγκο ορθόδοξων βιβλίων, αναπτύσσει την πρωτοπόρο διαδικτυακή Πύλη www.pravoslavie.ru, ασχολείται με τη γεωργία, έχει το δικό της θεολογικό εκπαιδευτήριο. Χάρη στην προσωπική εργασία των μοναχών, από τα ερείπια αναγεννήθηκε και το ίδιο το Μοναστήρι. Σπάνια μια τόσο μικρή αδελφότητα να ασχολείται με τόσο πολλές και πολύπλευρες δραστηριότητες.

Αλλά η καλύτερη περιγραφή αυτού του βιβλίου αναμφισβήτητα θα ήταν ένα ταξίδι στη Μόσχα, στην ίδια τη Μονή Σρέτενσκι. Μια ζωντανή επαφή με τα πρόσωπα του βιβλίου, αλλά και με τη Ρωσική Ορθοδοξία σήμερα.

Ο Φίλιππος Αναστασιάδης είναι πολιτολόγος