«Βανδαλισμός εν μέσαις Αθήναις»*

Άποψη της έκθεσης του Ηλία Παπαηλιάκη «Τα θεωρητικά αντικείμενα: Έργα 2017-2020» στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων

Αν ο «βανδαλικός Μοροζίνης» αποτελεί τον εμβληματικό καταστροφέα των Προπυλαίων και του Παρθενώνα (1687),[1] το ελληνικό κράτος εξίσου προκαλεί διαχρονικά ανεπανόρθωτες αλλοιώσεις σε μνημεία και στον προ-χριστιανικό περιβάλλοντα χώρο τους, από άγνοια ή εξαιτίας προτεραιοτήτων σχετικών με συγκαιρινά διακυβεύματα. Ενδεικτικά είναι τα δημοσιεύματα, περί «βανδαλισμών» και κερματισμού του χώρου από το Θησείο (σταθμός ηλεκτρικού) μέχρι τη συμβολή της Πειραιώς με την Ιερά οδό (ναός Αγίας Τριάδας), που αποδοκιμάζουν οι αθηναϊκές εφημ. Αλήθεια και Ελληνική Ανεξαρτησία (8 και 22-10-1871).

Τα πρόσφατα έργα στην Ακρόπολη, που υλοποιούνται από το αρμόδιο υπουργείο και μια διορισμένη επιτροπή εν τάχει, χωρίς δημόσιο διάλογο, με διαδικασίες αδιαφανείς και αθετώντας διεθνείς συμφωνίες, επαναφέρουν ακόμα μια φορά το ίδιο ζήτημα. Από την ανησυχία που εκφράζουν ελληνικοί και διεθνείς πολιτιστικοί φορείς και πανεπιστημιακοί/ ακαδημαϊκοί κύκλοι, γίνεται φανερό ότι –και μόνο– η τσιμεντόστρωση πλατιών διαδρόμων στο λόφο και η αφαίρεση πωρόλιθων με χρήση κομπρεσέρ δημιουργούν παρά λύνουν προβλήματα (π.χ. των ΑΜΕΑ) και, κυρίως, αναπροσδιορίζουν βάναυσα τη συμβολική σημασία των μνημείων.

Βέβαια, όταν τίθεται το ζήτημα των πολιτικών χρήσεων και των ετεροχρονισμένων συμβολισμών των μνημείων, ανεξάρτητα αν είναι αρεστοί ή όχι, ενδιαφέρει η ιστορική διαδρομή και η κριτική ανάγνωση της λειτουργίας τους με ό,τι ετερόκλητο συνυπάρχει γύρω τους. Έτσι, μετά από τις αμέτρητες καταστροφικές παρεμβάσεις στην Ακρόπολη, το πιο χρήσιμο που έχει να κάνει το ελληνικό κράτος, είναι να μεριμνά για τη διατήρηση και συντήρηση των μνημείων παρά να ζητά να αναδιαμορφώσει το μνημειακό σύνολο με εμπορευματικούς όρους από κοινού με χορηγούς που παρεμβαίνουν επί του έργου, όπως γίνεται σήμερα. Πρόκειται στην ουσία για ριζική αλλαγή αντιμετώπισης της αρχαίας κληρονομιάς: Όπως είναι γνωστό, η κυρίαρχη εκδοχή των μνημείων της Ακρόπολης, ως εθνικού ειδώλου φυλετικής καθαρότητας και αδιάσπαστης συνέχειας, που αυτάρεσκα προβλήθηκε στην Ελλάδα από το 19ο αιώνα, αποτελούσε δάνειο από τις εξιδανικευμένες αναπαραστάσεις της δημοκρατικής Αθήνας του Περικλή, που εξέφραζαν πολιτικο-ιδεολογικά διακυβεύματα των Μεγάλων δυνάμεων. Μάλιστα, στη μεταπολεμική Ελλάδα η παραπάνω κλασικιστική εκδοχή επιβίωσε και σε συνδυασμό με την πτυχή της χριστιανο-αιγαιοπελαγίτικης ελληνικότητας ως τοπικό χρώμα. Ταυτόχρονα, ωστόσο, στη μετά-1989 Ευρωπαϊκή Ένωση, αφότου εγκαταλείφθηκε η εμβάθυνση της δημοκρατίας προς όφελος της γεωγραφικής επέκτασης και κυρίως με τις καπιταλιστικές κρίσεις και τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που υπονομεύουν το σύστημα των εθνών-κρατών,[2] το είδωλο της αθηναϊκής δημοκρατίας άρχισε να ξεφτίζει γενικότερα. Η σημερινή Ακρόπολη μπορεί να θεωρηθεί ως το πιο κραυγαλέο παράδειγμα αυτής της υποβάθμισης.

Με βάση την παραπάνω, αναγκαστικά σχηματική, αναδρομή, οι πρόσφατοι βανδαλισμοί δεν προϋποθέτουν κάποιο νέο εθνικό είδωλο· αντίθετα, εμφανέστατη είναι η αποδόμηση κάθε εθνικής/ συλλογικής έννοιας. Ειδικότερα, σύμφωνα με μισόλογα των πρωτεργατών, τα μνημεία ανασχεδιάστηκαν πλαισιωμένα από υπερυψωμένη και ευρύχωρη τσιμεντόστρωση, ώστε να χρησιμεύσουν ως ντεκόρ για πασαρέλα, για μαζικό τουρισμό και για άλλες μπίζνες. Από αυτή την άποψη, η βανδαλική μεταμοντέρνα ανακαίνιση της Ακρόπολης, ταυτισμένη πολλαπλά με την πανδημία, εκφράζει μάλλον μια ελίτ ανιστόρητων και ανάλγητων πολιτικών που υπακούουν τοις ρήμασι εργολάβων και χορηγών. Πρόκειται για εγχείρημα που αναδίδει απαξίωση της παράδοσης, αυταρχισμό και νοσηρή αυτοπροβολή.

Αγγελική Κωνσταντακοπούλου

*Εφημ. Αλήθεια 8-10-1871, σ. 2. Βλ. και Περί της εν Αγία Τριάδι αρχαίας νεκροπόλεως, 22-10-1871, σ. 1, όπου μετάφραση σχετικού άρθρου από τη γαλλόφωνη Ελληνική Ανεξαρτησία (L’Indépendance hellénique) 16/ 28 τρ.μ.· Περί του αρχαίου βαλανείου, Παλιγγενεσία 11-1-1874, σ. 3.

[1] Κ., Τα της ημέρας. Αποφράς ημέρα, Ακρόπολις 16-9-1887, σ. 2.

[2] Eric Hobsbawm, Η εποχή των άκρων Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας 1914-1991 [Age of Extremes The Short Twentieth Century 1914-1991, Michael Joseph, London 1994], μτφρ. Βασίλης Καπετανγιάννης, Θεμέλιο, Αθήνα 1995, σ. 354-360.