Ο εκφραστικός λυρισμός τού Ερνέστο Βαλβέρδε

ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Έχουμε συνηθίσει πλέον, να θεωρούμε τα γήπεδα ως τόπους όπου εκτυλίσσεται οργανωμένη βία και μετατίθενται πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συγκρούσεις. Να τα βλέπουμε έτσι όπως προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Έχουμε συνδέσει το λαϊκό παιγνίδι της μπάλας με τα πολιτικά και οικονομικά παιγνίδια, που παίζονται πίσω από το γήπεδο από τους διαφόρους μεγαλοπαράγοντές του, χρησιμοποιώντας επιδέξια παίκτες και οπαδούς. Και δεν μας εκπλήσσουν διόλου τα λαϊκότροπα σκηνικά που στήνουν στον Τύπο, όπως εκείνο του πρόσφατου αγώνα Ελλάδας- Γερμανίας.

Έχουμε, με δυο λόγια, ξεχάσει, μέσα στην αμετροέπεια που κυριαρχεί σε κάθε πεδίο της ζωής μας, ότι το ποδόσφαιρο είναι ένα παιγνίδι που παίζεται από ανθρώπους.

Οι φωτογραφίες του απερχόμενου Βάσκου προπονητή του Ολυμπιακού, Ερνέστο Βαλβέρδε, που εκτέθηκαν γα πρώτη φορά υπό τον τίτλο «Medio tempo» («Ημίχρονο») στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα, μας εκπλήσσουν. Όχι τόσο γιατί είναι έργα ενός δημιουργού που έχουμε ταυτίσει με  τη «μπάλα». Όσο, προπάντων, γιατί επαναφέρουν το άθλημα αυτό στα ανθρώπινα μέτρα.  

Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι ο πρώην προπονητής του Ολυμπιακού έχει σπουδάσει τη δεκαετία του ‘80 στο Ινστιτούτο Φωτογραφικών Σπουδών της Καταλανίας φωτογραφία  και ασχολείται με την τέχνη αυτή από τα νεανικά του χρόνια.

Χρησιμοποιεί τα μέσα των λυρικών πρωτοπόρων της φωτογραφίας, όπως ο Ρομπέρ Ντουανώ ή ο Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν.

Rafik Djebbour (Ρέντη), 2011

Αντιμετωπίζει τους ποδοσφαιριστές και τους αστυνομικούς των γηπέδων, τους οικείους του ή τους ξένους που έχει συναντήσει, με τον ίδιο ποιητικό ρεαλισμό. Η αποσπασματική γραφή του μας δίνει ενίοτε δείγματα που θα μπορούσαν να αποκαλεστούν εξπρεσιονιστικά, όπως τα παραμορφωμένα από τον ενθουσιασμό πρόσωπα. Εστιάζει το φακό του στο βλέμμα, τους μορφασμούς, τη χειρονομία, την κίνηση ή τη στάση της μορφής, στη γλώσσα του προσώπου και του σώματος. Αναδεικνύει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, αφήνοντας το υπόβαθρο να σβήσει εντελώς ή να μεταπλασθεί σε μεγάλες ή μικρές, εκρηκτικές κηλίδες.

Οι σχολιασμοί των φωτογραφιών των παικτών Αβραάμ Παπαδόπουλου και Ραφίκ Τζιμπούρ από τον Βαλβέρδε είναι δηλωτικοί για τις προθέσεις του. Για τον πρώτο λέει: «Σκοπός μου δεν ήταν να κάνω ένα ωραίο πορτραίτο του ποδοσφαιριστή. Ήταν κάτι πιο αυθόρμητο. Τον Αβραάμ τον έβγαλα βγαίνοντας από την πισίνα στο Ρέντη, μόνον και μόνο γιατί μου άρεσε ο φωτισμός εκείνη τη στιγμή. Είπα, εδώ έχει ωραίο φως».

Ενώ για τον Τζιμπούρ εκμυστηρεύεται: «Τον Ραφίκ ήθελα να τον βγάλω μια φωτογραφία, γιατί έλεγε ότι έχει τη φάτσα κακού ανθρώπου. (...) Δεν ξέρω αν αυτή η φωτογραφία ανταποκρίνεται στην προσωπικότητα του Ραφίκ, γιατί είναι πολύ πιο συμπαθητικός απ’ ό,τι έχει βγει εδώ».     

Με τον ίδιο τρόπο μεταμορφώνει ισότιμα τα γήπεδα και τα κέντρα των πόλεων, τα δάση και τα δένδρα, τα εσωτερικά των ξενοδοχείων, σε τοπία ιμπρεσιονιστικά που δείχνουν, με τον κατάλληλο φωτισμό, το πλησίασμα ή την απομάκρυνση του φακού, τη χρησιμοποίηση των παραθύρων ως κάδρα, τα συναισθήματα που τα διαπνέουν.

Έτσι, οι πτυχώσεις του χρησιμοποιημένου κρεβατιού συναντούν τους θαλασσινούς κυματισμούς, ο αφρός της θάλασσας γύρω από τα πόδια του μικρού κοριτσιού αναδίνει τη χαρά του, τα τονισμένα λευκά σκουπίδια που εμφανίζονται ως λευκές κηλίδες στο εγκαταλελειμμένο μετά το ματς γήπεδο αντιστοιχούν στα αχανή και άτακτα πυκνοδομημένα, ερειπωμένα άστη, οι κενές κερκίδες, που θυμίζουν πλήκτρα υπολογιστών, και οι ποδοσφαιριστές, που προβάλλονται μόνον μέσα από το βηματισμό τους, με τους οπαδούς τους γυρισμένους με την πλάτη στους θεατές, δείχνουν τη μαζικότητα του αθλήματος.

Οι εικόνες που συλλαμβάνει ο πρώην προπονητής του Ολυμπιακού και φωτογράφος, Ερνέστο Βαλβέρδε, παίζοντας με το φως και τις σκιάσεις, την έκφραση και την απουσία της, στον αποξενωμένο κόσμο του ποδοσφαίρου αλλά και στον αποξενωμένο κόσμο εν γένει, είναι οι εικόνες της λησμονημένης ανθρωπιάς ενός προσώπου, που με την ανεξάντλητη δύναμη της φαντασίας καταφέρνει να ισορροπήσει στον αντιφατικό χώρο που το περιβάλλει και να τον ζωογονήσει.

Η Λήδα Καζαντζάκη είναι ιστορικός τέχνης