Από τη φύση στη διάνοια

ΤΗΣ ΒΙΒΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ, Μανχάταν - Μπανγκόκ, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 237

Πρόκειται για το δεύτερο τόμο της σειράς των ταξιδιωτικών βιβλίων που έχει εγκαινιάσει ο Γιώργος Βέης με ζεύγη πόλεων, οι οποίες βρίσκονται σε διαφορετικές γεωγραφικές θέσεις. Όπως και στον πρώτο του τόμο (Από το Τόκιο στο Χαρτούμ), έτσι και εδώ ο συγγραφέας παραμένει στην ασιατική ήπειρο, την οποία τώρα βάζει σε διάλογο με την Αμερική.

Ο τόμος παρουσιάζεται ως κομμάτι ενός ευρύτερου έργου, σαν να συνεχίζει μια αφήγηση που έχει ήδη ξεκινήσει. Δεν υπάρχει χρεία πια για συστάσεις. Μια νυχτερινή περιπλάνηση και η ανάγκη του αφηγητή να ξαναθυμηθεί, φυλλομετρώντας τις σημειώσεις των ταξιδιών του, μας μπάζουν ατμοσφαιρικά στο θέμα. Το βιβλίο ούτε ξεκινά αλλά ούτε και τελειώνει. Στην τελευταία σελίδα ξανανοίγει, με το ίσως πρώτο παράθεμα του επόμενου βιβλίου.

Τα κείμενα του ασιατικού μέρους προσεγγίζουν τον τόπο μέσα από τη φύση. Ο εξαιρετικός φυσικός πλούτος της περιοχής, η ροκοκό πολιτιστική κληρονομιά των μνημείων του, που είναι οργανικά δεμένα με τη φύση και δημιουργούν τα φημισμένα «δεντρομνημεία», οι δοξασίες τους, έτσι όπως αναφέρονται στο μυστήριο του θανάτου, αλλά και στο διαλογισμό στο βουνό, η εναλλακτική θεραπευτική προσέγγιση του μασάζ, αλλά και το ίδιο το ανθρώπινο βασικό ένστικτο, με την μορφή, εδώ, του αγοραίου έρωτα, διαμορφώνουν ένα τοπίο όπου η φύση, με την ευρύτερη έννοια, ως ανθρώπινη ποιότητα αλλά και ως περιβάλλον, οργιάζει. Μάλιστα, τα κείμενα διαδέχονται το ένα το άλλο πάνω στην λογική του φυσικού κύκλου της ζωής, δηλαδή, της εναλλαγής του θανάτου-φθοράς-εκφυλισμού με την αναγέννηση-βλάστηση-ανάταση.

Από την άλλη μεριά, ο αμερικάνικος χώρος προσεγγίζεται μέσα από την πλούσια καλλιτεχνική κίνηση της Νέας Υόρκης. Προσωπικότητες των τεχνών και του λόγου που είχε την ευκαιρία ο Βέης να συναντήσει εκεί –με του ίδιους ή με το έργο τους- διαμορφώνουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ο Μπόρχες, ο Κάλας, ο Κόπολα, ο Άντυ Γουόρχωλ είναι κάποιοι από αυτούς. Αν λοιπόν η ανθρωπολογία της Ανατολής διερευνάται, στον τόμο αυτό, στη σχέση του ανθρώπου με την φύση, η ανθρωπολογία της Δύσης μελετάται πάνω στα επιτεύγματα της διάνοιας.

Ωστόσο, η προσδοκία του αναγνώστη, την οποία έχει δικαίως καλλιεργήσει η καλλιτεχνική φήμη της πόλης, θα πρέπει να περιμένει μέχρι να ικανοποιηθεί, γιατί ο Βέης μας εισάγει στον τόπο με ένα σκληρό κείμενο. Πρόκειται για την ιστορία ενός φτωχού πορτορικάνου που στραγγίζει από κάθε αξιοπρέπεια, εξαιτίας αυτής ακριβώς της φτώχιας του. Ο στεγνός λόγος του κειμένου παρουσιάζει το ανθρώπινο δράμα ως ντετερμινιστική απόρροια της οικονομικής συνθήκης. Η επιλογή να δοθεί ο τίτλος «εισαγωγή στον τόπο» στην συγκεκριμένη ιστορία δεν είναι αθώα.

Με την αντιδιαστολή φύσης-λόγου, η συστέγαση των δύο προορισμών κάτω από τον ίδιο τίτλο θεμελιώνεται καλύτερα. Ο τόμος έχει περισσότερα σύντομα και σπονδυλωτά κείμενα σε σχέση με τον προηγούμενο. Αυτή η γραφή πιθανώς είναι προτιμότερη, καθώς η παρατήρηση παραμένει στο ουσιώδες, δεν πλατειάζει. Πιο έντονη είναι επίσης η αντιστοιχία της περιήγησης με την ανάγνωση, μέσα από την σύζευξη των τόπων και των παραθεμάτων από τα μυθιστορήματα, ποιήματα, φιλοσοφικά κείμενα κ.ο.κ. Τέλος, για πρώτη φορά (στον προηγούμενο τόμο το είχε κάνει μόνο υπανινικτικά) ο συγγραφέας εισάγει καθαρά την αυτοαναφορά, γράφει δηλαδή ανοιχτά σχετικά με το έργο του, το ποιητικό, το ταξιδιωτικό, τον τρόπο που δημιουργεί, την αλληλεπίδραση παρατηρητή και αντικειμένου παρατήρησης.

Ειδικότερα ο τόμος αυτός ανέδειξε πολύ την κειμενικότητα. Μάλιστα με την εγγραφή του παρατηρητή-συγγραφέα μέσα στο κείμενο, φαίνεται ότι προσεχώς αυτή κειμενικότητα θα ενταθεί. Η εστίαση όμως θα πρέπει να παραμείνει στην ανάδειξη της ζώσας ανθρωπογεωγραφίας του πλανήτη μας, και υπ’ αυτήν την έννοια η αναφορά στην Νέα Υόρκη θα μπορούσε να έχει και συνέχεια. Βέβαια με την πόλη αυτή έχει ασχοληθεί στο ποιητικό του έργο, ωστόσο το είδος στο οποίο έχει δουλέψει τόσο συστηματικά και επιτυχώς ο Βέης, η ταξιδιωτική μαρτυρία δηλαδή, είναι αγαπητή για αυτήν ακριβώς τη δυνατότητα που έχει να συλλαμβάνει τη διαφεύγουσα αίσθηση της τρέχουσας καθημερινότητας στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη.

Με δεδομένες πάντως τις παραμέτρους που έχει θέσει ο Βέης, συμπεριλαμβανομένου και αυτού του τόμου, δηλαδή την τριπλή παρατήρηση (στον τόπο, στα κείμενα, στον εαυτό του) και τις μεταξύ τους συνδέσεις, παραλλαγές και αντικατοπτρισμούς, είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορεί να φτιάξει ένα φιλοσοφικό, αισθητικό, ταξιδιωτικό, λογοτεχνικό κομψοτέχνημα.

Η Βιβή Ζωγράφου είναι δημοσιογράφος