Ασκήσεις αντοχής

Άποψη της έκθεσης «Phantoms» της Νίνας Παπακωνσταντίνου στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων 

Του Κώστα Βούλγαρη

Κοιτάζω πάλι το τρίτο τεύχος του περιοδικού Σταφυλή, το οποίο διευθύνουν ο Κώστας Ριζάκης και η Διώνη Δημητριάδου και εκδίδουν οι εκδόσεις Κουκκίδα, διαβάζω το editorial της συνδιευθύντριας, όπου καταθέτει τα αυτονόητα, αν και πια σπανίως δηλούμενα. Έτσι, η Διώνη Δημητριάδου ξεκινά με την εξής θέση:

«Σκέφτομαι τον τρόπο που ο Μαγιακόφσκι έβλεπε την Τέχνη και τη λειτουργία της μέσα στη ρέουσα κοινωνική πραγματικότητα: Δεν ήταν γι’ αυτόν καθρέφτης για να δούμε μέσα του την αποτύπωση του κόσμου αλλά ένα σφυρί για να του δώσουμε σχήμα».

Πολύ ορθή αυτή η αποδιδόμενη ταυτότητα στον Μαγιακόφσκι, αλλά ετούτη η αντίληψη του ακμαίου, και μάλιστα του επαναστατικού μοντερνισμού (γιατί υπήρξε και ο συντηρητικός μοντερνισμός, κυρίαρχος μάλιστα στα καθ’ ημάς) πόσο αντέχει σήμερα; Κατά πόσο δηλαδή μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα; Ίσως αντέχει ως σημείο αναφοράς και εφαλτήριο, ακόμα και ως κινούσα νοσταλγία, γι’ αυτό και θεωρώ σημαντική την πρόταξη αυτής της δήλωσης στο editorial ενός σύγχρονου περιοδικού, έστω ως υπενθύμιση των αυτονόητων, όταν η τέχνη θέλει να είναι όντως το δηλούμενο με το όνομά της.

Πού βρισκόμαστε όμως σήμερα; Όχι όσον αφορά την κοινωνική αποδοχή και επιδραστικότητά της, που θεωρητικώς βολεύεται ως υπεκφυγή κάτω από τις ρουμπρίκες «πρόσληψη» και «επιτέλεση», αλλά σε σχέση με το ίδιο το ζητούμενο και τη στόχευση της τέχνης, με το πρόταγμά της; Και αν δεν υπάρχει σχηματισμένο, είναι σημαντικό να κατατίθεται η αίσθηση της απουσίας του.

Σε επόμενες σελίδες του περιοδικού, βρίσκουμε ένα ποίημα της Διώνης Δημητριάδου, το οποίο ξεκινά με τους στίχους: «Το χάος δελεαστικό πολύ/ −μα σου αρέσει καθώς/ τανύζεσαι ανοίγοντας/ ανύπαρκτα φτερά−». Θα έλεγα πως εδώ έχουμε τη δήλωση της μετατόπισης από το «σφυρί» του Μαγιακόφσκι στην καθ’ ημάς πραγματικότητα. Μετατόπιση όμως ή έκπτωση; Κρίσιμη η διαφορά, περιγράφει μια διαφορά κοσμοαντίληψης. Πολλά θα μπορούσαν να γραφούν εδώ, κοινωνιολογικά, πολιτισμικά και άλλα. Ας γραφούν, και ας γράφονται, δεν κάνουν κακό. Κατά τη γνώμη μου, το πιο κρίσιμο είναι να εμπιστευόμαστε το ίδιο το ποίημα, όπως το προκείμενο, λίγους στίχους παρακάτω: «Αναρωτιέμαι τι φαντάστηκες;/ Δεν είναι τάχα μοναχικό/ παράτολμο το κάθε βήμα/ −και βίαιο πολύ−/ που όσο σε ανασταίνει/ τόσο σε σπρώχνει στο βυθό;»

Προτιμότερο να εμπιστευόμαστε περισσότερο την τέχνη. Το κάθε πραγματωμένο ποίημα έχει να πει πολλά, για τον κόσμο του και για τον κόσμο μας.