Η υψηλότερη μορφή τζιχάντ

Μια εικόνα της Αιγύπτου, στον καθρέφτη της Αμερικής και της κουλτούρας των δικαιωμάτων


ΤΗΣ ΛΙΛΥΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΛΑΑ ΑΛ-ΑΣΟΥΑΝΙ, Σικάγο, μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου, εκδόσεις Πατάκη, σελ.436

Πολυπρόσωπο μωσαϊκό μιας κλειστής κοινωνίας το Σικάγο διαβάζεται αρχικά ως ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα πλοκής που γρήγορα εκτυλίσσεται σε πολιτική εκτίμηση για τη χώρα του συγγραφέα. Ο Αλ-Ασουάνι έγινε γνωστός διεθνώς από το μυθιστόρημά του Το μέγαρο Γιακουμπιάν, μια περιγραφή της καθημερινότητας των ενοίκων ενός παλαιού κτηρίου στο Κάιρο. Με το Σικάγο, παραπλανητικό τρόπον τινά τίτλο, ο συγγραφέας εστιάζει στη ζωή των Αιγύπτιων φοιτητών αλλά και πανεπιστημιακών του Πανεπιστημίου του Ιλινόις, και ειδικότερα του τμήματος Ιστολογίας της Ιατρικής Σχολής. Ωστόσο, και πάλι η προσοχή του είναι στραμμένη στο αντιδημοκρατικό, δεσποτικό καθεστώς της Αιγύπτου η οποία, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία και το Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα δικαιώματα, αποτελεί διεθνές κέντρο βασανιστηρίων.
Στο πρώτο κεφάλαιο ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορία του Σικάγου που ήταν άλλοτε μια πολίχνη∙ στην τοπική ινδιάνικη διάλεκτο αλγκόνκιν σήμαινε «έντονη μυρωδιά». Ωστόσο σ’ αυτό το σκηνικό ζουν και εργάζονται πολλές ομάδες ξένων, όπως η Ένωση Αιγύπτιων Φοιτητών στην Αμερική. Το τμήμα Ιστολογίας έχει στις τάξεις του δύο Αιγύπτιους καθηγητές, τους Δρ. Σάμπετ και Δρ.Σαλάχ, αλλά και χαρακτηριστικούς τύπους Αμερικανών καθηγητών, όπως ο Δρ Φρίντμαν και ο Δρ. Γκράχαμ. Ο πρώτος εκπροσωπεί τον απόλυτα αφοσιωμένο στη δουλειά του επιστήμονα και ο δεύτερος τον παλαιό επαναστάτη διανοούμενο που ανδρώθηκε στη δεκαετία του ‘60.
Ο πρόεδρος της Ένωσης Αιγύπτιων Φοιτητών, ο Ντανάνα, είναι μια υστερόβουλη προσωπικότητα. Πέραν αυτού γνωρίζουμε άλλους τρεις μεταπτυχιακούς φοιτητές: τον Τάρεκ, τη Σαϊμά και τον Νάγκι. Μέσα από τις ιστορίες των ηρώων του, ο Αλ-Ασουάνι εστιάζει στις δυσκολίες ενός ξένου φοιτητή σε μια χώρα με απολύτως διαφορετική κουλτούρα από τη δική του, στις διαφωνίες μεταξύ των καθηγητών πανεπιστημιακών τμημάτων και διερευνά κατά πόσο οι νοοτροπίες κατά κύριο λόγο των Αιγυπτίων ηρώων του αλλάζουν με τον χρόνο. Τους καθηγητές χωρίζουν από τους φοιτητές τους περί τα τριάντα χρόνια ωρίμανσης αλλά και παραμονής στις ΗΠΑ και ο συγγραφέας επιχειρεί να καταδείξει και τις διαφορές που παρουσιάζει η Αίγυπτος μέσα σ’ αυτά τα χρόνια.
Πολλά από αυτά τα ζητούμενα περνούν στο πολυπρόσωπο μυθιστόρημα μέσα από την προσωπική ζωή των ηρώων, τις σχέσεις τους και τις επιθυμίες τους. Ο καθηγητής Γκράχαμ έχει μια πολύ νεότερη Αφροαμερικανίδα φιλενάδα που μένει μαζί του με τον μικρό της γιο. Η σχέση πηγαίνει καλά έως τη στιγμή που η νεαρή, όντας άνεργη, ελκύεται από τις σειρήνες της διαφήμισης και ανακαλύπτει έναν εύκολο τρόπο να βγάλει χρήματα εις βάρος της αξιοπρέπειάς της. Ο Δρ Φρίντμαν περιγράφεται λιγότερο διεξοδικά, αντιλαμβανόμαστε ωστόσο ότι παρότι είναι απόλυτα αφοσιωμένος στη δουλειά του, αυτή του η αφοσίωση δεν του στερεί τη ευθυκρισία του σε σχέση με τον περιβάλλοντα κύκλο.
Η περιγραφή των Αιγύπτιων ηρώων είναι εκτενέστερη. Η Σαϊμά διστάζει να παραβιάσει τους κανόνες της θρησκείας της και την αυστηρή ανατροφή των γονιών της, αλλά το τέλος ενδίδει στις ερωτικές πιέσεις του κορμιού της και του Τάρεκ για να προδοθεί λίγο αργότερα από την αρχική άρνηση του νεαρού να αντισταθεί στις κοινωνικές πιέσεις. Ο Νάγκι αδικεί και προδίδει νοητικά την αγαπημένη του γιατί είναι εβραία άρα εμπίπτει κι ο ίδιος στο σύστημα των προκαταλήψεων που καταδικάζει. Ο Ντανάνα παντρεύεται μια πλούσια Αιγύπτια νύφη αποβλέποντας στην οικονομική υποστήριξη του εύπορου πατέρα της και την αναγκάζει να ακολουθεί τις όποιες επιθυμίες του με σύμμαχο τσιτάτα από το Κοράνι. Αμελής φοιτητής αλλά συνδεδεμένος με τις μυστικές υπηρεσίες της Αιγυπτιακής πρεσβείας αναδεικνύεται σε παράγοντα του μικρόκοσμου των φοιτητών και έχει βλέψεις για πολιτική καριέρα.
Ο καθηγητής Σαλάχ, ο πλέον ενσωματωθείς στην Αμερικάνικη κοινωνία στην οποία ζει εδώ και τριάντα χρόνια, σε προχωρημένη πλέον ηλικία, ζει με τις αναμνήσεις του νεανικού του έρωτα για τη Ζέιναμπ, μια επαναστάτρια φοιτήτρια. Αυτή του η προσκόλληση τον απομακρύνει από την Αμερικανίδα σύζυγό του που βρίσκει παρηγοριά στα κελεύσματα της καταναλωτικής αγοράς.
Ο καθηγητής Σάμπετ, μέλος της αμερικανικής κοινωνίας των μεσαίων τάξεων, αρνείται να δει πέρα από τα θολά τζάμια της. Επιπλέον αδυνατεί να επικοινωνήσει ουσιαστικά με την κόρη του με αποτέλεσμα αυτή να οδηγηθεί στην αναζήτηση ψεύτικων παραδείσων.
Οι ιστορίες των ηρώων εναλλάσσονται αριστοτεχνικά μεταξύ τους και διατηρούν απρόσκοπτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση άλλοτε με την τεχνική του πανόπτη αφηγητή και άλλοτε από την οπτική γωνία κάποιων ηρώων, διακόπτεται συχνά από το πρωτοπρόσωπο ημερολόγιο του Νάγκι. Η ένταση κλιμακώνεται από την επικείμενη άφιξη του Μουμπάρακ στις ΗΠΑ και την επίσκεψη και ομιλία του στο Σικάγο. Η επίσκεψη θα γίνει αφορμή για να ξεκαθαριστούν δια παντός οι αντιδράσεις των μελών της μικρής κοινότητας μια και οι νομομαθείς θεωρούν υψηλότερη μορφή τζιχάντ: «το να πει κανείς την αλήθεια καταπρόσωπο σ’ έναν τυραννικό κυβερνήτη».
Η σημερινή Αίγυπτος δείχνει να υπολείπεται σε δημοκρατικά δικαιώματα της Αιγύπτου της δεκαετίας του 70: η μυστική αστυνομία διώκει τους πάσης μορφής αντιπολιτευόμενους, περιστέλλει τα δικαιώματα των Κοπτών (χριστιανών) και των γυναικών, φιμώνει τον λαό, προορίζει για επόμενο πρόεδρο τον ένα γιο του Μουμπάρακ. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα καταστολής το βιβλίο του Αλ-Ασουάνι ο οποίος συμμετέχει σε έναν αντιπολιτευόμενο κίνημα, αποτελεί μια ανάσα και, ταυτόχρονα, ένα ιδιαίτερα καλογραμμένο και ευανάγνωστο μυθιστόρημα. Η μετάφραση -από συγκριτική ανάγνωση της αγγλικής και γαλλικής μετάφρασης- ανήκει στην Κλαίτη Σωτηριάδου και η ελληνική έκδοση κοσμείται από ένα εξαιρετικό εξώφυλλο του Andrea El-Akshar.


Η Λίλυ Εξαρχοπούλου είναι πεζογράφος