Θεοί και δαίμονες, εν δράσει

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΝΕΝΗ

ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ, Ο Θεός αυτοπροσώπως, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 184

Ένας άνθρωπος καταδικασμένος σε θάνατο στήνεται μπροστά σε ένα δωδεκαμελές εκτελεστικό απόσπασμα. Παρακαλεί τους συμμετέχοντες στρατιώτες να σκοπεύσουν καλά, για να μην υποφέρει. Ελάχιστα δευτερόλεπτα πριν από την εκτέλεση καταφθάνει ένα τηλεγράφημα που τον απαλλάσσει από την εκτέλεση. Με τις χειροπέδες να δεσμεύουν ακόμη τα τρεμάμενα χέρια του, ο αθωωμένος, πλέον, άνθρωπος καπνίζει ένα τσιγάρο. Στο μεταξύ, το σοκ έχει ήδη αδειάσει ολοσχερώς τον εγκέφαλό του από κάθε ίχνος μνήμης.

Ένας κυνικός ψυχίατρος αναλαμβάνει να γιατρέψει τον άτυχο άντρα από την ολική αμνησία, και προς τον σκοπό αυτό προσπαθεί να τον τροφοδοτήσει με στιγμές από το παρελθόν του, στιγμές ζοφερών προσωπικών καταστάσεων και ενεργειών, άγριας καταστολής και δικαστικών διώξεων που σημάδεψαν κατά καιρούς την κάθε άλλο παρά αξιοζήλευτη ζωή του. Οι σκηνές της θεραπευτικής διαδικασίας και των ιδιότυπων σχέσεων που αναπτύσσει ο ήρωας με άλλα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων ο Θεός -πρώην «επιβλέπων χωροφύλαξ»- Παντελής λαμβάνουν χώρα σε απόσταση μιας δεκαετίας, αρχικά σε ένα ψυχιατρείο και εν συνεχεία σε ένα γηροκομείο, τα οποία εναλλάσσονται ανά κεφάλαιο στην αφήγηση.

Έξι χρόνια μετά το αφήγημα «Θα γίνω ντιζέζ», ο Σάκης Σερέφας εμπνέεται από ένα ακόμη έγκλημα που έλαβε χώρα προ δεκαετιών στη Θεσσαλονίκη, αυτό του «Δράκου του Σέιχ Σου», το οποίο, ως γνωστόν, αποδόθηκε στον Αριστείδη Παγκρατίδη, χωρίς ωστόσο η ενοχή του τελευταίου να έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα. Μεταφέροντας, με διαφορετικό όνομα, τον ήρωα στο πεδίο της μυθοπλασίας, ο συγγραφέας του χαρίζει τη ζωή, αποστερώντας τον ωστόσο από το προσωπικό του παρελθόν, το οποίο αναζητείται με σαδιστική εμμονή -και κρατική έγκριση- από τον ψυχίατρο. Χρησιμοποιώντας ποικίλες μεθόδους, και αξιοποιώντας με διάφορες πειραματικές μεθόδους τούς μονίμως παρόντες στα δυο ιδρύματα -μεταξύ των οποίων τον πανταχού παρόντα Θεό- Παντελή, αλλά και αρκετούς χρήσιμους προσκεκλημένους, ο γιατρός δεν φείδεται κόπων και εμπνεύσεων προκειμένου να αποδείξει την ορθότητα της θεωρίας του περί δυνατότητας ανάκλησης της ζωής-μνήμης του άτυχου άνδρα. Οι σκηνές ταπείνωσης ακολουθούν η μια την άλλη, με συμμετόχους παλαιότερα θύματα ή/και θύτες που παρέλασαν στην προηγούμενη ζωή του ιδιότυπου αυτού ανθρώπινου πειραματόζωου, που ευλόγως αδυνατεί να συλλάβει τις συντεταγμένες των γεγονότων στα οποία ο οιονεί βασανιστής του τον αναγκάζει να συμμετέχει.

Μέσα από την εξέλιξη της δράσης ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζοφερή πορεία της ζωής του ήρωα, όχι μόνο όπως πηγάζει μέσα από τα σπαράγματα μνήμης των κάθε λογής μαρτύρων, αλλά και όπως επιδιώκεται, με ακόμη πιο τρομακτικό τρόπο, να αναγεννηθεί δια των «επιστημονικών» μεθόδων του νοσηρού ψυχιάτρου.

Τα τρομακτικά περιστατικά της ζωής του ήρωα, αλλά και των εμβόλιμων «πειραματικών» συζητήσεων που επιδιώκεται να συμβάλλουν στην ανάκλησή της, παρατίθενται κάποτε με την απαραίτητη ρεαλιστική ωμότητα και άλλοτε με την παιχνιδιάρικη διάθεση του Θεού, προσφέροντας έτσι τις απαραίτητες αφηγηματικές εναλλαγές έντασης- ανάσας, που αφ’ ενός διευκολύνουν τον στοχασμό και αφετέρου αποφεύγουν αποτελεσματικά την παγίδα ενός άκαμπτου προκηρυκτικού-καταγγελτικού λόγου. Με πρωτότυπο τρόπο, εναλλαγές αφηγηματικών τεχνικών, στακάτη γλώσσα, και πλήθος εμπνευσμένων επεισοδίων, που δένουν αρμονικά τόσο μεταξύ τους όσο και με ένθετα σπαράγματα λόγου από γνωστές ταινίες και κείμενα, ο Σάκης Σερέφας μας μιλά για το πολύχρωμο παζλ των απάνθρωπων μηχανισμών της εξουσίας που γεννούν ακατάπαυστα τους θύτες και τα θύματα του σύγχρονου κόσμου μας (συχνότατα με συνύπαρξη των δυο ιδιοτήτων μέσα στον ψυχισμό του ίδιου ανθρώπου).

Στο βιβλίο εμπεριέχονται λόγια του εισαγγελέα, των μαρτύρων και του ίδιου του κατηγορούμενου από την πραγματική δίκη του Αριστείδη Παγκρατίδη, τα οποία δημοσιεύτηκαν στον τύπο της εποχής καθώς και στα βιβλία των Κώστα Παπαιωάννου («Ο δράκος του Σέιχ Σου», εκδ. Ποντίκι 1988) και Κώστα Τσαρούχα («Υπόθεση Παγκρατίδη: Ένοχος ή αθώος;», εκδ. Δωδώνη, 1998). Σε αντίθεση με τον Μάξ, τον αθωωθέντα μελλοθάνατο του μυθιστορήματος, ο Παγκρατίδης εκτελέστηκε τον Φεβρουάριο του 1968 και δεν νοσηλεύτηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του σε ψυχιατρείο.

Ο Νίκος Κουνενής είναι πεζογράφος