Εικόνες της κρίσης

Μάκης Θεοφυλακτόπουλος, Χωρίς Τίτλο, 2019, λάδι σε χαρτί, 70 x 50 εκ.

ΤΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΜΑΚΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΥΣΣΑΣ, Αυτά και οι μετακομίσεις, διηγήματα και δυσταξινόμητα πεζά, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ. 165

«Υπήρχε λίγο φως παντού, αλλά πολύ φως πουθενά» 

Τι συμβαίνει όταν η καθημερινότητα αποκτά υπερρεαλιστική υφή με εφιαλτική επίγευση; Τότε ενδέχεται η πραγματικότητα να εγγράφεται με όρους πολιτικής φαρσοκωμωδίας και η επιστημονική φαντασία να γίνεται όχημα για να περιγραφεί η σύνθετη βία που συγκροτεί το κοινωνικό πεδίο, ατομικά και συλλογικά.

Ανατέμνοντας πολυσύνθετα την αποδιάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας την εποχή της κρίσης, ο Δημήτρης Φύσσας καταγράφει την αδιάκοπη αποποίηση ευθύνης των ανθρώπων. Την άρνηση, που συνθέτει την ουσία του μικροαστισμού, και συνδέεται με τη μη ανάληψη πολιτικής ευθύνης των ανθρώπων για όσα συμβαίνουν. Παράλληλα, σε άμεση αντίστιξη με όσους/όσες αναπαράγουν σχέσεις αλλοτρίωσης και υποταγής, παρουσιάζονται ήρωες που αρνούνται να συμβιβαστούν με το περιρρέον κλίμα.

Τα διηγήματα του Φύσσα διαρθρώνονται και ως άμεση απάντηση στη χριστιανοπληξία των ημερών, όπου διάφοροι θεολόγοι «θρηνούν» την απουσία του θεού από τα ανθρώπινα, ενώ παράλληλα αναπαράγουν τον ηθικό πανικό για τα συστήματα αξιών που καταρρέουν και για τη «χαμένη ουράνια πατρίδα». Κάνοντας χρήση του σαρκασμού και της ειρωνείας, ο Φύσσας αναφέρεται λεπτομερώς στην παγίωση του πιο «άγριου συντηρητισμού», στον γάμο, στις φιλίες, στο σχολείο, στους συνδικαλιστικούς κύκλους.

Στη «Λησμονιά» ο Προμηθέας κάνει επίκληση στον Αισχύλο να γράψει τι έχει συμβεί και να «περιφρουρήσει» το «μανιφέστο» του: την επιμονή του να αγωνίζεται για όσα αυτός θεωρεί δίκαια. «Γράψε λοιπόν πως ο δεσμώτης μπορεί και αστειεύεται. Γράψε πως δεν τον νοιάζει το καθημερινό βάσανο. Γράψε ό,τι βλέπεις, μα μη διεκτραγωδήσεις διόλου την κατάσταση» (σ. 45). Ετούτη τη βαθύτατη ανθρωπιά πασχίζει να διατηρήσει ο συγγραφέας στα διηγήματά του εναντίον «μιας εφικτής ευτυχίας» (βλ. το ομώνυμο διήγημα), εύκολη και τεχνητή, η οποία οδηγεί στη νέκρωση και τον συμβιβασμό.

Αποδίδοντας τιμές στην κλασική επιστημονική φαντασία, ο Φύσσας οραματίζεται στα κείμενά του την εκκαθάριση «από τις πλατωνικές περί Τέχνης αρλούμπες», καθώς και την «εξολόθρευση» της «δήθεν διανόησης» των καλλιτεχνικών κύκλων. Αντίστοιχα, όλα τα διηγήματα διατρέχουν διάφορες εκδοχές βίας, συμβολικές και πραγματικές. Η βία μπορεί να είναι έμφυλη, ιδεολογικοπολιτική (με αναφορές στις συνέπειες της επιβολής του τρίπτυχου «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια»), ή και οικολογική, εκφράζοντας τις ανησυχίες  του συγγραφέα. Διεφθαρμένοι πολιτικοί, ένας άνθρωπος που βλέπει μετά από χρόνια τον άρρωστο βασανιστή του και τον κερνάει καφέ, ένας αριστερός που αλλάζει πολιτικούς χώρους, Έλληνες που πιστεύουν «ότι για όλα φταίνε οι ξένοι», δημοσιογράφοι που δημοσιεύουν τα «δημοφιλή νέα σημεία» της πόλης, πληρώνοντας για πληροφορίες μια άστεγη γυναίκα, όλα χωράνε στο βιβλίο του Φύσσα: σαν δυσταξινόμητο υλικό από διαρκείς μετακομίσεις, όπου άλλα βρίσκονται, άλλα αφήνονται πίσω, και άλλα χάνονται για πάντα.

Η Κωστούλα Μάκη είναι  κοινωνική ψυχολόγος, MA, Ph.D