Το Φιλελληνικό Κίνημα του τότε και οι αναφορές του στο σήμερα

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Πόσον οι Έλληνες δεν ηύχοντο ν’ απολαύσωσι τοιούτον αρχηγόν ως Βολιβάρ! Αλλ’ η βάσκανος τύχη δεν απέδειξε κανένα μέχρι τούδε τοιούτον. Τάλαινα Ελλάς!

(Γεν. Εφημ Ελλ., αρ. 67, Εν Αιγίνη, 12 Οκτ. 1827) 

Κάθε ιστορική επέτειος αποτελεί εισβολή του χθες χρόνου στον παρόντα, μέσα από το πρίσμα του οποίου, και τις ανάγκες που δημιουργεί, προσλαμβάνεται. Γι’ αυτό άλλωστε και κάθε εποχή ξαναγράφει την ιστορία.

Το φαινόμενο παρουσιάζεται με μεγαλύτερη ένταση σε περιόδους κρίσης, όπως η πολύπλευρη και βίαιη, που βιώνουμε ως κοινωνία την τελευταία διετία, και κατά την οποία ο ενεστώτας χρόνος, παρουσιάζεται αδιέξοδος, οπότε η αναζήτηση απαντήσεων υπέρβασης γυρνάει προς το ιστορικό χθες για να βρει σταθερές που θα επιτρέψουν να χαραχθεί ένα ελπιδοφόρο αύριο.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει έναν ανιστόρητο και εύκολο αναγωγισμό, όπως αυτός που παρουσιάζεται τελευταία δυστυχώς και από υπεύθυνα χείλη. Η κάθε εποχή έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, το πολύ-πολύ να μας επιτρέψει κάποιες αναλογίες. Αυτό συμβαίνει και με το πρόσφατο διεθνές φαινόμενο του «είμαστε όλοι Έλληνες», που με περίσσια ευκολία ονομάστηκε νέος «φιλελληνισμός». Άλλωστε, ο όρος έχει από παλιά περάσει στον καθημερινό μας λόγο, για να χαρακτηρίζει κάθε άποψη και θέση που συμφωνεί με τις κυρίαρχες ελληνικές μας ευαισθησίες, όπως και το αντίθετό του, ο «μισελληνισμός», για να χαρακτηρίζει κάθε κριτική ή αμφισβητησιακή αυτών των ευαισθησιών σκέψη ή θέση. Το φαινόμενο είχε ήδη καταγράψει εκείνος ο διορατικός γιατρός και μαχητής της Δημοκρατίας –πρώτη αποβολή και πρώτο διδακτορικό του Πανεπιστημίου Αθηνών- Αναστάσιος Γούδας, από τη δεκαετία του 1870. 

Η αναζήτηση των γενεσιουργών λόγων αυτού του φαινομένου, προφανώς έχει να κάνει και με μια διάχυτη αβεβαιότητα της εθνικής μας αυτογνωσίας, όπως μια παραδοσιακά ιδεαλιστική και εθνικιστική αντίληψη καλλιεργεί και αναπαράγει, περί «ανάδελφου έθνους», το οποίο κάποιοι ξένοι συνεχώς υπονομεύουν την ελεύθερη υπόστασή του, ακόμη και την ...ύπαρξή του. Αντίληψη την οποία η τάση που προαναφέραμε, σε περιόδους κρίσης των σταθερών του χθες χρόνου, και η επιλεκτική χρήση της ιστορίας, οδηγεί σε επικίνδυνους φονταμενταλισμούς∙ αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία.

Εκείνο που στο πλαίσιο τούτου του αφιερώματος διαδρομών εθνικού προσδιορισμού θέλουμε να αναδείξουμε, είναι το ανεπανάληπτο του διεθνούς φιλελληνικού κινήματος, το οποίο όλες οι εξουσίες, του τότε αλλά και του τώρα, επιχειρούν να ρίξουν στη λήθη ή να το αποδώσουν μονοδιάστατα στον τότε ρομαντισμό κάποιων προσωπικών ευαισθησιών ή αδιεξόδων, την αρχαιολατρία ή τον τυχοδιωκτισμό κάποιων άλλων. Αντίθετα, πρόκειται για κάτι το πολύ πολιτισμικά βαθύτερο, ευρύτερο και πολιτικότερο, ενός αλλού διεθνούς κλίματος, ριζικά διάφορων συνθηκών, προσδοκιών και οραμάτων Ελευθερίας και Δημοκρατίας. Διά του οποίου, ο κλασικισμός, ο ρομαντισμός, ο οριενταλισμός και τα προτάγματα της Γαλλικής Επανάστασης δημιούργησαν ένα ανεπανάληπτο κράμα χωρίς προηγούμενο, «αναζήτησης ολόψυχα της χώρας των Ελλήνων...», όπως τελειώνει ο Γκαίτε τη δική του παραλλαγή της «Ιφιγένειας εν Αυλίδι».

Ακριβώς γι’ αυτό, θαρρώ ότι είναι αδύνατη κάθε απόπειρα ...ανασηματοδοτούμενης συνάφειας με το πρόσφατο, αμυντικού χαρακτήρα κίνημα αλληλεγγύης προς το πειραματόζωο του νεοφιλελεύθερου Καπιταλισμού ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό.

Το κοινωνικό και πολιτικό πρόταγμα–όραμα που πρόβαλαν οι φορείς εκείνης της επαναστατικής έκρηξης νεανικού θράσους και φαντασίας, απέναντι στη γεροντοκρατία της παλινόρθωσης του παλιού και ανελεύθερου, που συμβόλιζε η Ιερή Συμμαχία, και μάλιστα μετά τις επαναστατικές αποτυχίες στην Ισπανία και την Νάπολη, λειτούργησε ως συνειδησιακός καταλύτης ανάμεσα σε χιλιάδες άνδρες και γυναίκες όλων των τάξεων, παντού του κόσμου: από την Καλκούτα, όπου Ινδοί, Άγγλοι και Κινέζοι συγκροτούν φιλελληνικό Κομιτάτο, μέχρι την επαναστατημένη Λατινική Αμερική, όπου «εις την εν Παναμά συγκροτηθείσσαν δημοκρατικήν σύνοδον, την προκληθείσαν διά του Βολιβάρ [...] παρά των δημοκρατιών Περουίας, Χιλίας και Κολομβίας [...] Έκαμαν ομοφώνως την απόφασιν να θεωρήσωσιν τον ιερόν των Ελλήνων πόλεμον ως ίδιον εαυτών», όπως μας πληροφορεί η Γενική Εφημερίς των Ελλήνων από το Ναύπλιο στις 26^ης Νοεμβρίου 1825. Μια που σύμφωνα με τον Hobwsbawn η Ελληνική Επανάσταση «έγινε ο εμπνευστής του διεθνούς φιλελευθερισμού [...] (και της) ανασυγκρότησης της Ευρωπαϊκής Αριστεράς των ετών του 1820 [...] (διαδραματίζοντας) ένα ρόλο ανάλογο με εκείνον που επρόκειτο να παίξει, προς το τέλος των ετών του 1930, η υποστήριξη στην Ισπανική Επανάσταση»

Και αυτό είναι το βαθύτερο διεθνές νόημα που η παγκόσμια ιστορία καταγράφει για εκείνη την Επανάσταση και το Φιλελληνικό Κίνημα που δημιουργήθηκε για την υπεράσπισή της.